Læknaneminn - 01.03.1981, Síða 8

skref fram á við frá fordæmingu Viktoríutímans.
SíSan beitti hann sállæknirigaraðíerð'um við með-
ferS á þessum einkennum.
Henry Havellock Ellis (1859-1939) gekk enn
lengra en Freud. Hann gerSi sér grein fyrir því, aS
kynþarfir og venjur fólks eru ákaflega mismunandi.
Atti hann stóran þátt í því aS breyta viShorfi manna
til þess, sem áSur hafSi veriS taliS óeSli, svo fremi,
sem þaS væri hvorgum aSila til skaSa. Frá honum
er komiS hugtakiS „consenting adults in private“,
sem er nú víSa notaS viS lagalega skilgreiningu á
því hvaS er þolanlegt athæfi og hvaS ekki. Hann
lagSi einnig áherslu á aS rannsaka og lýsa eSlileg-
um ferli kynþroska (sexual development). Kynlífs-
rannsóknir vorra tíma byggja mikiS á athugunum
Ellis og svo sömuleiSis þeir, sem stunda meSferS.
ÞaS má segja, aS viShorf yngri kynslóSarinnar í
dag séu svipuS hugmyndum Ellis, þó svo aS skrif
hans séu fáum kunn utan þess þrönga hóps, sem
vinnur á þessu sviSi.
Kynsvörun
Kynsvörun (sexual response) karla og kvenna er
um margt ólík. AS vísu má skipta kynsvörun niSur
í þætti, sem eru eins hjá báSum kynjum, og er þá
tekiS miS af lífeSlisfræSilegri svörun. Masters og
Johnson lýsa 4 þáttum. Sá fyrsti er erting (excita-
tion), en hún á sér staS í forleik og upphafi sam-
fara. Næsta stig er „slétta“ (plateau), en þaS ástand
varir þar til kemur aS þriSja stiginu, sem er útrás-
in (orgasm). FjórSa stigiS er svo mettun (refractory
period), en þá svara kynfærin ekki ertingu. Tíma-
lengd hvers stigs getur veriS mjög mismunandi og
hafa fjölmargir þættir hér áhrif á. Ekki stySjast all-
ir viS þessa flokkun, og hefur t. d. Kaplan, höfundur
bókarinnar The New Sex Therapy, skipt kynsvörun
í tvo þætti. í þeim fyrri á sér staS þrútnun æSa kyn-
færa (vasocongestion), sem er undir stjórn para-
sympatiska kerfisins. I þeim seinni eiga sér staS
klóniskir vöSvasamdrættir kynfæra, þ. e. útrás, og
eru þeir undir stjórn sympatiska taugakerfisins.
Lýsingin aS ofan tekur eingöngu miS af kynsvör-
un kynfæra. Kynsvörun einstaklinga er miklu víS-
tækari en þetta og taka þátt í henni mörg önnur líf-
færakerfi, þ. á m. heilastöSvar frá mænu og upp í
heilabörk. Á þeirri löngu leiS getur margt gerst, sem
truflar svörunina. En áSur en rætt er um sjúkdóma,
sem geta haft truflandi áhrif á kynsvörun, þá er rétt
aS geta um ýmsar breytur, sem eru innan þeirra
marka er eSlilegt telj ast.
Kynþörf og kynsvörun karla og kvenna er um
margt ólík. AS vísu er erfitt aS greina á milli sál-
rænna og menningarþátta annars vegar og líkam-
legra hins vegar, en segja má, aS karlmenn svari kyn-
áreiti oftar og hraSar en konur, a. m. k. fram á miSj-
an aldur. Konur virSast hafa meiri þörf fyrir stöS-
ugt samband viS ástmann, en karlmenn eru aftur á
móti ekki eins háSir því, þ. e. þeir eru líklegri til aS
eiga mök viS konur án frekari skuldbindinga. Þó svo
aS margt sé líkt meS líffæra- og lífeSlisfræSi kyn-
svörunar karla og kvenna, þá eru hin ýmsu stig sam-
fara ekki alltaf í takt hjá þeim. KarlmaSur ertist
fyrr og er því tilbúinn til samfara á undan konunni.
Er hér um aS ræSa bæSi líkamlega og sálræna þætti.
Eftir aS samfarir hafa byrjaS, þá fær karlmaSurinn
gjarnan fullnægingu á undan konunni. Konur fá
ekki fullnægingu eins oft og karlmenn, en hafa á
móti hæfileika til aS halda áfram lengur og geta
fengiS fullnægingu margoft meS stuttu millibili.
KarlmaSurinn hins vegar fer í mettunarástand (re-
fractory period), þannig aS biS verSur á aS hann
geti hafiS samfarir aS nýju. Þetta misræmi hefur
haldiS lifandi mörgum goSsögnum um kynlíf, sem
oft geta leitt til vonbrigSa og kvíSa.
Hækkandi aldur hefur áhrif á hina ýmsu þætti
kynlífs, sérstaklega hjá karlmönnum. Kynþörf (li-
bido) nær hámarki hjá körlum innan viS tvítugt, aS
því aS taliS er, og dvínar síSan hægt meS bækkandi
aldri. Hún hverfur þó aldrei undir eSlilegum kring-
umstæSum. Kynþörf kvenna hins vegar er talin vera
í hámarki upp úr þrítugu, og minnkar ekki mikiS
eftir þaS. Ertingarhæfni (arousability) er mest hjá
karlmönnum á unglingsaldri og helst há fram á miSj-
an aldur, en upp úr fertugu fer hún aS dofna. Þurfa
karlmenn á efri árum því aS ætla sér meiri tíma til
þess aS fá erectio. Hjá konum vex svörunin hægt og
sígandi fram á miSjan aldur, og helst síSan nokkuS
óskert. Sömu sögu er aS segja um getu til aS ná full-
nægingu bjá báSum kynjum. Lengd mettunartíma
er lítil sem engin hjá konum og breytist ekki meS
hækkandi aldri. Karlmenn eru alls ekki eins vel sett-
6
LÆKNANEMINN