Bændablaðið - 25.05.2023, Qupperneq 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. maí 2023
RÁÐGJAFARMIÐSTÖÐ LANDBÚNAÐARINS
Heyverkun í flatgryfjum
Heyskapur er vandaverk og á
það ekki síst við um heyverkun
í flatgryfjum.
Margir þættir frá slætti til gjafa
hafa áhrif á heygæði í flatgryfjum,
ætla má að það sé ein ástæðan fyrir
því að heyverkun í flatgryfjum er
ekki vinsælli á Íslandi en raun ber
vitni. Hins vegar er vel hægt að
verka úrvalshey í flatgryfjum með
góðu skipulagi og undirbúningi.
Hönnun flatgryfja
Áður en farið er út í heyverkun í
flatgryfjum og komið upp aðstöðu
til þess er mikilvægt að meta
fóðurþörf búsins, því mikilvægt
er að hönnun flatgryfja sé miðuð
við fóðurþörf og gjafahraða til
að tryggja gæði gróffóðursins.
Hafa þarf í huga nokkra verklega
þætti við hönnun flatgryfja. Mælt
er með því að hafa alltaf a.m.k.
tvær flatgryfjur til að tryggja
sveigjanleika við heyskap og
fóðrun. Lágmarksbreidd flatgryfju
ætti að miðast við 5 metra svo
skörun dekkja á vinnuvélum tryggi
fullnægjandi þjöppun alls staðar í
flatgryfjunni. Vegghæðin ætti að
vera að lágmarki 1,8 metrar til að
þjöppunin verði ásættanleg. Betri
þjöppun næst ef veggirnir eru 3,7
metrar eða hærri, vegna aukins
þrýstings að ofan. Óhagstætt er
að vera með svo háa veggi ef
fóðurþörfin er minni en sem nemur
rúmmáli flatgryfjunnar. Mælt er
með að steypa eða malbika gólfið í
flatgryfjum til að minnka líkurnar á
að jarðvegur berist í fóðrið. Steypa
er viðkvæmari fyrir tæringu af
sýrum sem myndast við gerjun
votheys en malbik þolir þá tæringu
betur. Gólfið þarf að halla 0,5-1%
til að leiða úrkomu frá flatgryfjunni
en vatn sem lekur inn í gróffóðrið
spillir fóðrinu.
Ekki er alltaf þörf að byggja
nýjar flatgryfjur. Í sveitum landsins
leynast á ýmsum stöðum eldri
flatgryfjur sem margar hverjar
eru nothæfar. Ef gömul flatgryfja
er tekin í notkun gildir sama regla
að meta fóðurþörfina til að ákveða
hvort megi fylla þær alveg eða
hvort bæta þarf fleirum við.
Sláttur og hirðing
Til að hámarka fóðurgildi og
uppskeru slá bændur rétt fyrir skrið.
Ýmist er notaður sláttukóngur,
múgsaxi eða fjölhnífavagn við
hirðingu. Sýrustig gróffóðursins
er lægra ef hirt er með múgsaxa
frekar en með öðrum aðferðum.
Það er í samræmi við niðurstöður
úr rannsóknum, meðal annars í
Danmörku. Það getur því verið
ávinningur af því að nota múgsaxa
við hirðingu í flatgryfjur (Mynd 1).
Þurrefnisinnihald grassins við
hirðingu er lykilatriði að góðri
heyverkun í flatgryfjum. Kjörstig
þurrefnis fyrir mjólkursýrubakteríur
er 35% og er mælt með að þurrefnið
sé á bilinu 30-37% Ef það er undir
30% er aukin hætta á skemmdum
af völdum clostridium bakteríu,
þar af leiðandi hætta á smjörsýru-
og grómyndun. Búast má við
safafrárennsli og auknu fóðurtapi í
geymslu ef þurrefnið er undir 30%.
Ef þurrefnið er hærra en 37%
eykst fóðurtap á velli en þegar
þurrefnið er komið yfir 40% hefur
það neikvæð áhrif á gerjunina,
erfiðara verður því að ná nægri
þjöppun. Með því að samræma slátt
við afkastagetu tækja við hirðingu
og þjöppun má minnka breytileika í
þurrefni vegna veðurs við hirðingu.
Það á sérstaklega við þar sem ekki
er hægt fylla og loka flatgryfjunni
samdægurs. Þá getur verið kostur
að slá ekki allt í einu heldur aðeins
það sem maður kemst yfir að setja
í flatgryfjuna á einum degi.
Íblöndunarefni geta gert
verkunina öruggari ef ekki næst að
slá við rétt þroskastig grasa eða að
forþurrkunin verður of mikil eða
of lítil. Velja þarf íblöndunarefni
sem virka best hverju sinni, t.d.
hvort það eigi að lækka sýrustig við
verkun eða hindra hitamyndun. Sé
þurrefnisinnihaldið yfir 40% getur
verið kostur að nota íblöndunarefni
sem hindra hitamyndun eins og
Ecosyl Ecocool og Josilac Ferm
eða önnur sambærileg efni. Ef
þurrefnisinnihaldið er á bilinu
30-40% getur hins vegar verið betra
að nota efni eins og Ecosyl 100,
Sil-all 4x4 og Josilac Classic eða
önnur sambærileg efni sem örva
mjólkursýrumyndun og lækka
sýrustigið hratt. Þegar þurrefnið er
komið undir 30% er hentugast að
nota sýrur.
