Úrval - 01.02.1958, Blaðsíða 38

tTRVAL
UPPGÖTVAJNTIR GERÐAR AF SLYSNI
joðgufur höfðu leikið um. Hann
lýsti hana, en engin mynd kom
út, af því lýsingin stóð of stutt,
og vonsvikinn stakk hann plöt-
unni niður í skúffu, þar sem
hann geymdi ýmis efni. En þeg-
ar hann opnaði skúffuna morg-
uninn eftir, sá hann sér til mik-
illar undrunar, að skýr mynd
hafði komið fram á plötunni.
Hann taldi víst, að eitthvert
efni í skúffunni hefði haft þessi
áhrif á plötuna, og þó að í skúff-
unni væru mörg hundruð glös
með ýmiskonar efnum í, tók
hann að prófa þau eitt á fætur
öðru. Að lokum fann hann, að
það var lítil skál með kvikasilfri,
sem unnið hafði kraftaverkið,
kvikasilfursgufa hafði haft
þessi áhrif á plötuna. Þessi ó-
vænta uppgötvun Daguerre varð
til þess að nú varð í fyrsta skipti
hægt að framleiða Ijósmyndir í
stórum stíl, og nefnist þessi ljós-
myndagerð enn í dag Daguer-
reotype.
Prentunin er einnig uppfund-
in af tilviljun. Snemma á 15. öld
var Johann Gutenberg að sjóða
lit í potti yfir eldi í verksmiðju
föður síns, sem var sútari í
Mainz. Það átti að nota litinn
til að lita skinn, sem lágu í
hrúgu á gólfinu rétt hjá. Á með-
an hann stóð yfir pottinum var
hann að dunda við að skera
stóran upphafsstaf úr gotnesku
letri í tré. Allt í einu glopraði
hann stafnum úr hendi sér of-
an í pottinn. Hann þreif hann
upp úr með fingrunum, en
brenndi sig og kastaði honum
frá sér. Stafurinn féll á grúfu
á skinnahrúguna, og þegar
Gutenberg tók hann upp, sá
hann, að hann hafði látið eftir
sig skýra spegilmynd sína í
purpurarauðum lit á skinninu.
Gutenberg var barinn fyrir
kæruleysið að eyðileggja þannig
dýrmætt skinn, en sú .hugmynd
að unnt væri að prenta á þenn-
an hátt með lausum stöfum,
hafði orðið til í huga hans, og
tuttugu árum síðar setti hann
upp fyrstu lausaletursprentvél-
ina í fæðingarborg sinni Mainz.
Á árunum 1850 til 1856 vann
Henry Bessemer að víðtækum
tilraunum til þess að finna að-
ferð til að ná óhreinindum úr
bráðnu járni. Að lokum upp-
götvaði hann að hreinsa mátti
járnið með því að blása lofti í
gegnum það, en gallinn var sá,
að við blásturinn mynduðust
ótal smáloftbólur í jáminu.
Bessemer reyndi ótal aðferðir
til að eyða bólunum, og var að
því kominn að gefast upp, þeg-
ar einn vinur hans stakk upp á,
að hann reyndi að setja svolít-
ið af pottjámi út í bráðið jám-
ið. Bessemer gerði þetta og það
bar tilætlaðan árangur, en um
leið gerði hann stórmerka og al-
veg óvænta uppgötvun. 1 pott-
jámi er um 5% af sóti eða kol-
efni, og það sameinaðist jám-
inu og myndaði blöndu þá af
jámi og kolefni, sem við köll-
um.stál. Af tilviljun hafði hann
þannig fundið aðferð til að búa
36