Læknaneminn - 01.03.1974, Blaðsíða 45

starfhæfar og nokkurn veginn fullþroska þegar þær
yfi rgefa merginn. Hins vegar halda einkjarna gleypi-
frumur áfram að sérhæfast utan mergsins, og virSist
endanleg gerS og starfsgeta þessara frumna ákvarS-
ast aS nokkru leyti af því, hvar þær lenda. Þannig
ferðast einkjarna gleypifrumur sem blóðgleyplar
(nionocytes) um æSakerfiS. BlóSgleyplar eru af-
kvæmi stofngleypla (promonocytes), sem nýlega hafa
veriS greindir frá öSrum forstigum hvítra blóSkorna
i mergnum. BlóSgleyplar hafa venjulega stutta við-
dvöl í blóðinu, áSur en þeir smjúga gegnum hár-
æðaveggi til þess aS taka sér bólfestu í vefjum lík-
anians. Eftir það breytast þeir fljótlega í stærri og
serhæfðari frumur, vefjagleypla (macrophages), sem
geta verið æði mismunandi að stærð, lögun og starfs-
getu eftir því, hvar þeir eru staðsettir. Er þessi fjöl-
breytni glöggt dæmi um þau áhrif, sem umhverfið
hefur á endanlega gerð frumna. HiS margbreytilega
utlit vefjagleypla varð til þess, að þeim hafa verið
gefin ýmis nöfn eins og sjá má af töflu II. Það sem
samkennir allar þessar frumur og greinir þær frá
óðrum frumum líkamans er uppruni þeirra, gárótt
I ruffled) yfirborðsh imna, kúlulaga kjarni og hæfi-
leiki til að gleypa.
TAFLA II
Gleypikerfið (The Mononuclear Phagocyte system)
Sérhœfingarstig
Stofngleyplar (Promonocytes)
I
BlóSgleyplar (Monocytes)
I
Vefjagleyplar (Macrophages)
Histiocytes
Kupffer Cells
Alveolar Machrophages
Sinucoidal Lining Cells
Free and Fixed Macrophages
Peritoneal Macrophages
Osteoclasts
Microglia
Aðsetur
Beinmergur
Blóð
Vefir
Bandvefur
Lifur
Lungu
Mergur, Milta
Eitlar, Milta
Skina
Bein
Taugavefur
Eitilfrumur ljúka ekki heldur þroskaferli sínum
fyrr en þær hafa yfirgefið merginn. Þannig fram-
leiðir tímgill (thymus) sennilega sérhæfingarvaka,
sem breytir eðli þeirra eitilfrumna, er berast inn á
áhrifasvæði kirtilsins. Þessar frumur fara í öra skipt-
ingu og öðlast samtímis eiginleika, sem ákvarðar
starfsgetu þeirra og skipar þeim í flokk T-frumna.
Tímgill er þannig nokkurs konar uppeldisstöð fyrir
þær eitilfrumur, sem sjá um frumubundið ónœmi
(cellular immunity). B-eitilfrumur, sem framleiða
mótefni og sjá líkamanum þannig fyrir vessaónœmi
(humoral immunity), hafa trúlega ekki heldur náð
fullri starfsgetu, þegar þær yfirgefa merginn. Hægt
er að koma í veg fyrir mótefnamyndun í fuglum,
með því að skera úr þeim Iítið blöðrulaga líffæri
(Bursa Fabricius), sem liggur milli endaþarms og
stéls. I spendýrum hefur hins vegar ekki tekizt að
finna sérstakt sérhæfingarlíffæri fyrir B-eitilfrumur,
en margir telja, að allur eitilvefur meltingarvegar-
ins, frá kverkeitlum niður að endaþarmi, gegni þessu
hlutverki.
Tímgill ( T /í i/iii ii.s )
Tímgillinn er fyrsta líffærið, þar sem eitilfrumur
finnast á fósturskeiði. Kirtillinn vex mjög ört á síð-
ari hluta meðgöngutíma og heldur áfram að stækka
fram að kynþroskaaldri, en eftir það rýrnar hann
smám saman. Hann er orðinn mjög lílill í gamal-
mennum, og er þá bandvefur að verulegu leyti kom-
inn í stað þekju- og eitilfrumna.
Um hlutverk þessa kirtils var ekkert vitað fyrr en
eftir 1960, en á síðustu árum hefur hann verið mið-
depill í rannsóknum margra líffræðinga. Er nú Ijóst,
að tímgill sérhæfir T-eitilfrumur og hefur þannig
úrslitaáhrif á hæfni líkamans til frumubundinna ó-
næmissvara (cellular immunity responses).
Gerð kirtilsins, sem er sýnd í grófum dráttum á 2.
og 3. mynd, má líkja við kóral, er greinist í bleðla
út frá samfelldum kjarna. Bleðlarnir liggja þétt hver
upp að öðrum, er eru aðskildir af bandvefshýði.
Stoðvefur kirtilsins er gerður úr frumum (reticular
epithelium), sem eru upprunnar frá þekjuvef 3. og
4. kokpoka. Þessar frumur mynda net, sem er þétt
riðið í miðju bleðlanna en verður losaralegra, þegar
utar dregur. I kirtilmiðjunni koma þær saman í þétta
sveipi á víð og dreif og mynda svokallaða Hassalls
hnökra. I möskvum stoðvefsins eru eitilfrumur. Þær
sitja fremur strjált um miðbik bleðlanna, en mun
þéttar utar, og myndast þannig all skörp skil milli
tímgilmergjar (medulla) og tímgilbarkar (cortex).
LÆknaneminn
33