Læknaneminn - 01.07.1979, Qupperneq 24

Um ónœmissvar og meginkerfi
fyrir vefjasamrýni
Sigurður Friðjónsson læknir
Með öllum hryggdýrum er til staðar flókið kerfi,
sem gerir þeim mögulegt að greina á milli eigin
vefja og framandi fruma eða efna í líkamanum.
Þessi hæfni til að greina á milli eigin og framandi
tekur til hvíta og polysalckaríða, sem hafa sameind-
arþunga meiri en 2000-5000. Slík efni verka sem
antigen og hrinda af stað flóku ónæmissvari, sem
beinist gegn hinu framandi efni. Það er djúp stað-
fest milli hinna flóknu og sértæku varnakerfa hrygg-
dýra annars vegar og hinna einfaldari varnarkerfa
hryggleysingja hins vegar. Flestir eða allir hrygg-
leysingjar hafa yfir að ráða vel afmörkuðu frumu-
bornu varnakerfi, en þessi kerfi eru ekki sértæk og
sýna heldur enga aðlögun í svörunum sínum. Eftir
bacteríusmitanir hjá skordýrum t. d. kemur þannig
aldrei fram áunnið ónæmi. Skordýr mynda engin
sértæk mótefni eftir inndælingu ýmiss konar anti-
gena eins og framandi hvíta, rauðra mannablóð-
korna, baktería o. s. frv. Hjá skordýrum er einnig
mjög auðvelt að flytja vefi milli einstaklinga sömu
tegundar (homograft). I líkamsvökvum skordýra og
margra annarra hryggleysingja eru farandfrumur
svonefndir haemocytar, sem dragast að, taka upp og
tortíma bakteríum og ýmis konar aðskotahlutum,
sem kunna að berast inn í vefi dýrsins. Slík frumu-
kerfi sýna þegar hæfni til að greina á milli eigin og
framandi efna. Andstætt við varnakerfi hryggdýr-
anna er þetta kerfi hryggleysingjanna hins vegar
ekki sértækt, sýnir enga aðlögun og býður ekki upp
á það að læra af reynslu. Greining milli eigin og
framandi virðist vera tiltölulega ónákvæm hjá
hryggleysingjum og kemur það glöggt fram í því
hve vefjaflutningar eru auðveldir, jafnvel milli mis-
munandi tegunda ef þær eru ekki of fjarskyldar.
Það er ekkert sem bendir til þess að hryggleysingj ar
ráði yfir neinum hvítum, sem líkjast mótefnum
hryggdýranna.1
Óntvmissvur liryygilýra
Onæmiskerfi hryggdýra er afar flókið og miklu
fióknara en menn gerðu sér í hugarlund fyrir til-
tölulega fáum árum. Onæmiskerfið fellur í tvær
megindeildir, annars vegar mótefnaborið og hins
vegar frumuborið ónæmi. Önæmiskerfið er rnyndað
af lymphocytum. Meðal niðja lítilla Iymphocyta eru
plasmafrumur, sem síðan framleiða frjálst mótefni.
Þeir lymphocytar, sem eru forsenda fyrir framleiðslu
og losun frjálsra mótefna, mynda svonefnt B-lympho-
cytakerfi (mergháð eða hjá kjúklingum bursa-háð
kerfi). Við getum litið á þetta mótefnaborna kerfi
sem eins konar léttvopnabúnað í varnakerfi líkam-
ans, Mótefnin berast í blóðinu og tengjast sértækt
framandi efnum eða frumum. Hið frumuborna ó-
næmi byggist hins vegar á svonefndum T-lympho-
cytum eða thymus háðum lymphocytum. T-lympho-
cytar hafa fastbundna við frumuhimnuna sértæka
nema, sem eru næmir bæði fyrir framandi antigen-
um og fyrir ákveðnum eigin svipgerðareinkennum,
sem eru skráð af errum, úr MHC kerfinu (MHC,
major histocompatibility complex). Þetta tvískipta
næmi T-lymphocyta, annars vegar fyrir framandi
antigenum og hins vegar fyrir eigin svipgerðarein-
kennum' úr MHC kerfinu, verður rætt nánar síðar í
þessari grein. Við getum litið á þetta frumu-
borna ónæmiskerfi sem þungavopn í varnakerfi lík-
amans. Þessi tegund T-lymphocyta drepur mark-
frumur sínar eftir beina snertingu frumnanna. Veiru-
sýktar frumur, sem hafa á frumuyfii-borðinu veiru-
antigen auk svipgerðareinkenna eigin MHC erra,
eru drepnar með þessum hætti og sömuleiðis að því
að talið er margar umbreyttar krabbameinsfrumur,
sem sýna ný antigen á frumuyfirborðinu. Við get-
um því litið svo á að í líkamanum fari fram stöðugt
eftirlit. Frumur ónæmiskerfisins fylgjast stöðugt
með sameindamynstri frumuhimna hinna ýmsu
vefja og grípa til varnaraðgerða hvenær sem af-
20
LÆKNANEMINN