Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2022, Blaðsíða 131
ATLI ANTONSSON
130
Ákveðin þversögn felst hins vegar í því að eldgosið hefur alls ekki haft slík
melankólísk áhrif á þá bræður í hellinum. Þvert á móti er Jón fremur kátur,
bjartsýnn á framtíðina og með höfuðið fullt af framfarahugmyndum.
Um þessi að því er virðist þversagnakenndu viðbrögð manna við nátt-
úruhamförum skrifar Rebecca Solnit í bók sinni A Paradise Built in Hell: The
Extraordinary Communities That Arise in Disaster. Hún glímir við spurninguna
um það hvernig fólk hagar sér raunverulega þegar miklar hörmungar ríða
yfir. Með vísan í rannsóknir félagsfræðinga sem stunda hamfararannsóknir
(e. disaster studies) hrekur hún þau lífsseigu viðhorf að fólk verði gripið ofsa-
hræðslu, gleymi siðmenningunni og traðki á öðrum til að bjarga sjálfum sér
og steli sjónvörpum eða eitthvað þvíumlíkt. Empírískar rannsóknir benda
þvert á móti til að fólk haldi ró sinni og sýni mikla fórnfýsi og samkennd
í viðleitni til að bjarga því sem bjargað verður. Í slíkum aðstæðum skapast
enn fremur ótrúlegur samfélagsandi. Ekki svo að skilja að allt sé frábært
þegar borg rústast í jarðskjálfta, en fólk upplifir ákveðna nánd og samfélag
og tilgang sem er ekki til staðar alla jafna. Nákvæmlega þetta gerðist einmitt
þegar heimsfaraldur covid veirunnar gekk yfir. Ástandið sem myndast þegar
fólk hjálpar hvert öðru að bregðast við náttúruhamförum kallar hún tíma-
bundnar útópíur.33
Andrúmsloftinu sem ríkir í hellinum meðal bræðranna og félaga þeirra
meðan þeir leggja á ráðin um betri heim sem gæti risið að loknu eldgosinu
mætti einnig líkja við það tímabundna samfélag sem myndaðist á Austur-
velli í Búsáhaldabyltingunni. Margir sem voru á staðnum töluðu um afar
sérstaka stemningu sem ríkti á Austurvelli. Viðar Þorsteinsson minnist t.d.
á „hið fjöruga og á köflum frískandi útópíska andrúmsloft sem lagðist yfir
miðbæinn“34 og Jón Gunnar Bernburg sem tók viðtöl við þátttakendur í
mótmælunum segist oft hafa fengið að heyra um töfrandi augnablik og ótrú-
lega samstöðu sem fólk fann fyrir á Austurvelli vetrarmánuðina 2009.35 En
stemning Búsáhaldabyltingarinnar og íslensks samfélags á kreppuárunum
33 Rebecca Solnit, A Paradise Built in Hell: The Extraordinary Communities That Arise
in Disaster, New York: Penguin, 2009. Umfjöllun hennar um hegðun fólks í nátt-
úruhamförum byggir m.a. á skrifum félagsfræðinganna Charles Fritz og Enrico
Quarantelli, en líka heimspekingsins William James sem upplifði jarðskjálftann í
San Francisco árið 1906.
34 Viðar Þorsteinsson, „Icelands Revolution“, jacobin.com, 2016, sótt 19.10.2020
af https://www.jacobinmag.com/2016/03/iceland-banking-finance-icesave-left-
greens/. Allar þýðingar eru mínar nema annars sé getið.
35 Jón Gunnar Bernburg, Economic Crisis and Mass Protest: The Pots and Pans Revolution
in Iceland, Oxon og New York, Routledge, 2016, bls. 138–141.