Hinsegin dagar í Reykjavík - 01.08.2022, Qupperneq 42

Regnbogakortsins. Í stað þess að hafa
aðeins einn flokk er fellur að líkamlegu
friðhelgi og viðurkenningu á skráðu kyni
(e. Legal gender recognition & bodily
integrity) er nú búið að skipta þeim flokki
í tvennt: „Legal gender recognition“ og
„Intersex bodily integrity“. Með þessu
breytist vægi flokkana örlítið, sérstaklega
í þeim síðari sem snýr að intersex
málum. Árið 2022 eru fjórir punktar
undir þeim flokki og Ísland uppfyllir
aðeins einn þeirra, þ.e. „Prohibition of
medical intervention before child is able
to informed consent (intersex)“. Þessi
punktur er algjört lágmark, þarna er verið
að tala um að hin almenna regla sé bann
við inngripum þrátt fyrir að einhverjir
annmarkar séu á því banni eða hvort
einhverjar aðgerðir falli utan þess líkt
og raunin er á Íslandi en aðgerðir vegna
micropenis og hypospadias eru enn
leyfðar á Íslandi. Þrátt fyrir að þær séu
enn leyfðar þá þurfa aðgerðirnar að fylgja
lögunum til hins ítrasta, ákvarðanataka
um þær og upplýsingagjöf lúta ströngum
skilyrðum. Einnig er áætlað að nefnd um
þessar aðgerðir verði skipuð ekki síðar en
á næsta ári. Vegna þessa ströngu skilyrða
og af því að endurskoðunarákvæðið er til
staðar þá var ákveðið að Ísland myndi fá
punkt fyrir þetta atriði, en einungis þann
punkt.

Lögskýringartexti og samanburður við
Noreg
Það sem kemur eflaust flestum á óvart
við uppfærslu Regnbogakortsins árið
2022 er að nú uppfyllir Ísland þrjú en
ekki bara eitt skilyrði í flokknum um
alþjóðlega vernd. Ísland fékk í fyrsta
skipti punkt í þessum flokki árið 2020 en
þá tóku lög um kynrænt sjálfræði gildi
sem veitti einstaklingum er leita að
alþjóðlegri vernd þau réttindi að ákveða
sjálf sína kynskráningu. Árið 2022
bættust við tveir punktar, einn er varðar
kynhneigð og annar um kynvitund.
Þetta kemur mögulega einhverjum
spánskt fyrir sjónir því engin ný lög eða
reglugerðir sem snúa að alþjóðlegri
vernd eða hinseginleika hafa verið
samþykkt. Þar sem Ísland, líkt og t.d.
Noregur, leit til flóttamannasáttmála
Sameinuðu þjóðanna við gerð laga
um útlendinga þá kom ýmislegt fram í
lögskýringartexta sem féll að kynhneigð
og kynvitund. Samtökin ’78 hafa ætíð
sagt að ekki ætti að gefa punkta fyrir
þessi atriði þar sem lögskýringartexti er
ekki lög, en ILGA-Europe lítur til laga og
reglugerða við gerð Regnbogakortsins
en ekki endilega til lögskýringartexta.
Þó kemur það örsjaldan fyrir að misræmi
er á milli landa og hafði Noregur t.d.
túlkað þetta mun víðar heldur en Ísland
gerði og að mati ILGA-Europe varð að
samræma þessi atriði, þ.e. hjá Noregi og
Íslandi.
Þrátt fyrir að ósk þess sem ritar hefði
verið sú að taka ætti punkta af Noregi í
stað þess að veita Íslandi þessa punkta
þá var það mat ILGA-Europe að gefa
punktana þar sem sannanlega hefur
alþjóðleg vernd verið veitt vegna
kynhneigðar og/eða kynvitundar. Þetta
eru ekki mörg dæmi en fyrir þessu eru
fordæmi sem eru nægjanleg til þess að
Ísland fái þessa punkta, í bili.

Áfram í mótun
Regnbogakortið er mikilvægt tæki fyrir
ILGA Europe, Félag hinsegin fólks
í Evrópu og Mið-Asíu, gefur út
Regnbogakort ár hvert. Síðustu ár hefur
Ísland fengið um 45-50 í einkunn af 100
og þar af leiðandi verið í 14.-18. sæti af
þeim löndum sem tekin eru fyrir.

Árið 2022 urðu nokkrar breytingar
þar á en Ísland er komið í 9. sæti af 49
löndum og hefur ekki setið svo hátt
á Regnbogakortinu í yfir áratug. Fyrir
þessu eru nokkrar ástæður, sumar
einfaldar en aðrar fremur flóknar og
mun undirritaður reyna að útskýra þessa
breytingu á eins greinargóðan máta og
mögulegt er.

Umboð stofnana
Það hefur ekki verið nógu skýrt
samkvæmt íslenskum lögum hvaða
stofnun kemur að málefnum hinsegin
fólks. Forsætisráðuneytið, og þar með
skrifstofa jafnréttismála sem er undir
forsætisráðuneytinu, fer vitaskuld
fyrir lögum um kynrænt sjálfræði en
Jafnréttisstofa heyrir undir lög sem snýr
að banni við mismunun á vinnumarkaði.
Vegna þessa hefur gætt misskilnings
á því hver fer í raun með umboð þegar
kemur að málefnum hinsegin fólks.
Eftir samtal við ILGA-Europe og einnig
eftir að stjórnvöld skerptu á lögum um
banni við mismunun fer það ekki á
milli mála að umboð stofnana á Íslandi
er sterkt, en bæði Jafnréttisstofa og
skrifstofa jafnréttismála sem heyrir
undir Forsætisráðuneytið vinnur í
málaflokknum.

Breyting á flokkum
Ein breyting hefur orðið á flokkum
Höfundur: Daníel E. Arnarsson
Regnbogakortið
og aðgerðaáætlun
Alþingis í málefnum
hinsegin fólks
42