Þjöppun
Góð þjöppun er einnig lykilatriði
til að tryggja góða gerjun og
geymsluþol á gróffóðri í flatgryfju.
Ef ekki er þjappað nógu vel verður
fóðurtapið meira og gerjunin getur
orðið óhagstæð.
Súrefni á greiðari leið inn í
flatgryfjuna eftir opnun ef þjöppunin
er ekki næg, það hefur neikvæð áhrif
á geymslu gróffóðursins eftir að
byrjað er að gefa úr flatgryfjunni.
Nokkrir meginþættir hafa áhrif á
þéttleika heysins við þjöppun, 1)
þurrefnisinnihald, 2) strálengd,
3) þykkt heylags sem þjappað er
í einu 4) þyngd þjöppunarvéla og
5) tími notaður við þjöppun á hvert
tonn heys. Því meira sem grasið er
saxað því betur þjappast það og
sem skýrir af hverju múgsaxarinn
reynist betur en fjölhnífavagninn í
samanburðarrannsókn.
Múgsaxi saxar heyið meira en
fjölhnífavagninn í flestum tilfellum.
Við þjöppun er heppilegast að nota
þungar vélar með göfflum og dreifa
heyinu jafnt í flatgryfjuna, í 5-20 cm
þykkum lögum. Kostur er að nota
t.d. pinnatætara og/eða svokallaðan
stæðuvalta til að ná jafnari dreifingu
á heyinu og betri þjöppun (Mynd 2).
Frágangur
Eftir góða þjöppun er komið að
því að loka flatgryfjunni. Best er
að loka henni sama dag og byrjað
var að keyra í hana, minnkar það
fóðurtap. Yfirborð stæðunnar þarf
að vera slétt og kúpt svo vatn safnist
ekki ofan á plastinu. Best er að loka
flatgryfjum með sérframleiddu
stæðuplasti (125-150 µm þykku)
og þunnu undirplasti (40 µm
þykku) undir stæðuplastinu, sem
lagar sig vel að yfirborði heysins.
Með því að nota bæði plöstin má
betur tryggja loftfirrtar aðstæður í
flatgryfjunni (Mynd 3). Á markaði
er stæðuplast með innbyggða
himnu sem hefur þann eiginleika
að súrefnisgegndræpi er minna þó
svo að plastið sé mun þynnra (80
µm þykkt) en venjulegt stæðuplast.
Önnur nýjung á markaði er
fjölnotadúkur og er hann notaður
a.m.k. á einu búi á Íslandi. Með
honum má draga verulega úr
plastnotkun við heyverkun,
dúkurinn er hálfsjálfkeyrandi og
er því fallhætta minni við opnun
og lokun. Hentar notkun hans þó
ekki á snjóþungum svæðum þar
sem búnaðurinn keyrir annað hvort
með fram veggjum flatgryfjunnar
eða á brautum ofan á þeim.
Gott er að nota veggjaplast og
búa til einhverskonar súrefnislás
með því að falda það inn yfir
undirplastið áður en stæðuplastið
er sett á. Að lokum er mikilvægt að
fergja stæðuna vel og ganga vel frá
köntum, helst með sandsekkjum
eða öðru sambærilegu. Í Danmörku
hafa bændur verið hvattir til að
hætta að nota heil dekk sem farg á
stæður vegna hættu á að stálþræðir
úr gömlum dekkjum komist í
fóðrið. Stálþræðir geta líka stungið
agnarsmá göt á plastið. Þess í stað
er mælt með að nota eingöngu góðar
dekkjahliðar af vörubíladekkjum.
Það er auðveldara að vinna með
og stafla dekkjahliðum en heilum
bíldekkjum. Þegar notaðar eru
nýjar lausnir eins og fjölnotadúkar
eða strappabúnaður (plastið
strappað niður) þarf ekki að notast
við farg, sem felur í sér mikinn
vinnusparnað.
Gjafir
Sex til átta vikum eftir lokun
flatgryfjunnar er gróffóðrið tilbúið
til gjafa. Um leið og flatgryfjan
er opnuð byrjar kapphlaupið við
súrefnið. Vöxtur gersveppa getur
farið af stað við mjög lítið súrefni,
því er lykilatriði að taka jafnt og
þétt úr flatgryfjunni til að vera á
undan því ferli. Góð regla er að
miða við að taka 10-25 cm á dag
eftir hitastigi.
Á heitustu dögum (>14 gráður)
getur þurft að taka meira. Rétt er
að nefna að súrefni hefur greiðari
aðgang inn í gróffóður þar sem
fóðrið er rifið úr stálinu en þegar
notaður er skeri sem skilur eftir slétt
skurðarsár.
Ditte Clausen og
Baldur Örn Samúelsson,
ráðunautar í fóðrun.
Mynd 3. Bændur á Tannstaðabakka að loka flatgryfju í norðangolu.
Mynd 1. Áhrif tækjabúnaðar á sýrustig. Sýrustig gróffóðurs virðist
vera stöðugra í kringum 3,7-4,2 ef hirt með múgsaxa en ef notaður er
heyhleðsluvagn.
Mynd 2. Stæðuvalti framan á dráttarvél. Hér væri t.d. hægt að vera með
pinnatætara aftan á vélinni.
Ditte Clausen. Baldur Örn
Samúelsson.