Bókasafnið - 01.01.2003, Blaðsíða 78

pólitísks rétttrúnaðar með afdrifaríkum hætti; tveir
af nemendum hans hafa ekki sést í tímum þegar
fimm vikur eru liðnar af önninni og karlinn missir þá
útúr sér orðin „Þekkir einhver þetta fólk? Er það til
eða eru þetta draugar?"; en það hefði hann ekki átt að
segja, því orðið sem hann notar um drauga (spooks)
er líka haft í niðrandi merkingu um svertingja og það
kemur einmitt á daginn að þessir tveir skrópagemsar
reyndust vera svertingjar. Atvikið leiðir til þess að
kennarinn verður að segja af sér.
Það sem mér fannst einna áhugaverðast við þessa
sögu er spurningin um hver þessi maður er, og er
svarið ekki augljóst því hann er einhvern veginn á
mörkunum, svertingi og þó ekki svertingi, ótækur og
útlægur úr búðum hvítra sem svartra, grunaður um
hræðilegan glæp: að vera það sem hann er. En því má
bæta við að nú er verið að gera kvikmynd eftir þessari
sögu með Anthony Hopkins og Nicole Kidman í aðal-
hlutverkum.
í desember las égbókarhandrit eftir Sally Magnus-
son sem skrifar um ættir sínar á íslandi, hún á skoska
móður og faðir hennar, Magnús Magnússon sjón-
varpsmaður, flutti til Skotlands nokkurra mánaða
gamall og hefur búið þar síðan. Sagan er eins konar
pílagrímsferð til íslands og undir mallar þessi sama
spurning: Hver er þessi maður? Hver er þessi ferða-
langur sem hvorki er skoskur né íslenskur og þó
hvort tveggja? Þarna finnst mér sem höfundurinn sé
að leita að sjálfum sér og sé svona dálítið á mörkun-
um eins og prófessorinn hjá Roth, milli tveggja
heima. Sú var tíðin að mörgum íslendingum fannst
eins og þeir sem flyttu frá landinu væru að einhverju
leyti forkastanlegir, að þeir hefðu svikið landið, jafn-
vel gefist upp frammi fyrir þrengingum, en einnig
stendur ofarlega í okkur að þeir sem fara utan og ná
frægð séu óskaplegar hetjur. Voru Gunnar Gunnars-
son og Jóhann Sigurjónsson að bregðast íslendingum
með því að skrifa á dönsku á sínum tíma eða voru
þeir að sigra heiminn og afla okkur frægðar? Hvað
með Ameríkufarana, eru Vesturíslendingar íslenskir
eða kanadískir? Þeir eru á mörkunum, sumir þeirra
hafa tveggja heima sýn eða sína eigin sýn og hún
getur verið frjó; og má nefna vesturíslenska höfund-
inn Bill Holm í þeirri andrá sem skrifar skemmtilega
um landa okkar vestanhafs í The heart can befilled any-
luhere on earth (1997).
Á undanförnum árum hafa margir höfundar hafa
verið að pæla í mörkum þjóðernis og mörkum kyn-
þátta, og þá ekki síður í markalínum kynferðis eins og
fram kemur í skrifum íslenskra nýraunsæishöfunda
um kynjahlutverk og í hommabókmenntum. Eina
bók las ég um daginn sem kemur inn á þetta, Sögu af
stúlku (1998) eftir Mikael Torfason. Þarna segir frá
unglingsstúlku sem er kynskiptingur og var gerð á
henni kynskiptaaðgerð þegar hún var í frumbernsku
af læknisfræðilegri nauðsyn. Hún glímir ekki aðeins
við þann vanda gelgjuáranna sem tengist því að
breytast úr barni í fullorðinn heldur líka þann að vera
fædd drengur en orðin að stúlku. Hver er þessi mað-
ur? verður því einnig grundvallarspurning þessarar
bókar sem er vel skrifuð þó hún sé svolítið gróf á
köflum.
Þessar ólíku bækur hafa ratað til mín af hálfgerðri
tilviljun. En viðfangsefnið „Hver er þessi maður?“ er
engin tilviljun og á sér rætur í fornöld, enda má
benda á að Aristóteles skrifaði um það sem eitt af
meginþemum harmleiksins, þegar kennsl eru borin á
einhvern sem var óþekktur áður og kallaði hann það
anagnórísis. Og frá Grikkjum höfum við líka hin
fleygu orð, „Þekktu sjálfan þig“. Fólk er alltaf að reyna
að botna í sér sjálfu og öðrum og á vissan hátt verða
menn best skildir í ljósi andstæðra afla sem togast á
eins og þegar tvö þjóðerni toga í Sally Magnusson og
Bill Holm, tveir kynþættir toga í persónuna hjá Philip
Roth, og tvenns konar kynferði togast á um Auði hjá
Mikael Torfasyni. Og vissulega getur það verið upp-
lagt efni í sögu þegar í ljós kemur að einhver reyndist
vera annar en hann var áður talinn vera: Aha! Hann
er þá úlfur en ekki amma, eins og Rauðhetta kemst
að, eða eins og hjá Sófóklesi: Seisei! Svo Ödipus er þá
sonur eiginkonu sinnar.
Ingibjörg Ósk Jónsdóttir, 11 ára
Skrýtna skráargatið
Ég fann þessa bók uppi í
hillu hjá mér. Amma mín
gaf mér hana og ég hélt að
hún væri ekkert sérstök
svo ég hafði ekki lesið
hana. Svo fór ég að lesa
hana og þá var hún bara
rosalega skemmtileg.
Bókin er eftir Bente
Koch. Hún er um dreng
sem er að verða 14 ára. Drengurinn heitir Sveinn.
Hann gengur í skóla en hann er samt ólæs og þekkir
einu sinni ekki bókstafina. Sveinn á heima langt upp
í sveit og ætlar sér að verða smiður. Hann ætlar að
búa til fínustu lása í heimi. Þegar Sveinn er orðinn
nógu gamall til að hætta í skólanum fer hann í
höfuðborgina og býr til fína lása.
Dag einn er konungurinn í vandræðum. Pening-
arnir hans eru læstir inni í herbergi og lásinn á her-
berginu er alltaf að breytast í mismunandi bókstafi.
Þá fer Sveinn til heimabæjar síns og biður gamla
kennarann sinn að kenna sér bókstafina. Svo smíðar
hann lykla eins og bókstafi og hjálpar konunginum
að opna herbergið. Þegar þeir eru búnir að opna sjá
76
BÓKASAFNIÐ 27. ÁRG. 2003