Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 216

FÍKLaR Í BaTa
215
drama einkenni raunveruleikaþáttagerð öðru fremur. Þar fá áhorfendur að
sjá ástarsögur framreiddar, sögu undirmálsmanneskjunnar sem efnast12 og
öðlast frama eða einstaklinga sem komnir eru í öngstræti og umbylta lífi sínu
til betri vegar. Þetta eru gjarnan sögur þar sem réttlætið nær fram að ganga
þó að stundum nái hreinræktuð illmenni einnig fram vilja sínum.13 Þátttak-
endur eru þar að auki í óraunverulegum aðstæðum. Þeir eru gjarnan valdir
eftir ítarleg viðtöl þar sem leitað er eftir tilteknum persónuleikaeinkennum
sem ýta undir eldfimt og sjónvarpsvænt ástand.14 Stundum er þeim einnig
stýrt í tilteknar áttir í viðtölum eða þá að þeir eru sviptir svefni, en algengast
er að þeir séu í litlu eða engu sambandi við veruleikann utan sögusviðsins
sem þeir hírast í og ekki síst undir stanslausu eftirliti. allt hlýtur þetta að
12 Svokallaðar „rags to riches“ sögur nutu einmitt mikilla vinsælda í kringum síðustu
aldamót en þær eru mótaðar af hugmyndinni um bandaríska drauminn. Þótt þær
yrðu sérstaklega fyrirferðarmiklar á kreppuárunum þekkja flestir eldri fyrirmyndir
eins og Gullæðið (1925) eftir Charlie Chaplin. af frásögnum sem standa nær áhorf-
andanum í tíma má nefna söguna af veðhlaupahestinum Seabiscuit (sem vann hverja
keppnina á fætur annarri í Bandaríkjunum á fjórða áratugnum) en Laura Hillen-
brand skrifaði um afrek hans í Seabiscuit. An American Legend (1999) sem var einn-
ig kvikmynduð (gary Ross, 2003). Flestir muna einnig eftir skáldsögunni Q & A
(Vikas Swarup, 2005) og kvikmyndaaðlögun Dannys Boyle sem kom út árið 2008
undir nafninu Slumdog Millionaire. Í frásögnum af þessu tagi detta persónur með litla
framtíðarvon í lukkupottinn en þetta er líka helsta viðfangsefni raunveruleikasjón-
varps, einkum hæfileikaþátta á borð við Idol (American Idol gekk frá 2002 til 2016)
og X-Factor (2004–2018). Einnig má nefna Britain‘s Got Talent (2007–) en þekktasti
keppandi þáttaraðarinnar er Susan Boyle sem kom öllum að óvörum þegar hún söng
lagið „I Dreamed a Dream“ úr Vesalingunum og grætti dómarann með steinhjartað,
Simon Cowell. Susan varð heimsfræg í kjölfarið og þénaði tugi milljóna punda, en
áður hafði enginn trúað því áður að Susan kæmist áfram í þættinum þar sem hún
þótti bæði of gömul og of skrýtin í útliti til að eiga kost á því að verða stjarna.
13 Sem dæmi má nefna að „illmennið“ Richard Hatch stóð uppi sem sigurvegari fyrstu
Survivor sjónvarpsþáttaraðarinnar, en hann sveifst einskis til þess að vinna. Hann var
ekki aðeins svikull og slægur í sjálfum sjónvarpsþáttunum heldur lét hann hjá líða að
greiða skatta af vinningsfénu sínu og lenti í steininum. Framganga hans í þáttunum
hafði víðtæk áhrif á hernaðaráætlanir þeirra keppenda sem á eftir komu, en hann
og aðrir af sama sauðahúsi minna um margt á tilteknar myrkar persónugerðir úr
bókmenntum og kvikmyndum. Sjá til dæmis „The 10 Most Successful Reality TV
„Villains Ever““, TheThings.com 25. febrúar 2021, sótt 3. febrúar 2022 af https://
www.thethings.com/the-most-successful-reality-tv-villains-ever/.
14 Í handbók frá árinu 2004 sem skrifuð var fyrir þá sem hyggja á þátttöku í raunveru-
leikasjónvarpi er einmitt töluvert gert úr gildi persónusköpunarinnar og ráðlegg-
ingum um framkomu í umsókn, viðtölum og svo sjálfum þáttunum. Sjá John Sade
og Joe Borgenicht, The Reality TV Handbook. An Insider‘s Guide, Philadelphia: Quirk
Books, 2004.