Bókasafnið - 01.01.2003, Blaðsíða 53

LCSH. Skráin er gefin út árlega. Sú breyting var gerð á
lyklinum í lok síðustu aldar að formheiti og land-
fræðileg heiti voru tekin út úr efnisorðastrengnum (e.
subject heading string) og sett í sérstök svið.33 Á
undanförnum árum hefur efnisorðalistinn þróast í
átt til kerfisbundins efnisorðalykils34 þannig að meiri
áhersla er lögð á leitartengsl þar sem hvert efnisorð
getur verð sjálfstæður leitarlykill og tengst öðru leit-
arorði í samsettri leit.
LCSH er notað í flestum stærri bókasöfnum Banda-
ríkjanna og auk þess er stuðst við hann í mörgum öðr-
um löndum. Lykillinn er einnig gefinn út á tölvutæku
formi og kallast þá Subject Authority File og er nokkurs
konar orðmyndaskrá. Aðgangur er mögulegur á
Netinu. Viðbætur við LCSH koma vikulega í tölvutæka
hlutann og eru síðan prentaðar mánaðarlega. Útgáfa á
örfilmu og CD-ROM eru gefnar út á 3ja mánaða fresti
og prentaða útgáfan árlega.35 LCSH er afar umfangs-
mikið og öflugt efnisorðakerfi og til að stuðla að sam-
ræmingu í notkun þess er jafnfram gefm út handbók
með leiðbeiningum um beitingu kerfisins.36
í Svíþjóð er ein af skyldum þjóðbókasafnsins (Kon-
unglega bókasafnið í Stokkhólmi) að efla samvinnu
bókasafna bæði innanlands og í alþjóðlegu samhengi.
Á bókasafninu er löng hefð fyrir efnisorðagjöf eða allt
frá 3. áratug síðustu aldar. Samskrá sænskra bóka-
safna, LIBRIS, var stofnuð á áttunda áratugnum.
Haustið 1999 gaf safnið út leiðbeiningar um efnis-
orðagjöf Ámnesordsindexering - en handledning eftir
Unn Hellsten og Margareta Rosfelt en þær þóttu of al-
mennar svo hafist var handa við samantekt ítarlegri
reglna. Efnisorðagjöf í LIBRIS þótti ósamræmd og gæði
efnisorða ekki fullnægjandi. Einnig skorti á að heim-
ildir fengju yfirleitt efnisorð, marktáknið var allajafna
látið duga. Þannig var ástandinu lýst árið 1998.37 Síðan
hafa Svíar gert stórátak á sviði lyklunar. Stefnan var
sett á samræmingu í efnisorðagjöf og stöðlun
efnisorða og marktákna til að nota í LIBRIS. Sérstök
deild innan þjóðbókasafnsins38 hefur unnið að efnis-
orðalykli, Suensfea ámnesord, sem er almennur lykill og
er hann aðgengilegur á Netinu.39 Við flest efnisorðin er
gefin tilvísun í marktákn flokkunarkerfisins sem
notað er (SAB-kerfið). Efnisorðaráð starfar og heldur
fund í hverri viku til að taka upp ný efnisorð og endur-
skoða eldri orð eftir því sem þörf krefur. Samþykktar
breytingar eru færðar inn í gagnagrunninn efir hvern
fund. Hver sem er getur lagt til efnisorð sem ekki eru
fyrir í efnisorðalyklinum, t.d. með því að senda tölvu-
póst. í samvinnu við önnur söfn hafa verið þróaðar
leiðbeiningar um efnisorðagjöf, sem einnig eru að-
gengilegar á Netinu.40 Þær eru grundvallaðar á alþjóð-
legum reglum sem t.d. LCSH fylgir. Þegar nýtt valorð er
myndað er reynt að finna samsvörun þess í LCSH. Til
að tryggja samræmd vinnubrögð var einn helsti sér-
fræðingur heims á sviði lyklunar, Lois Mai Chan, feng-
in til landsins á síðastliðnu ári til að halda námskeið
um efnisorðagjöf, einnig voru farnar kynnisferðir til
að skoða lyklunaraðferðir hjá öðrum þjóðum.
