Jökull - 01.01.2019, Qupperneq 140

Breiðamerkurjökull og Hoffellsjökull 2010–2019
2. Mynd/Figure 2. Nýju lónin við Breiðamerkurjökul. Til vinstri við miðja mynd er vestara lónið og eystra
lónið er fyrir miðju. Mávabyggðarönd er hægra megin við það. Fremst á myndinni er Breiðá. Fjöldi jökul-
kerja er í farvegi Breiðár (t.h.) en þar undir er ís að bráðna. – Recently formed terminal lakes at the margin of
Breiðamerkurjökull outlet glacier of Vatnajökull ice cap. The western lake is left of the centre of the figure but
the eastern lake in the centre. To right of it is the Mávabyggðarönd medial moraine. The river Breiðá is in the
foreground of the figure. Several kettleholes in the river bed (to right) indicate melting ice under glaciofluvial
sediment. Ljósm./photo Náttúrustofa Suðausturlands/Snævarr Guðmundsson 26.06.2019.
íshella sem hafa myndast við útfall Breiðár. Ef fram
heldur sem horfir má reikna með að slíkir hellar hverfi
og að upptök Breiðár verði undir vatnsborði í lóninu.
Austurjaðar Hoffellsjökuls og eftirmáli
hlaupsins úr Gjávatni 2015
Athyglisverðar breytingar hafa einnig orðið á austur-
jaðri Hoffellsjökuls á síðustu árum (1. mynd, neðri
hluti). Fyrst skal nefna að haustið 2015 hljóp skyndi-
lega úr Gjávatni, en því jökulhlaupi voru gerð skil
í Jökli nr. 65 (Snævarr Guðmundsson o.fl., 2015).
Gjávatn hefur ekki myndast að nýju eftir þetta hlaup.
Frá því um 2010 hefur þetta svæði þróast á athyglis-
verðan hátt. Jökullinn hefur hopað að miklu leyti frá
Stórahnaus og Efstafellsnesi (3. mynd) og ∼0,12 km2
skeifulaga geiri horfið úr jöklinum. Til þess að rekja
atburðarásina voru ýmis gögn notuð, t.a.m. Landsat 8
gervitunglamyndir frá árunum 2013–2019, lidar gögn
frá 2010 (Tómas Jóhannesson o.fl. 2011, 2013), mynd
úr loftmyndagrunni Loftmynda ehf. frá 2002, ská-
myndir úr myndasafni greinarhöfundar og Þorvarðar
Árnasonar og frá Önnu Lilju Ragnarsdóttur.
Gjávatn, útfall þess og jökullinn fyrir
hlaupið 2015
Gjávatn er meðal þriggja jökulstíflaðra vatna sem
mynduðust í giljum við austurjaðar Hoffellsjökuls á
19. öld. Þá var jökullinn í vexti, eins og flestir jöklar á
Suðausturlandi. Á 19. og 20. öld hljóp árvisst úr þess-
um lónum (Helgi Björnsson og Finnur Pálsson, 2004;
Egill Jónsson, 2004; Helgi Björnsson, 2009; Snævarr
Guðmundsson o.fl., 2015). Yfirborð Gjávatns náði allt
að 265–270 m hæð y.s. þegar jökullinn var hvað þykk-
astur á litlu ísöld en hefur lækkað samhliða því sem
jökullinn hefur þynnst. Síðast hljóp úr Gjávatni í októ-
ber árið 2015. Þá var langt um liðið frá því að Efsta-
fellsvatn hvarf en það mun hafa verið í kringum 1940
(Þrúðmar Þrúðmarsson, munnl. heimild 24.07.2019).
JÖKULL No. 69, 2019 139