Ský - 01.09.2005, Blaðsíða 34

Fyrsta bílferð
yfir Sprengisand
í ágúst 1933
Byggt á dagbók Jóns J. Víðis
Valdimar, Jón, Einar og Sigurður.
Leiðin yfir Sprengisand úr Bárðardal er nú farin á einum
fimm, sex tímum á jeppum og þykir ekki tiltökumál.
Sumir tala jafnvel um að malbika veginn og brúa þær ár
sem enn eru óbrúaðar. Þegar leiðin var aðeins farin á hestum
var þetta miklu meirafyrirtæki og því skiljanlegt að menn hefðu
fljótt áhuga á að nýta bíla á þessari frægu leið. Einn þessara
eldhuga var Jón J. Víðis landmælingamaður, sem var í þjónustu
Vegagerðarinnar í meira en hálfa öld, en á árunum í kringum
1930 var hann farinn að huga að bílferðum um óbyggðir. Hann
ræddi það við félaga sína að gaman væri að reyna að fara í bíl
yfir Sprengisand, en þeir töldu það í fyrstu fjarstæðu. En það
varð þó til þess að þeir fóru í alvöru að hugleiða málið.
Jón og félagi hans Einar Magnússon, menntaskólakennari
og síðar rektor Menntaskólans í Reykjavík, fóru að huga að
leiðarlýsingum og ræddu við staðkunnuga. Ekkert landabréf
var um þessar mundir til af hálendinu, nema kort Björns
Gunnlaugssonar og kort Þorvalds Thoroddsens, sem hvorugt
var mjög nákvæmt. Jón dró upp leiðina milli byggða, eftir korti
Þorvalds og færði þar inn á upplýsingar frá bónda sem hafði
gefið honum greinargóðar upplýsingar. Þar kom að þeir fóru
að trúa því að leiðin norður Sprengisand væri fær og voru nú
ákveðnir í því að freista að komast þessa leið í bíl.
En það var ekki fyrr en í ágúst 1933 að förin var farin. Til
hennar völdust auk Jóns og Einars Valdimar Sveinbjörnsson,
leikfimikennari við Menntaskólann, og Sigurður bílstjóri fra
Laug var til í Sprengisandsævintýrið. Gamall Fordbíll sem þeir
höfðu áður notað til fjallaferða var dubbaður upp fyrir ferðina.
Þeir lögðu af stað vopnaðir kortinu fyrrnefnda, próförk af
landmælingakortum sem þá voru að koma út og kompás. Jón
héltdagbókogtók myndir íferðinni ogferðasagan hér er byggð
ský 34
Útivist
á dagbókinni og víðast notað orðalag Jóns. Jakob Hálfdanarson,
minjavörður Vegagerðarinnar, var mjög hjálplegur við að útvega
efnið og myndir og er honum þökkuð veitt aðstoð.
Af stað
Þeir félagar lögðu af stað úr Reykjavík 14. ágúst 1933. Fordbíllinn
var óyfirbyggður, 4 manna bíll, frá 1927. Engin sæti voru aftur í,
en þar var raðað matvælakössum, tjaldi, svefnpokum og ýmsum
öðrum útbúnaði og loks var þar stór sívalur bensíntankur, úr
öðrum bíl. Yfir farangurinn var breitt segl. Utan á bílinn var raðað
bensínbrúsum og þarvoru líka tjaldsúlur.
Einar og Valdimar sátu aftur í bílnum og ofan á farangrinum, en
Jónsatfram í. Þaðvarhellirigningþegarþeiróku upp Laugaveginn
°g út úr bænum. Þeir voru í regnkápum, með sjóhatta, en höfðu
að auki yfir sér heljarmikla regnhlíf, sem enn er til. Þó hentaði
illa að hafa hana uppi ef bíllinn var á ferð. Mörgum árrisulum
borgarbúa varð starsýnt á þennan leiðangur.
Á Selfossi fengu þeir ýmsar nauðsynjar til ferðarinnar, kaðla,
planka, járnkarl, skóflur og í mjólkurbúinu tóku þeir mjólk,
rjóma og skyr til ferðarinnar.
Það rigndi mikið þetta sumar og vegir voru því víða illa farnir.
í Múla hittu þeir Guðmund bónda Árnason og spurðu hann
hvaða álit hann hefði á þessu uppátæki. „Þið komist norður af,"
sagði Guðmundur, „en blessaðir sendið mér skeyti þegar þið
komið að Mýri." Þar fengu þeir 210 lítra af bensíni en höfðu auk
þess 15 lítra.
Frá Rjúpnavöllum óku þeir glerharða greiðfæra slétta
vikursanda, sem nefnast Árskógar, upp undir Sölvahraun. Þar
skiptust leiðir: Fjallabaksvegur í austur og Sprengisandsvegur
í vesturjaðri Sölvahrauns. Hér brá til tíðinda. Sigurður var einn
í bílnum en hinir gengu. Skyndilega sjá göngumenn rjúka úr
bílnum, Sigurður stansar og kastar öllu lauslegu af bílnum og
þegar hinir komu lafmóðir til hans hafði honum tekist að kæfa
eldinn. Það tók nokkurn tíma að koma öllu í lag, m.a. urðu þeir
að færa rafgeyminn. Klukkan níu um kvöldið komu þeir að
Tungnaá við ferjustaðinni í Haldinu, en þangað voru 158 km frá
Reykjavík. Þeir ákveða að ferja nokkuð af farangrinum yfir, en
skildu bílinn eftir.
Hvernig flutt skal yfir á?
Daginn eftir var bjart veður, logn og heitt af sólu. Eftir
morgunhressingu reru þeir til baka yfir ána og fóru að glíma
við að koma bílnum norður yfir. Á ferjustaðnum í Haldinu eru
þverhníptir hamrar að ánni að sunnanverðu, en að norðan
eru lágar flatar klappir. Niður að ánni að sunnan er kleif milli
klettanna, allbrött, stutt brekka. Niðri við ána víkkar kleifin. Þar
voru geymdir þrír ferjubátar. Þeir félagar bundu kaðal aftan
í bílinn og létu hann svo síga niður að ánni. Svo var stærsti
báturinn tekinn til þess að ferja bílinn. Báturinn var ekki
breiðari en svo að setja þurfti planka undir hægra afturhjólið.
Ferðin yfir ána gekk vel.
En þó bíllinn væri kominn yfir ána var þrautin ekki unnin
þennan dag. Undir kvöldið sökk bíllinn í aurbleytu í dæld. Þeir
báru þá allt af bílnum og lyftu honum upp með trjám. Þennan
fyrsta dag fóru þeir nálægt 18 km og leiðin greiðfær að öðru
leyti en að framan er rakið.
Næsta dag var talsverð yfirferð, víðáttumikið landflæmi, lágar
ávalar melbungur, en á milli þeirraýmist mýraflákar eða blautar
leirur, en um landið kvíslast ótal ár og lækir. Þeir forðast
mýrarnar og árnar sem mest og alltaf rættist úr fyrir þeim. Um
kvöldið hafði þykknað í lofti. Þennan dag höfðu þeir komist
um 50 km.
Fimmtudaginn 17. ágúst tóku þeir daginn snemma. Sólin kom
upp klukkan fjögur, það var logn og fjöllin lauguð sól, hvergi
skýhnoðra að sjá. Um sexleytið lögðu þeir af stað úr tjaldstað.
Ferðin sóttist vel til að byrja með, en ekki höfðu þeir ekið
lengi þegar við tóku sandbleytur þar sem þeir þurftu að draga
bílinn og ýta yfir leirur. Allt gekk það vel og þeir héldu réttri
ský 35