Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 245
SVAVAR HRAFn SVAVARSSOn
244
ég leggja þetta tvennt að jöfnu, þótt samtímis væri, enda lifði platonisminn
af þótt Akademían hyrfi, en aldrei framar var Platon kenndur við efahyggju.
Þó var akademísk heimspeki ætíð þekkt sem efahyggja; eftir eyðileggingu
aþensku Akademíunnar var akademísk heimspeki öll.
Að neðan vildi ég gera grein fyrir tilkomu þessarar (að flestra viti) fram-
andi túlkunar á heimspeki Platons, rekja viðteknar skýringar og benda að
lokum á sjónarhorn sem gæti gert skiljanlegan þann skilning Arkesilásar að
Platon hafi verið efahyggjumaður. Það er sjónarhorn þeirra sem taka al-
varlega þá alkunnu staðreynd að verk Platons, að bréfunum slepptum, eru
frábrugðin varðveittum verkum nánast allra annarra heimspekinga. Það er
ekki einasta að verkin eru samræður, heldur samræður af því tagi að erfitt
getur reynst að henda reiður á hverjar kenningar Platons sjálfs séu og jafnvel
hvort hann framreiði kenningar, frekar en óútkljáðar hugmyndir og skilyrtar
tillögur sem alltaf megi endurskoða. Hann tekur ekki þátt í samræðunum,
sem oft eru gerðar fjarlægar og löngu liðnar, umdeilanlegt er hvort hann
eigi sér málpípur, og lýkur verkunum oft og iðulega á óræðan hátt, kannski
með uppgjöf, hvatningu um áframhaldandi rannsóknir eða jafnvel goðsögu.
Platon samdi ekki ritgerðir eða fyrirlestra þar sem hann gerði grein fyrir
skoðunum sínum á kerfisbundinn hátt, eins og til dæmis Aristóteles gerði
um svipað leyti og síðar.1 Þessi sérstaða Platons hefur náttúrlega ekki farið
fram hjá neinum, þótt lengstum hafi ekki verið dregnar margar ályktanir af
henni. Þó hafa verk Platons á seinni tíð verið skoðuð frá sjálfu samræðu-
forminu. Þá er spurt hvort Platon sé raunverulega kenningasmiður eða þá af
einhverju öðru sauðahúsi. Það er ekki tillaga mín, enda hef ég ekki skoðun
á því hvernig eigi að lesa samræður Platons. Tillaga mín er sú að Arkesilás
hafi skoðað Platon frá þessu sjónarhorni og talið samræðuform verkanna til
merkis um þá efahyggju sem hann sé sjálfur að reiða fram, enda fylgismaður
Platons.
1 Reyndar samdi Aristóteles líka samræður þegar hann var ungur við nám í Akademíu
Platons. Þær hafa engar varðveist, en þóttu fjarska vel ritaðar í fornöld (sjá Cíceró,
Akademísku bækurnar 2.119). Engin leið er að vita hvort hann hafi þá líkt eftir
samræðum læriföður síns. Þess ber að geta að Sókrates átti fleiri fylgismenn en
Platon. Ýmsir þeirra sömdu samræður þar sem Sókrates tók þátt. Þetta virðist
hafa orðið að sérstöku bókmenntaformi, hinni sókratísku samræðu. Frægasti
höfundurinn, fyrir utan Platon, er Xenofon og enn eigum við nokkrar eftir hann.
Aðrar samræður af þessu tagi hafa glatast. Um aðra fylgismenn Sókratesar, sjá Klaus
Döring, „The Students of Socrates“, The Cambridge Companion to Socrates, ritstjóri
Donald Morrison, Cambridge: Cambridge University Press, 2011, bls. 24–47.