Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 60
FARALDURInn Í FARAnGRInUM
59
Þetta sumar kom út á Eyrarbakkaskipi klæðakista sú, er átt hafði
Gísli Bjarnason frá Vetleifsholti í Rangársýslu. […] Hafði Gísli
siglt um sumarið Anno 1706 uppá stúderingar, en forðaðist bólu-
sótt, sem gekk í Kaupenhafn, og ætlaði hingað aptur, tók bóluna á
skipinu og andaðist á því; var svo jarðaður í noreg, en kista hans
og önnur plögg kom út hingað með skipinu, og var heimflutt að
Vetleifsholti eður Ási í Holtum. Þar bjó þá Bjarni faðir Gísla. Segja
svo menn, að dóttir Bjarna hafi fyrst upplokið klæðakistunni, og
strax þá sjúk orðið og lagzt í sæng í bólusótt. Það er víst, að strax
sem kistan var upplokin, kom bólusóttin í landið, geysilega sterk,
og dreifðist þegar í allar áttir strax um alþing, og dó fólk hrönnum
niður, fyrst á Eyrarbakka og um Árness- og Rangárþing alt.97
Áhyggjur af drepsóttarsmituðum farangri eru alls ekki séríslenskt fyrirbæri.
Smitvarnaaðgerðir sneru ekki eingöngu að fólki og í millihafnaviðskiptum
þurfti vafasamur varningur—og sérstaklega vefnaðarvara—að fara í gegnum
strangt hreinsunarferli.98 Hvers vegna klæðakista bóludauðs einstaklings
hafi verið flutt til Íslands án þess að fara í slíkt hreinsunarferli er óljóst og
af annál Odds má sjá að almenningur velti alvarlega fyrir sér ástæðu þess að
sýkti farangurinn hafi fengið að koma inn í landið. Í skrifum sínum verjast
Páll og Eyjólfur aftur á móti fimlega að skoða þessa hlið faraldursins.
Tilgátan um hina banvænu kistu frá útlöndum gæti vel verið sannleik-
anum samkvæm en Jón Steffensen bendir réttilega á að hafi eigandinn dáið
á skipinu eins og Páll Vídalín heldur fram „er víst, að fleira í skipinu hefur
getað borið smit en fatakista hans.“99 Það var ekki í eðli bólusóttar að sjúk-
dómurinn gerði vart við sig strax. Í ljósi hins langa meðgöngutíma og þess
hversu fáir Íslendingar höfðu árið 1707 myndað ónæmi við bólu gætu fleiri
viðskiptavinir á Eyrarbakka hafa smitast óafvitandi af bólunni og fræði-
maðurinn Jón slær skiljanlega varnagla við þessum lýsingum úr annálum.
Feigðarkista háskólanemans er hins vegar áþreifanlegt og eftirminnilegt
tákn um þá hættu sem menntunarleiðin og samskiptin við útlönd gat falið í
sér—ekki aðeins fyrir einstaklinginn heldur samfélagið allt.
Um leið og farangurinn/faraldurinn er kominn í land virðist vera litið
á hann sem óstöðvandi afl. Hugtakið „smitskömm“ sem komið hefur inn
97 ÍA 1, bls. 708.
98 Eugenia Tognotti, „Lessons from the History of Quarantine, from Plague to Influ-
enza A“, Emerging Infectious Diseases 19: 2/2013, bls. 254–59.
99 Jón Steffensen, „Bólusótt á Íslandi“, bls. 299.