Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 152

HAMFARIR SAMFéLAGSSJóNLEIKSINS
151
Söguna mætti þá ef til vill skilja sem hluta af þeirri tilhneigingu á Íslandi
nútímans að endurhugsa fortíðina og sjálfsmyndina þannig að Íslendingar
séu skrýtnir eyjaskeggjar á fjarlægri eldfjallaeyju. Kristín Loftsdóttir hefur
skrifað um íslensku þjóðina sem bragðaref (e. trickster figure) sem sveiflast
á milli andstæðra póla þess að flokkast í hópi nýlenduvelda og fyrrum ný-
lendna eða þróaðra og vanþróaðra ríkja. Þjóðarsjálfsmyndin mótast að viti
Kristínar af þránni eftir að tilheyra fyrri hópnum og á sama tíma óttanum við
að vera álitinn tilheyra hinum síðari. Þessa stöðu Íslendinga má rekja langt
aftur í aldir og kemur sterkt fram á tíma sjálfstæðisbaráttunnar á 19. öld, en
líka á góðæristímanum og hrunsárunum í byrjun 21. aldar. En Kristín heldur
því fram að eftir hrun hafi sjálfsmynd Íslendinga sem höfðu á bóluárunum
litið á sjálfa sig sem yfirburðarþjóð í Vesturheimi breyst á þann hátt að hug-
myndin um hið exótíska Ísland sem alltaf hafði mætt mótþróa varð stærri
hluti af sjálfsmyndinni. Leiðin út úr kreppunni fólst samkvæmt henni að
stórum hluta í þessu, til dæmis í gegnum sjálfsmyndarsköpunina í kringum
markaðsetningu Íslands sem spennandi áfangastaðar fyrir ferðamenn.69
Í Lifandilífslæk eru viðbrögð yfirvalda við hamförunum líklega verri en
náttúruhamfarirnar sjálfar. Þessa fullyrðingu má heimfæra á alls kyns nátt-
úruhamfarir því að mannfallið veltur iðulega á getu samfélagsins til að mæta
þeim. Í þessu má greina ákveðna samsvörun við kenninguna um að aðgerðir
bresku ríkisstjórnarinnar, það er beiting hryðjuverkalaganna, hafi haft úr-
slitaáhrif á fall íslensks efnahagslífs.70 Á endanum er það „hið konunglega
rentukammer“ en ekki eldfjallið sem samþykkir „brottflutning hinna «tje-
nestdyktige» innbyggjara“ og orsakar „hin[a] alger[u] eyðing[u] lands og
þjóðar.“71
Persónan Magnús Árelíus Egede sem fer til skýrslugerðar norður á
Strandir virðist innblásinn af Magnúsi Stephenssen sem á sínum tíma var
sendur til að gera skýrslu um Skaftárelda. Hann er sonur dansks kaupmanns
og íslenskrar eiginkonu. Hann elst upp í Danmörku og stefnir á embættis-
mannaferil þar en talar bjagaða íslensku sem hann nam af móður sinni.
Magnús Árelíus setur sér það markmið að mæla breiddargráður og vill helst
komast á nyrsta odda Vestfjarða. Ferðasaga Magnúsar er á ýmsan hátt sam-
bærileg skáldsögu Joseph Conrad, Innstu myrkur, þar sem sjómaðurinn Mar-
69 Kristín Loftsdóttir, Crisis and Coloniality at Europe’s Margin, bls. 17–29.
70 Þetta er t.a.m. ein af niðurstöðunum í skýrslu Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar
um erlenda áhrifaþætti Hrunsins. Sjá Hannes Hólmsteinn Gissurarson, „The 2008
Icelandic Bank Collapse: Foreign Factors“, Reykjavík: Félagsvísindastofnun, 2018.
71 Bergsveinn Birgisson, Lifandilífslækur, Reykjavík: Bjartur, 2018, bls. 289.