í Noregi starfar flokkunar- og lyklunarnefnd
(Norsk komité for klassifikasjon og indeksering -
NKKI) á vegum þjóðbókasafnsins.41 Frá árinu 1999
hefur safnið skipað í nefndina en fulltrúar koma frá
öllum safnategundum. Árið 1990 kom út rit eftir Ellen
Hjortsæter42 um efnisorðaskráningu þar sem settar
voru fram tillögur að gerð og þróun norsks efnisorða-
lykils. Reglurnar, sem voru þýddar á sænsku árið
1994, verða undirstaða fyrir frekara starf en stefnt að
endurskoðun þeirra.43 Síðastliðin þrjú ár hefur nefnd-
in einbeitt sér að nýrri norskri útgáfu Dewey kerfisins
sem út kom árið 200244 en samkvæmt fundargerð
nefndarinnar frá 8. nóvember 2002 ætlar nefndin nú
að einhenda sér í vinnslu á norskum reglum í lyklun
sem byggjast á alþjóðlegum reglum á efnissviðinu.
Leitað verður til þjóðbókasafnsins um fjármagn fyrir
námskeiðshald og laun vegna verkefnisins.45
í Finnlandi hefur verið þróaður almennur kerfis-
bundinn efnisorðalykill á finnsku (Yleinen suomal-
ainen asiasanasto - YSA) sem hefur einnig verið
þýddur á sænsku (Allmán tesaurus pá svenska -
Allárs). Nokkrir sérefnislyklar hafa verið þróaðir út
frá almenna lyklinum, t.d. í tónlist (MUSA/CILLA).46
Áðurnefndir þrír efnisorðalyklar eru aðgengilegir á
Netinu.47 Þar er hægt að leita í hverjum listanna um
sig og einnig í öllum í einu. Ennfremur er þar að finna
leiðbeiningar um notkun efnisorðalistanna.48 Há-
skólabókasöfnin í Helsinki og Ábo sjá um vöxt og við-
gang efnisorðalyklanna. Þróun þeirra byggist á störf-
um lyklara sem leggja til nýjar færslur sem fara fyrir
nefnd sem samþykkir þau efnisorð sem tekin eru upp
í efnisorðalyklana.49
Danir eru komnir mjög langt í að veita bókfræði-
legan aðgang að heimildum á Netinu. Þann 3. maí
2002 var netpunkt.dk50 opnað. Þar er áskriftarað-
gangur að DanBib (samskrá danskra bókasafna),
BookData, Deutsche NatBib og LIBRIS fyrir starfsfólk
bókasafna. Þar er einnig að finna fyrstu vefútgáfuna
af danska Dewey (DK5).
Á bibliotek.dk51 er svo frjáls aðgangur að sam-
skránni á Netinu. Hann var opnaður 31. október árið
2000 og þar er almenningi veitt margvísleg bóka-
safnsþjónusta. Til að auðvelda aðgengi að dönsku
efni sem ekki hefur fengið efnisorð hafa verið gerðar
tilraunir í bibliotek.dk með að gefa heimildum efnis-
orð vélrænt í samræmi við flokkunartölu en niður-
stöður sýna að það er erfiðleikum bundið og þarf
nánari skoðunar við.52
í Bretlandi er m.a. unnið að sérstöku verkefni á
sviði lyklunar, HILT (High Level Thesaurus Project), til að
samræma og auka gæði lyklunar í landinu en mjög
mismunandi aðferðum hefur verið beitt á einstökum
söfnum. Á heimasíðu verkefnisins má lesa nánar um
það.53
BÓKASAFNIÐ 27. ÁRG. 2003
51