Bændablaðið - 23.02.2023, Blaðsíða 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. febrúar 2023
En hvað er eðlilegt? Jú – að nýta
það sem er til, burtséð frá efnahag.
Ef við höfum í huga þá matarsóun
sem á sér því miður stað hérlendis
mættu allir landsmenn vera með
hausinn á betri stað – duglegri við
það að gefa, nýta sér, eða leyfa
öðrum að nýta það sem umfram er.
Í mælingum Umhverfisstofnunar
frá árinu 2019 kemur til dæmis fram
að íslensk vísitölufjölskylda hendir
sem svarar um 7 kg af mat vikulega
– matarsóun heimila hérlendis er
ríflega 60% af heildarsóun. Fyrir
utan það að nýtanlegum mat er hent,
teljum við allt of oft að urðun matar
sé ekki sérstakt vandamál, því matur
sé að mestu lífrænn og brotni því
auðveldlega niður.
Sú er þó reyndar ekki raunin
að urðun lífræns úrgangs sé
jákvætt ferli. Á vefsíðu stefnunnar
Saman gegn sóun má finna
ýmislegt áhugavert tengt þessum
misskilningi, ma. kemur fram að „…
meirihluti matarúrgangs á Íslandi
er urðaður, sem krefst sífellt meira
landsvæðis og leiðir til myndunar
og losunar gróðurhúsalofttegunda.
Þegar lífrænn úrgangur brotnar
niður við loftfirrðar aðstæður, líkt
og myndast við urðun, þá myndast
metangas. Metan er 21 sinnum
virkari gróðurhúsalofttegund en
koltvíoxíð og því töluvert verri.“
Urðunarmálin ítrekuð
Okkur langar flestum að bjarga
heiminum og samkvæmt aðgerða-
áætlun íslenskra stjórnvalda er varða
loftslagsmál frá árinu 2020 höfðu
yfirvöld einhverjar hugmyndir þess
efnis, eða svokallað tíu ára plan.
Áætlað var að stuðla að samdrætti
í losun gróðurhúsalofttegunda
til ársins 2030 og leggja þannig
grunn að markmiði stjórnvalda um
kolefnishlutleysi Íslands árið 2040.
Urðunarskattur var meðal þess
sem hátt var á baugi, en í ljós kom
að sú hugmynd vakti litla hrifningu
og í raun mikilli andstöðu,
meðal annars hjá stjórnendum
sveitarfélaganna og Sorpu. Laut
ríkisstjórnin í lægra haldi þarna
í umræðunni og ekkert varð úr
urðunarskattinum, sem þó var
áætlaður að yrði hvati til flokkunar
úrgangs og myndi draga saman tæp
30 þúsund tonn CO2 ígilda árið
2030.
Síðastliðið haust benti Landvernd
hins vegar á að þingsályktunin
er varðaði ofangreint ætti fullan
rétt á sér og fengi fullan stuðning
stjórnar Landverndar. Meðal annars
kom fram í skýrslu frá þeim er send
var Alþingi;

„Jafnframt ítrekar stjórn sam-
takanna að þörf er á öflugum
aðgerðum þar sem stjórnvöld
verða að fara á undan með skýrum
lagaramma og áætlanagerð og
samdrætti í losun frá starfsemi
ríkisins. Dæmi um þetta eru:
• lögfesting markmiða um samdrátt
• hátt kolefnisgjald á alla geira, líka
sjávarútveg og ferðaþjónustu
• styrkjakerfi í landbúnaði sem ekki
einblínir á dýraafurðir
• bann við sölu á nýjum bensín- og
díselbílum
• landskipulagsstefna þar sem
beit á illa förnu landi er heft,
votlendi er endurheimt og nýjar
framræsingar háðar leyfum
• urðunarskattur og allsherjarbann
við urðun lífræns úrgangs“
Fyrir hönd stjórnar Landverndar
klykkir svo framkvæmdastjórinn,
Auður Önnu Magnúsdóttir, út
með orðunum: „Ekki er þörf á
að brýna fyrir alþingisfólki hversu
bráðnauðsynlegar aðgerðir í
loftslagsmálum eru. Að lýsa yfir
neyðarástandi í loftslagsmálum
hvetur til aðgerða og því telur
stjórn Landverndar brýnt að
þingsályktunin verði samþykkt.“
Á meðan ráðamenn komast að
niðurstöðu gætum við litið okkur nær
og tekið skref í þá átt sem æskileg
er. Til dæmis með því að kynna
okkur verkefni sem er nú finna á
landsvísu, svokallaða Frí-skápa.
Þjóðfélagsstaða ætti ekki að
skipta máli er kemur að sóun
Eins og kom fram í Bændablaðinu í
júnílok árið 2021 stóðu þau Kamila
Walijewska og Marco Pizzolato fyrir
opnun þess sem kallað er Freedge og
þau kalla Frískáp á íslensku. Freedge
er alþjóðleg hreyfing sem stendur
fyrir uppsetningu svokallaðra
samfélagskæla (frískápa) með það
fyrir augum að draga úr matarsóun
og byggja upp sterkara samfélag.
