Úrval - 01.02.1958, Blaðsíða 14

ÚRVAL
grimmd og uppreisnarandi án
nokkurs markmiðs var einkenni
á lokaskeiði þeirra allra að áliti
sagnfræðina. Þegar dró að lok-
um þeirra kom fram á sjónar-
sviðið ný manntegund í stað
þeirrar, sem áður hafði einkennt
hlutaðeigandi menningarskeið.
Þessi maður, ef hægt er að kalla
hann því nafni, hafði verið rú-
inn sérkennum sínum, hann var
hugsunarlaus vél, viljalaust
verkfæri þeirra ástríðna, sem
bærast í hópsálinni. Dæmin eru
mörg — hrun menningar Hittíta
(skilgreining Toynbees) eftir
styrjöld þeirra við Egypta um
1200 f. Kr.; upplausn hellenskr-
ar menningar eftir 400 f. Kr.;
hrun Rómaveldis eftir 380 e. Kr.
Hrun Rómaveldis er sérlega
ljóst dæmi um það hvernig svip-
laust múgmennið kemur fram á
sjónarsviðið þegar menning
kemst á lokaskeið sitt, því að
samtímalýsingar frá þeim tíma
og þangað til kristin vestræn
menning rís (um 700 e. Kr.)
eru aflestrar eins og vikugömul
dagblöð. Þá, eins og nú, þjáðust
menn af öryggisleysi og geig,
einstaklingseðli og persónuleika
var meinað að njóta sín og upp
af lömuðu sjálfi og ótta spratt
ofbeldi og hatur.
Múgmennið virðist afsprengi
þeirra tíma þegar samfélagið er
reirt í viðjar valdboðs á öllum
sviðum. Virðing fyrir einstakl-
ingnum hverfur, og allt skipulag
samfélagsins verður að máttugu
tæki til að viðhalda þeim hegð-
ÆSKA Á HELVEGI
unarreglum, sem valdhafamir
hafa sett. Megindyggð manns í
slíku samfélagi er sú, að hann
sé ekki frábrugðinn öðrum
mönnum. Þrúgun einstaklings-
eðlisins vekur sjálfsógeð, eirðar-
leysi og hugaræsing. Þetta sál-
arástand leitar sér síðan útrás-
ar í glæpum, hatri, styrjöldum
og ofsahræðslu. Að lokum gerir
lífið sjálft uppreisn, og samfé-
lagið, sem þannig er ástatt um,
eyðist í sínum eigin eldi, eða
veslast upp (eins og menning
Hellena), en upp af því rís
þróttmeira samfélag, sem byrj-
ar á því að setja manngildið í
hásæti.
Krafan um, að allir skuli
vera eins er þannig rótin að
psýkópatíu nútímans, og til
hennar má rekja tilkomu múg-
mennisins. Þegar samfélagið er
komið á það stig, að það er tal-
in höfuðdyggð að hugsa og
hegða sér eins og allir aðrir, er
sjálf tilvera þess í hættu. Sam-
félag vort er því miður komið
á það stig.
Vestræn menning hefur á und-
anförnum áratugum verið að
steinrenna hægt og hægt. Allt
hefur hnigið í þá átt að bæla
niður einstaklingseðlið, og vax-
andi áherzla verið lögð á, að
allir séu sem líkastir í hugsun
og hegðun. Svo uggvænlega
langt er þetta komið, að ekki
nægir lengur að hver og einn
hagi sér eins og allir aðrir, held-
ur er skoðunum manna og trú
stjómað í ríkara mæh en
12