Jökull - 01.01.2019, Blaðsíða 138

Breytingar við Breiðamerkurjökul og Hoffellsjökul 2010–2019
Snævarr Guðmundsson1 og Helgi Björnsson2
1Náttúrustofu Suðausturlands, Litlubrú 2, Höfn í Hornafirði, Iceland
2Jarðvísindastofnun Háskólans, Askja, Sturlugata 7, 101 Reykjavík, Iceland
Correspondence to: snaevarr@nattsa.is https://doi.org/10.33799/jokull2019.69.137o
Ágrip — Athyglisverðar breytingar eiga sér nú stað við jaðra hratt hopandi jökla landsins. Sem dæmi um slíkt
greinum við hér frá land- og jöklabreytingum við Breiðamerkurjökul og Hoffellsjökul á árunum 2010–2019,
sem höfðu mikil áhrif á afrennsli vatns frá jöklunum, legu farvega, myndun jaðarlóna, jökulhlaup og endalok
ísstíflaðs vatns. Í þessum breytingum birtast mikil áhrif rennandi vatns á hop jöklanna.
Jökla- og landbreytingar við
Mávabyggðarönd og Breiðá
Frá því að Breiðamerkurjökull tók að hopa snemma á
20. öld hafa myndast mislanglíf lón framan við sporð
hans. Flest voru þau smá og grunn og ýmist þornuðu
upp þegar tengsl við jökuljaðarinn rofnuðu eða dög-
uðu uppi sem tjarnir á dreif um Breiðamerkursand.
Aðra sögu er að segja af t.d. Jökulsárlóni og Breið-
árlóni, sem mynduðust í djúpum rennum og stækka
sífellt. Rennurnar, sem ná allt að 300 m niður fyrir
sjávarmál, komu í ljós við íssjármælingar sem voru
gerðar árið 1991 á Breiðamerkurjökli (Helgi Björns-
son o.fl., 1992; Helgi Björnsson, 2009).
Tvö sporðlón eru nú á milli Breiðárlóns og Jökuls-
árlóns (1. mynd, efri hluti). Þau mynduðust í kring-
um síðustu aldamót, norðan í gabbróklöpp eða hæð
á Breiðamerkursandi. Klöppin tók að birtast undan
vesturjaðri Breiðamerkurjökuls á áttunda áratug 20.
aldar. Lónin voru orðin tvö árið 2003. Á næsta ára-
tug gæti vestara lónið sameinast Breiðárlóni eða horf-
ið en það eystra mun áfram stækka, ef fram heldur
sem horfir með hlýnun loftslagsins.
Vestara lónið sem hefur afrennsli í Breiðárlón, er
0,36 km2 og hefur haldið þeirri stærð í nokkur ár.
Eystra lónið, sem var 0,7 km2 að flatarmáli árið 2019,
hefur farið stækkandi á undanförnum árum. Það er
fram af þriðju rennunni, sem jökullinn gróf þegar
hann gekk fram yfir Breiðamerkursand, og á því eftir
að stækka enn um sinn. Þegar íssjármælingarnar voru
gerðar árið 1991 lá jökullinn enn að miklu leyti yfir
klöppinni og þá voru engar vísbendingar um myndun
lóna á þessu svæði. Þegar lónstæðin eru mátuð of-
an á niðurstöður íssjármælinganna sést hins vegar að
eystra lónið mun verða með þeim stærstu á Breiða-
merkursandi. Nánar er sagt frá þessum jökullónum í
grein fremst í þessu hefti.
Úr eystra jökullóninu hefur lengi runnið kvísl í
Breiðá, vestan við Mávabyggðarönd. Röndin lá lengi
fram á klöppina og hélt eystra lóninu í kví frá upp-
tökum Breiðár, en sú á hefur komið fram undan jökl-
inum austan við Mávabyggðarönd í allmörg ár (2.
mynd). Frá 2017 hefur smám saman verið að opnast
afrennsli úr lóninu til austurs í Breiðá, eftir að Máva-
byggðarönd hopaði af klöppinni. Vorið 2019 var svo
komið að Breiðá rann inn í lónið og út úr því nokkru
sunnar. Líklegt er að áframhaldandi hop Breiðamerk-
urjökuls eigi eftir að valda talsverðum breytingum við
Mávabyggðarönd innan nokkurra ára. Röndin liggur
yfir þriðju rennunni og er líklegt að hún muni enda í
lóninu. Á næstu árum má búast við því að lónið vaxi
og nái fyrir röndina. Þá verða upptök Breiðár hluti af
afrennsliskerfi sem þarna er smám saman að þróast.
Breiðá hefur verið mjög ötul við að bera setfyll-
ingu í farveg sinn, sem hefur lengst um 1,8 km þar
sem hún rennur meðfram fyrrgreindri klöpp (Snævarr
Guðmundsson o.fl., 2019). Á síðustu árum hefur kom-
ið í ljós að talsvert af seti hylur ís sem liggur undir
farvegi hennar. Víða eru farin að myndast jökulker í
honum (2. mynd). Á þessu svæði hefur á síðustu ár-
um verið mikil ferðaþjónusta enda vinsælt að sækja í
JÖKULL No. 69, 2019 137