Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 9

AðAlHEIðuR GuðmunDSDóTTIR
8
Hlutverk veiku hetjunnar
Veik söguhetja getur vissulega verið til þess fallin að vekja samúð okkar en
það jafngildir því þó ekki að hún eigi auðvelt með að viðhalda henni söguna
á enda. Þótt veikindi geti í sjálfu sér verið sá andstæðingur sem söguhetjan
þarf að takast á við og sé „óvinur“ hennar í yfirfærðri merkingu, eru þau
eðlislega ólík þeim áskorunum sem felast í mannlegum samskiptum og þeim
átökum sem samskipti við fólk af ólíku tagi geta haft í för með sér. Áður en
lengra er haldið skulum við því staldra við og velta fyrir okkur hlutverki
þeirra söguhetja sem þurfa að glíma við veikindi umfram hinar hefðbundn-
ari áskoranir lífsins. Er yfir höfuð munur á eðli söguhetja eftir því hvert við-
fangsefni þeirra er? Til að varpa ljósi á þetta þurfum við í raun að velta fyrir
okkur grunnmynstri frásagna og þáttum á borð við persónusköpun og það
samband sem skapast á milli söguhetju og þess sem hlýðir á eða les.
Hvernig skapa menn söguhetju sem höfðar til lesenda sinna eða áheyr-
enda á þann hátt að þeim sé yfir höfuð umhugað um afdrif hennar; að þeir
kjósi að verja tíma sínum með henni og fylgja henni úr einum atburði í
annan, eða jafnvel úr einni raun í aðra? Hvernig sköpuðu miðaldahöfundar
slíkar söguhetjur og hvernig skapa nútímahöfundar slíkar söguhetjur? Frá-
sagnarfræðilega séð gera þeir það með því að finna söguhetjunni stað í frá-
sagnarlíkani eða -mynstri sem lesendur eða áheyrendur eiga auðvelt með að
fylgja og þar getur hún svo orðið fyrir áskorunum sem þeir eiga auðvelt með
að samsama sig við. Hin einstaklingsbundna leið sem höfundur velur sögu-
hetju sinni til að takast á við þessar áskoranir skiptir þó einnig máli, því að
það er einmitt hér sem hann getur gripið athygli þess sem fylgist með, en sá
ber aðstæðurnar svo ósjálfrátt saman við sitt eigið líf, reynslu og gildismat,
og í rauninni ber hann söguhetjuna saman við sjálfan sig og fylgir henni
eftir því sem framvindunni líður, með þessa undirliggjandi sjálfsskoðun í
forgrunni.
Þegar upp er staðið getur lesandi sögunnar eða áheyrandi hafa lært af
söguhetjunni sem er auk þess líkleg til að hafa dýpkað sýn hans á heiminn.
Söguhetjan getur þannig stækkað reynsluheim okkar og líklega höfum við
öll lent í því einhvern tímann að lifa okkur svo inn í aðstæður söguhetjunnar
að við rennum saman við hana; breytumst í hetjuna og verðum eitt með
henni. Í þeim skilningi fylgjum við söguhetjunni ekki einungis eftir þegar
hún veður í gegnum eld og brennistein; við vöðum eld og brennistein, og
til að aðlaga líkinguna að táknheimi miðaldabókmennta þá berjumst við
við risa, við drepum dreka, við erum útskúfuð, grátum, verðum vitfirrt, en,
viti menn, við vinnum okkur út úr þessu — með hetjunni. Það stórkostlega