Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 249

SVAVAR HRAFn SVAVARSSOn
248
hverju leyti að baki efahyggjunni. Og höfum það hugfast að greinarmunur-
inn á heimspeki Sókratesar – sem aðalpersónu í samræðum Platons – og
heimspeki Platons var ekki til staðar fyrr en eftir daga akademísku efahyggj-
unnar, enda var greinarmunurinn gerður beinlínis til að fjarlægja Platon frá
allri efahyggju, eins og vikið verður að síðar.12 Annars vegar er það sú yfirlýs-
ing Sókratesar að hann viti ekkert nema hvað hann viti ekkert. Þetta er hin
sókratíska fávísi. Hins vegar er það aðferðin sem hann beitti í samræðunum
sem við kennum nú við hann og köllum sókratísku samræðurnar. Þetta er
sókratíska aðferðin. Áður en við beinum sjónum okkar að Arkesilási verður
gerð stutt grein fyrir þessum tveimur þáttum í þeirri heimspeki Sókratesar
sem finna má í samræðum Platons.
3. Sókratísk fávísi
Í Málsvörninni greinir frá yfirlýstri fávísi Sókratesar. Þó kemur iðulega fyrir í
elstu samræðunum (svo fylgt sé áðurnefndri þrískiptingu), hinum svonefndu
sókratísku samræðum, að Platon láti Sókrates gefa til kynna að hann viti fátt
ef nokkuð um sannleika þeirra mála sem rædd eru, en þau snúast venjulega
um leitina að skilgreiningu á tiltekinni dyggð. Í samræðunni Þeætetosi, sem
samin var síðar og telst nú ekki til sókratísku samræðnanna en svipar þó til
þeirra, er leitað að skilningi á því hvað þekking sé.13 leitin felst í því að Sókr-
ates lætur reyna á tillögur viðmælenda sinna. Þar er að finna sókratísku að-
ferðina sem við ræðum að neðan. En ljóst má vera að fávísi Sókratesar er ná-
tengd aðferðinni sem hann beitir. Fávísin er staðfest, því Sókrates fær aldrei
svar við spurningum sínum. Hann útskýrir mál sitt svo í Málsvörninni (21a-d):
12 Greinarmuninn gerði heimspekingur að nafni Antíokkos frá Askalon. Hann
er heimild sem Cíceró notar í greinargerð sinni fyrir akademískri heimspeki í
Akademísku bókunum; nánar verður fjallað um þátt Cícerós að neðan. Þess má geta
að annars konar greinarmunur var gerður frá fyrstu tíð, nefnilega á milli þess sem
Platon ritaði og þess sem hann átti að hafa sagt nemendum sínum og félögum en
ritaði ekki. Helsta heimildin um óskráðar kenningar Platons er reyndar sjálfur
Aristóteles (sjá t.d. Eðlisfræðina 209b15, þar sem minnst er á „óskráðar kenningar“);
sjá Harold Tarrant, Plato’s First Interpreters, bls. 21–22, 42–50. Þeir umdeildu
fræðimenn samtímans sem helst hampa mikilvægi þessara óskráðu kenninga kallast
einu nafni Tübingen-skólinn.
13 Enn ber að hafa í huga að fornmenn gerðu ekki þennan greinarmun fyrr en með
Antíokkosi. En hann hefði líkast til flokkað Þeætetos með sókratísku samræðunum
vegna líkindanna; um þessa hugmynd sjá David Sedley, „Three Platonist
Interpretations of the Theaetetus“, Form and Argument in Late Plato, ritstjórar
Christopher Gill og Mary M. McCabe, Oxford: Oxford Univeristy Press, 2000, bls.
79–103, hér bls. 85–86.