Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 233
SIgRÚn MaRgRÉT gUðMUnDSDóTTIR
232
í rauninni miðill sem er knúinn áfram af framlagi þátttakenda og áhorfenda,
allt fyrir fjárhagslegan ávinning „hússins“ eða sjónvarpsstöðvarinnar.
Framlagið er ekki síst fólgið í því hvernig keppendur miðla tilfinningum
og höfða þannig til þeirra sem á horfa, því eins og Beverley Skeggs og Helen
Wood hafa lýst í bók sinni Reacting to Reality Television. Performance, Audience
and Value leggja óvenjulegar aðstæður raunveruleikasjónvarpsins áherslu á
frammistöðu (e. performance) venjulegs fólks frammi fyrir kvikmyndavélinni.
En frammistaðan getur aukið eða minnkað virði þátttakenda allt eftir því
hversu mikil eða lítil tilfinningaleg viðbrögð hún vekur með áhorfendum.
Þær Skeggs og Wood segja einnig að það skipti máli að keppendurnir séu
jafnan ófaglærðir, hugmyndin er sú að um venjulegt fólk sé að ræða sem sýni
raunverulegar tilfinningar.66 En eins og andrew Ross tekur fram þá njóta
þátttakendur af þeim sökum ekki þeirra réttinda sem samið hefur verið um
innan stéttarfélaga leikara. Því eigi einungis hæfileikafólkið í allra vinsælustu
þáttunum kost á því að efnast verulega af þátttökunni en eftir því sem vin-
sældirnar séu minni verði líkurnar á hagnaði hverfandi. auk þess sé persónu-
legur kostnaður við þátttökuna fremur mikill, þar sem einstaklingarnir á
skjánum séu gjarnan sviptir svefni eins og fram kom hér fyrr og látnir ganga
fyrir sterku áfengi til þess að skapa spennu, átök og uppgjör – og þar með
eftirsóknarvert sjónvarpsefni.67
Þetta viðhorf birtist með hvað ýktustum hætti í Ástarfleyinu, sem kallað
hefur verið alræmdustu sjónvarpsþættir Íslandssögunnar. Ástarfleyið var
gerðina sem knúin er áfram af þessu hugarfari en að þeir hafi bein áhrif á hana.
Reyndar mætti varpa fram þeirri spurningu hvort spilavítishagkerfið sé ekki ein af
undirstöðum akademískra stofnana á borð við Háskóla Íslands þar sem kennsla er
meðal annars borin uppi af stundakennurum sem fá ekki greitt í samræmi við vinnu-
framlag. Sjá til dæmis grein Magnúsar Þórs Þorbergssonar, „Metum menntun til
launa, Fréttablaðið 23. maí 2018, sótt 1. apríl 2022 af https://www.frettabladid.is/
skodun/metum-menntun-til-launa.
66 Beverley Skeggs og Helen Wood, Reacting to Reality TV. Perfomance, Audience and
Value, bls. 25. Í greininni „Þar sem verra er betra“ styðst ég meðal annars við kenn-
ingar þeirra til að greina hvernig gróði sjónvarpsstöðvanna / framleiðslufyrirtækj-
anna er í beinu samræmi við tilfinningaleg viðbrögð áhorfenda, þeim mun meiri
harmleikur sem fer fram á sviðinu því meiri peningur kemur í kassann.
67 Mikil áfengisneysla hefur verið hluti af þessum iðnaði frá upphafi, hún er liður í því
að búa til „gott sjónvarpsefni“ sem iðulega gengur út á opinbera niðurlægingu kepp-
enda. Enda hafa sífellt fleiri lögsóknir litið dagsins ljós í Bandaríkjunum, Bretlandi
og Frakklandi sem vonir standa til að geri starfsumhverfi þátttakenda öruggara. Sjá
til dæmis andrew Ross, „Reality Television and the Political Economy of ama-
teurism“, bls. 33.