Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 112

„Að DRAGA ÚR FJARLæGðINNI SEM SKILuR OKKuR FRá VERöLDINNI“
111
að magnast. Stjórnvöld auka viðbúnaðinn sífellt án árangurs og loks er svo
komið að samfélagið er farið að líkjast alræðisríki.
Læknirinn Rieux, sem jafnframt er aðalsögupersóna bókarinnar, er í for-
svari fyrir þessar aðgerðir. Í baráttu sinni gegn plágunni verður Rieux sífellt
kaldlyndari. Í upphafi finnur hann til með sjúklingum sínum sem senda þarf
í einangrun en eftir að baráttan harðnar kemur hann í fylgd hermanna og
fjarlægir sjúklingana með valdi frá ástvinum sínum. umskiptum Rieux er
lýst þannig:
Menn þreytast á að kenna í brjósti um aðra, þegar það er til einskis.
Og eina huggun læknisins á þessum þungbæru dögum var að finna,
hvernig hjarta hans kulnaði út. Hann vissi, að það myndi létta
honum starfið. […] Til þess að berjast gegn einhverju fræðilegu
þarf maður að líkjast því dálítið.68
Plágan breytir lækninum í kaldrifjaðan stríðsmann gegn dauðanum.
Þegar plágan stendur sem hæst hefur skilvirkni og stýring heltekið sam-
félagið: „hvergi fannst opinber bygging, sem ekki hafði verið breytt í spítala
eða hæli“.69 Plágan nær jafnvægi og læknarnir verða samdauna því ástandi
sem samfélagið er komið í. Hlutverk Rieux er ekki lengur að lækna heldur
að skrá og dæma, „að ákvarða sjúkdóminn. uppgötva, skoða, lýsa, skrásetja
og loks fordæma, þetta var verk hans […]. Nei, það var ekki hjálp, sem hann
veitti mönnum dag út og dag inn, heldur voru það upplýsingar“.70 Sjúkling-
arnir verða að mælanlegum stærðum og jafnvægið sem næst myndar „prýði-
legt línurit“.71
Þessi lýsing á stýrðu samfélagi plágunnar kallast á við lýsingu heim-
spekingsins Michels Foucault á nútímasamfélagi. Í þriðja kafla bókarinnar
Surveiller et punir (Gæsla og refsing), „Alsæishyggja“, fjallar hann um þróun
stýringarsamfélagsins. Hann rekur upphaf þess til verklagslýsinga stjórn-
valda á tímum drepsótta. Foucault þræðir söguna frá þessari algjöru stýr-
ingu á farsóttartímum yfir til þróunar alsjáarinnar, sem var ákveðið skipulag
fangelsa sem kom fram á 18. öld, og loks til nútímastofnunarvalds. Kaflann
endar Foucault á þessum orðum þar sem hann lýsir því hvernig sjálft form
nútímasamfélagsins endurspeglar fangelsisskipulagið:
68 Sama rit, bls. 81–82.
69 Sama rit, bls. 211.
70 Sama rit, bls. 171.
71 Sama rit, bls. 211.