Þau Kamila og Marco settu fyrsta
frískápinn upp á Bergþórugötu
20, við hús sem kallast Andrými,
og standa félagsmenn Andrýmis
einmitt fyrir því sem þau kalla „Free
Supermarket“. Um ræðir, eins og
nafnið gefur til kynna, ókeypis
matvörur sem eru á boðstólum alla
föstudaga á milli kl. 17.30 og 19.00.
Koma matvörurnar frá nær-
liggjandi bakaríum, veitingastöðum
og ruslagámum þar sem gjarnan eru
hirt fersk matvæli. Flokkast slíkt
undir það sem hefur verið þekkt
sem „dumpster diving“ og fer
væntanlega fyrir brjóstið á mörgum
– en vekur sjálfsagt að sama skapi
fólk til umhugsunar um hverju er
fargað. Allt sem er á boðstólum
er vel útlítandi og boðlegt á hvaða
disk sem er.
Nú, tæpum tveimur árum frá
stofnun Frískápshreyfingarinnar
hérlendis, hefur sprottið upp nokkur
fjöldi skápa til viðbótar.
Eins og staðan er núna má finna
frískápa í Reykjavík á svæðis-
númerum 101, í 105 við safnaðar-
heimili Lauganeskirkju, við Nes-
kirkjuna á svæði 107, að Suður-
landsbraut 72, við Hjálpræðisherinn
í 108, við Brúna Völvufelli í 111, á
Kársnesinu, 200 Kópavogi svo og
á Höfn í Hornafirði og á Akureyri.
Í deiglunni er að setja upp frískápa
í 108 sunnan Bústaðavegar, í hverfi
112 Grafarvogi, í Mosfellsbæ,
miðsvæðis í Hafnarfirði, á Völlunum,
í Reykjanesbæ og á Selfossi.
En hverjir eru þeir sem sækja
í þessa frískápa? Jú – þeir sem
vilja deila sínu og/eða næla sér í
góðgæti. Engu máli skiptir hver
þjóðfélagsstaða frískápaunnenda er,
einungis er þarna um að ræða fólk
sem er tilbúið til að gera sitt lítið af
hverju þegar kemur að matarsóun.
Með réttsýni að leiðarljósi
Þrátt fyrir þrálátan orðróm um
gífurlega sóun í matvælaiðnaði, eru
þau þó nokkur fyrirtækin sem gefa
það sem umfram er eða þá þær vörur
sem nálgast dagsetningu.
Til að mynda fer þó nokkuð af
góðum mat til Fjölskylduhjálparinnar,
en formaðurinn, Ásgerður Jóna
Flosadóttir, segir að í Iðufellið sæki
fjölskyldur sér aðstoð reglulega,
frá bæði Reykjavík, Kópavogi
og Hafnarfirði, enda ekki um
aðra aðstoð fyrir fólk úr þeim
bæjarfélögum að ræða. Hópurinn
sé misleitur þegar kemur að þjóðerni
og menningu eða trúarbrögðum,
en eigi það sameiginlegt að vera
manneskjur í neyð.
Ásgerður segir stolt frá því
að daginn sem við tölum saman
sé matarúthlutun, ferskt og gott
nautahakk, vínber og epli helsta
nýmetið, en einnig eru í boði frosnar
pitsur, úrval grænmetis, brauðmeti,
niðursoðnar vörur og Royal
búðingur svona í tilefni bolludags.
Starfsfólk setur saman í poka
dagsins, vel útilátinn, og jákvæðni
og dugur er allsráðandi en hjá þeim
starfa um 40-50 sjálfboðaliðar og
maturinn komi frá fyrirtækjum sem
eigi umfram sitt.
Áhugavert er að taka til þess að
á meðan hinn almenni Íslendingur
borðar nær allt sem hönd á festir,
er til dæmis ekki hægt að segja það
sama um þá sem aðhyllast íslam.
Þar er blátt bann við því að borða
svínakjöt í nokkru formi og því
illmögulegt fyrir þá að taka við
matarpoka með slíku góðgæti.
Kartöfluæturnar Íslendingar
eru að sama skapi vanafastar á
sitt meðlæti á meðan fólk annarra
þjóða kjósa í mörgum tilfellum
frekar hrísgrjón með mat.
LÍF&STARF
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
Matarsóun:
Bökum kleinur þegar mjólkin súrnar
– Með kolefnissporin að leiðarljósi
Yfir tíðina hefur of oft þótt skömm að því að nýta sér það sem af gengur
hjá öðrum, hvort sem um ræðir matvörur, fatnað eða aðra nauðsyn.
Það er kannski alveg spurning um að breyta hugsunarhættinum
jafnvel þótt alls konar sálrænar flækjur geti truflað það ferli sem
ætti að vera eðlilegra en ekki.
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is
Neyð almennings og matarsóun haldast í hendur við loftslagsmál.
Myndir / SP
Við Iðufell 14 í Breiðholti er Fjölskylduhjálp Reykjavíkur starfrækt en þaðan
fóru matargjafir til átján þúsund fjölskyldna á síðasta ári, eða metfjöldi.
Fjölskylduhjálpin rekur einnig verslun og nytjamarkað þar sem fólk er hvatt
til að líta inn, en fylla má plastpoka af fötum fyrir einungis 2.000 krónur sem
þá styrkja starfsemina.