Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 132

HAMFARIR SAMFéLAGSSJóNLEIKSINS
131
2009 til 2011 virðast einmitt vera sá samtíðarraunveruleiki sem þessi sögu-
lega skáldsaga sprettur úr og speglar á sinn hátt.
Skáldsagan Gestakomur í Sauðlauksdal eftir Sölva Björn Sigurðsson lýsir
svipaðri staðleysu þar sem tímabundið samfélag samhjálpar verður til í
miðjum Móðuharðindum. Í Gestakomum skrifar Sölvi Björn um aðdraganda
og undirbúning mikillar jólaveislu í Sauðlauksdal veturinn 1783–1784. Séra
Björn Halldórsson var vinur Eggerts ólafssonar og mun vera fyrirmynd hins
farsæla bónda í Búnaðarbálki. Efnistökin eru svipuð og í Jóni að því leyti að
báðar sögurnar fjalla um erfiðleika í lífi aðalpersónunnar og þjóðarinnar en
jafnframt eru umræður um framfarir og viðreisn landsins fyrirferðarmiklar.
Björn lítur inn á við, horfist í augu við ellina og stendur á þröskuldi lífs og
dauða. Hann hefur misst sjónina og eftir misheppnaða ferð til Kaupmanna-
hafnar þar sem hann leitaði lækninga er ljóst að hann mun ekki ná að sinna
sínum venjulegu störfum aftur. Móðan leggst yfir augun og landið allt og
framundan er svo aðeins biðin eftir að komast yfir móðuna miklu. Það að
Björn dvelur ekki nema til hálfs í heimi lifenda birtist líka í því að í frásögn
sinni ávarpar hann látinn mann, það er sinn forna vin Eggert ólafsson.36
Sams konar sjálfsíhugun mátti finna hjá íslensku þjóðinni á árunum
2008–2012 þegar gagnrýnin sjálfskoðun tók við af útrásarpælingum. Kristín
Loftsdóttir og fleiri hafa fjallað um þá þróun eftir Hrun þegar fólk fór aftur
að prjóna lopapeysur og taka slátur,37 en þá myndaðist stemning fyrir því að
líta aftur til fortíðar og leita í hið þjóðlega. Meðal annars var mikill áhugi
á því að nýta innlenda hefð í matargerð og handverki og umræður sköpuð-
ust um hvernig þjóðin gæti bjargað sér sjálf með ýmiss konar sjálfsþurftar-
búskap. Skáldsagan Gestakomur smellpassaði inn í þetta samhengi. Veisla
Björns Halldórssonar í Sauðlauksdal byggir á öllu því besta sem íslenskur
landbúnaður hefur upp á að bjóða, en lýsingar á vinnu Björns og vinnuhjúa
við að reiða fram dýrindis kræsingar í afskekktri sveit á sunnarverðum Vest-
36 Gestakomur í Sauðlauksdal líkjast að þessu leyti Hulduljóðum Jónasar Hallgrímssonar
þar sem ljóðmælandinn beinir einnig máli sínu til Eggerts ólafssonar. Í Hulduljóðum
er það þó ekki sögumaðurinn sem fer yfir landamæri lífs og dauða heldur Eggert,
sbr. níunda erindið þar sem hann rís upp úr sjónum að því er virðist til að þjóna
sem einhvers konar landvættur: „ó, Eggert! þú varst ættarblóminn mesti,/ og ættar-
jarðar þinnar heill og ljós;/ blessaða stund! er fót hann aftur festi/ á frjóvri grund
við breiðan sævarós./ Sólfagra mey! hann svipast um með tárum,/ saltdrifin hetja,
stiginn upp af bárum.“ Jónas Hallgrímsson, Ritverk I, Reykjavík: Svart á hvítu, 1989,
bls. 118.
37 Kristín Loftsdóttir, „Kjarnmesta fólkið: þrástef íslenskrar þjóðernishyggju í gegnum
lýðveldisbaráttu, útrás og kreppu“, bls. 136.