Læknaneminn - 01.10.1975, Blaðsíða 15

Sökk
Ásmundur Magnússon, lœknanemi
,.Hvað er sökkið?“ Varla hefur sá stofugangur
verið genginn undanfarin ár á þeim spítölum, sem
eg þekki til, án þess að einliver bæri upp þessa
spurningu. Annað hvort einhver meðlimur göng-
unnar eða einhverrar stofunnar. Þegar lærlingar
hafa spurt lærimeistarana um gildi þessarar ágætu
rannsóknar, hafa mörg svör fengizt, en engin að
öllu eins. Fýsti mig að fræðast meira um mælingu
þessa og gildi hennar. Af takmörkuðu var að taka,
er leita átti heimilda, en mest var stuðzt við grein
eftir A. D. Lascari (1). Skulum við fyrst glugga í
það, hvernig saga þessarar mælingar hefst. Svíinn
Fáhraeus reyndi að nota þessa rannsókn til að sýna
fram á þungun kvenna á forsligi meðgöngu (1-a).
Þetta mistókst, en nemandi hans, Westergren, gaf
ut grein 1921 (1-b), þar sem sýnt er fram á aukinn
sökkhraða rauðra blóðkorna í blóði berklasjúklinga.
"Imsar aðferðir hafa séð dagsins ljós síðan rann-
sóknir hans hófust, svo sem aðferð Winthrobes og
micro-E.S.R.-aðferð, en þær hafa flestar runnið sitt
skeið. Sú, sem mest er notuð í dag, er nefnilega
aðferðin sem Westergren notaði: 200 mm súla
blóðs með natrium citrati til segavarnar. — Til þess,
að algjört samræmi væri milli allra þeirra staða,
sem nota þessa rannsókn, gaf ICSH (International
Commitee for Standardization in Hematology) 1965
út skýrslu (4) yfir þá aðferð sem viðhafa á: Blá-
æðablóð (tekið á mest 30 sek.) hlandað vel með
natrium citrati, 4 hlutar blóðs á móti 1 hlut natr.
citr. Rannsóknin skal framkvæmd við herb.hita inn-
an 2ja klst. eftir töku hlóðs - eða við 4°C innan
6 klst. Westergren-Katz rör, sem er 200 mm langt
er fyllt að 0-merki. Það er síðan látið standa lóð-
rétt á kyrrum stað og í forsælu. Að klst. liðinni er
lesið af. Hæð tærs vökva, í mm ofan frá vökvayfir-
horðinu niður að yfirborði ógegnsærrar súlu sökkv-
andi blóðfruma, er sökkgildið í mm („ESR (Wester-
gren 1 h) = X mm“). - Loks gefur ráðstefna þessi
Ávicenna lœknir í Persíu (980-1037) lœknar hryggbrot.
nákvæmar upplýsingar um efnablöndur m. m. sem
ekki verða tíundaðar hér. - Margir hafa velt fyrir
sér, hvaða grundvallaratriði liggi að baki því, hvers
vegna rauð blóðkorn sökkva hratt í sumu blóði, en
hægt eða hverfandi í öðru. Setjum sem svo, að við
létum eitt hlóðkorn í hreint plasma og gætum fylgzt
með því. Það sykki rólega til botns, þar sem eðlis-
þyngd þess er heldur hærri en plasmans. í heilbrigðu
blóði með eðlilegan fjölda blóðkorna verður hins
vegar nær ekkert sökk rauðra blóðkorna. Algeng-
asta skýring þessa er eftirfarandi (1): Rauð blóð-
korn hera neikvæða rafhleðslu og vegna fjöldans í
blóðinu liggja þau nokkuð þétt, en vegna hleðslunn-
ar hrinda þau hverju öðru frá sér, svo að þau sökkva
hverfandi lítið. Hins vegar veldur ýmist óeðlilegt
ásland í blóðinu þvi, að þessi hleðsla raskast og
blóðkornin klessast saman í nokkurs konar súlur,
Hkt og peningar í rúllu - „rouleaux-myndun“. Þann-
ig hætta þau að hrinda hverju öðru frá sér, og
aðdráttaraflið verður yfirsterkara. Sömuleiðis verð-
ur hinn aukni massi þyngri á metunum en hið
aukna rúmmál.
Aukning ýmissa plasmapróteina er þekkt að því,
að draga úr neikvæðu hleðslunni í rauðum blóð-
kornum og þ. a. 1. auka rúllumyndun. Því óreglulegri
sem próteinin eru, þeim mun meiri verkun hafa
læknaneminn
13