Ský - 01.09.2005, Blaðsíða 25

Bókmenntir
Bókaþjófurinn mikli
Texti Benedikt Jóhannesson Mynd: Geir Ólafsson
Það var spennandi haustdagur í október 2003 hjá Margaret
Ford. Einmitt svona dagar gerðu starfið hjá uppboðshúsinu
Christie's í London skemmtilegt. Hún hafði fengið pakka með
sextán bókum frá föstum viðskiptavini í Þýskalandi og tók upp
gamla bók í góðu ástandi. Þetta var skáldverk eftir spænskan
höfund, Bartolomeé de Torres Naharro, Propalladia hét hún,
prentuð í Napólíárið 1517. Margaret strauk eftir kilinum og fletti
blaðsíðunum varlega. Bókin var algerlega heil og ósködduð,
fyrsta útgáfa af þessari sjaldgæfu bók. í uppsláttarriti sá hún
að það voru ekki til nema tvö eintök af bókinni í heiminum
svo vitað væri. Annað á Spænska ríkissafninu í Madrid og hitt
á Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn. Það síðarnefnda
var eina heila eintakið. Og hér hafði hún annað þeirra. Þetta var
sannarlega æsandi dagur.
Hún fór yfir bókina til þess að leita að merkingum eða
stimplum sem gætu sagt til um sögu hennar. Bókin var í
venjulegu 18. aldar bandi og á einni af fyrstu síðunum vantaði
hægra hornið eins og það hefði verið klippt af. A tveimur
öðrum bókum í bögglinum sem hún hafði fengið frá Þýskalandi
var skjaldarmerki. Kannski komu bækurnar frá einhverjum
konungi eða aðalsmanni. Mörg konungleg bókasöfn í Evrópu
höfðu verið seld þegar konungsveldin féllu. Með þvi að
fletta upp í skjaldarmerkjabók sá hún að þetta merki var frá
Danmörku. Þetta var merkilegt. Margaret ákvað að lesa fleiri
uppsláttarrit. Þar kom fram að bókin á Konunglega bókasafninu
var í venjulegu 18. aldar bandi, og eitt hornið hafði verið klippt
af einni af fremstu síðunum til þess að fela verðið. Þetta var
óþægileg tilviljun. Hún fletti aftur upp skjaldarmerkinu og þá
kom í Ijós að það hafði verið notað til þess að merkja bækur
á Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn. Margaret Ford
hringdi í lögfræðideild uppboðshússins.
Hver er þjófurinn?
Arið 1978 logaði allt í illdeilum í dönsku menningarlífi vegna
Konunglega bókasafnsins. Það hafði komið í Ijós að fjölmargar
verðmætar bækur voru horfnar, einstæðar bækur sem flestar
voru aðeins til í örfáum eintökum í heiminum. Hundruð,
jafnvel þúsundir bóka höfðu horfið allt frá sjötta áratugnum.
Ogekkert virtist stöðva þjófinn. Margar kenningar voru um það
hver gæti staðið á bak við þjófnaðinn. Það voru margir pólskir
starfsmenn á safninu, í ýmsum viðhalds- og gæsluverkefnum.
Lá það ekki beint við að þeir hefðu stolið bókunum? Þeir gátu
auðveldlega komið bókunum í verð, sem væri að vísu undir
markaðsvirði, en væri samt sem áður auðæfi fyrir þá. Eða þá
Austur-Þjóðverjar. Þeir höfðu hampað Marteini Lúter sem
merkum umbótamanni og mörg ritin sem höfðu horfið voru
einmitt eftir hann. Cæti ekki verið að kommúnistaleiðtogarnir
vildu persónulega eiga frumrit þessa merka frumkvöðuls?
í dagblaðinu Politiken skrifaði læknir grein um það að
hann vissi hver hefði stolið bókunum. Læknirinn hafði sjálfur
fengið ákæru um að hafa ólöglega framvísað fíkniefnum
til 174 af sjúklingum sínum. Hann neitaði að leggja fram
sjúklingaskrárnar vegna þess að í þeim væru upplýsingar sem
gætu komið flestum sjúklingunum í fangelsi. Meðal annars
bókaþjófnum. Lögreglan stökk á þessa vísbendingu og krafðist
þess að skrárnaryrðu opnaðar. Eftir mikinn málatilbúnað tapaði
læknirinn, lögreglan las skrárnar og fann ekkert. í yfirheyrslum
sagðist læknirinn vera búinn að gleyma því hver hinn seki væri.
Niðurstaðan var sú að hann hefði logið þessu upp til þess að
rugla málaferiin gegn sér.
Flestum fannst ólíklegt að einhver af fræðimönnunum á
safninu hefði stolið bókunum. Fræðimenn eru einfaldlega ekki
glæpamannstýpur. Og þó. Paul Raimund Jorgensen, sem var
einn af deildarstjórunum, var undarlegur fýr. Reyndar voru
margir mjög undarlegir starfsmenn á bókasafninu. Hertha
Kirketerp-Möller vann í handritadeildinni þar sem geymd voru
handrit frá Austurlöndum. Hún var ekki grunuð því að enginn
passaði safnið eins vel og hún. Þegar Arabi sem hafði vanið
komur sínar á lessalinn fór að bjóða ungri stúlku sem vann á
safninu út varaði Hertha hana við: „Það er bara eitt sem hann
vill," sagði hún, „handritin".
Kollega hennar, yfirmaður Austurlandadeildarinnar, Frede
Möller-Kristensen, var heidur ekki beinlínis venjulegur. Hann
ský 25