Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 35
AðAlHEIðuR GuðmunDSDóTTIR
34
hópgöngum og sögunni af Ála flekk, það er að segja göngumaðurinn sem
ber útafliggjandi fólk með járnsvipu (sbr. nótt) og rautt merki á hálsi göngu-
fólksins (sbr. flekkinn í sögunni af Álaga-Flekki).
Ýmislegt bendir til þess að Ála flekks saga feli í sér minningar um svarta-
dauða sem höfundur hennar hafi þá leitast við að setja í samfélagslegt sam-
hengi. Sagan gæti að því leyti endurspeglað þörf fólks fyrir að skilja pláguna
og ná tökum á henni, ef ekki læknisfræðilega þá hugrænt. En auk þess sem
lesa má söguna sem eins konar táknsögu fyrir pláguna miklu felur hún þó
einnig í sér beinar tengingar við sögu svartadauða, og varla tilviljun að sögu-
hetjan Áli sé Englendingur á faraldsfæti, því að talið er að fyrri plágan hafi
einmitt borist Íslendingum með skipi sem hafði væntanlega siglt hingað
frá Englandi. Þá var Íslendingum einnig ljóst að skipið sem bar pestina til
Björgvinjar hafi verið enskt (sbr. annálarit Einars Hafliðasonar) og ljóst er að
plágan síðari barst hingað frá Englandi. Þá er það einnig spurning hvort það
sé tilviljun að Áli hinn enski hafi ráfað alla leið til Tartaríu, því að talið er að
plágan hafi borist til vesturs austan af krímskaga, umráðasvæði Tatara, og
ljóst er að sagnir af tilurð plágunnar á þessu svæði breiddust út um Evrópu59
enda hefur fólk eðlilega leitað sér skýringa á uppruna hennar. Síðast en ekki
síst gæti endurtekin „útlegð“ Ála sem er hvað eftir annað vísað frá heima-
högum sínum hæglega endurspeglað þann veruleika að sums staðar voru
þeir sem smituðust af svartadauða reknir burt og sendir á vergang;60 veikum
var einfaldlega úthýst. Áli, sem var borinn út sem ungbarn vegna fyrirboða
sem konungur, faðir hans, taldi sig fá í draumi, er að þessu leyti eins og
persónugervingur þess ástands sem skapaðist víða um heim þegar foreldrar
yfirgáfu börn sín vegna hræðslu þeirra við pláguna.61
Lokaorð
Saga Ála flekks og síðar Álaga-Flekks er áhugaverð fyrir margra hluta sakir.
Frásagnarfræðilega séð eru hin síendurteknu veikindi söguhetjunnar vissu-
lega sá óvinur sem hún þarf að takast á við og sigra, auk þess sem veik-
indaþemað má heita frumlegt innlegg í íslenskar miðaldabókmenntir. Þegar
álögunum er að lokum aflétt hefur veikindum Ála einnig verið aflétt og í
59 leif Søndergaard, „Imagining Plague. The Black Death in medieval mentalities“,
bls. 212.
60 Sama heimild, bls. 222.
61 Giovanni Boccaccio, Tídægra, bls. 29, sbr. einnig leif Søndergaard, „Imagining
Plague. The Black Death in medieval mentalities“, bls. 213, 218; Glending Olson,
Literature as Recreation in the Later Middle Ages, bls. 177.