Bændablaðið - 25.05.2023, Page 60

60 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. maí 2023
Þann 12. maí næstkomandi verða
níutíu ár liðin frá því Búnaðar-
samband Suðurlands, BSSL,
gerði samning við Sandgræðsluna
um leigu á húsum og jörðum í
Gunnarsholti og nágrenni.
Enn fremur keypti BSSL
allan bústofn Sandgræðslunnar í
Gunnarsholti þetta sama ár, 1933.
BSSL var með höfuðstöðvar sínar í
Gunnarsholti í þrjú ár.
Sveinn Runólfsson, fyrrverandi
landgræðslustjóri, vinnur nú að
ritun Sögu Gunnarsholts og fékk
hjá nafna sínum Sigurmundssyni,
framkvæmdastjóra BSSL, ýmis
gögn um samskipti þessara aðila
fyrir nær einni öld.
Jörð fyrir BSSL
Fljótlega eftir 1930 voru umræður
hjá BSSL um að taka á leigu eða
kaupa jarðnæði fyrir starfsemi þess.
Þar yrði rekið fyrirmyndar nýbýli og
starfsmenn BSSL hefðu þar aðstöðu.
Af því varð ekki vegna mikils
kostnaðar. En í ársbyrjun 1933 bauð
Búnaðarfélag Íslands Gunnarsholt
til leigu ásamt Brekkum og
Reyðarvatni, með húsum, girðingum
og áhöfn, það er búfénaði. Getið er
um að þar hafi Sandgræðslan rekið
nautabú um nokkur ár, eða frá 1929,
en Sandgræðslan keypti Gunnarsholt
og Brekkur árið 1926 þegar þær voru
sandi orpnar.
Áherslur í rekstri
Búnaðarsambandið réð Kristján
Karlsson sem ráðunaut og forstjóra
búsins og reka eftir nýjustu
búnaðarþekkingu. Áherslur í
væntanlegum rekstri:
1. Kúabú með allt að 20 kúm og
gætu bændur fengið þaðan kyngóða
lífkálfa.
2. Nautabú, geldneyti fóðruð
á útigangi og í því skyni keypti
Búnaðarsambandið Galloway-
nautið Brján sem fæddist í Þerney
í janúar 1934.
3. Kornrækt til að selja bændum
útsæðiskorn.
4. Kartöflurækt í stórum stíl og
selja bændum útsæði.
5. Alifuglarækt og sex svínabú.
BSSL lagði fram fjármuni til
að koma rekstrinum af stað og var
ákveðið að sækja um að fá það
samþykkt sem kennslubú er tæki
námsmenn, sem yrðu leiðandi í
sveitunum. Ítarlegir búreikningar
skyldu sýna bændum hvar yrði
gróði eða tap á starfsemi þessari.
Einn námsmaður mun hafa verið
á búinu. Sandgræðslan og BSSL
gerðu samkomulag um leigu
þess síðarnefnda á Gunnarsholti,
Brekkum og Reyðarvatni með
húsum og girðingum.
Enn fremur keypti BSSL
allan búfénað Sandgræðslunnar,
alls um 50 gripi. Samningar þar
að lútandi voru undirritaðir í
Gunnarholti þann 12. maí 1933.
Gunnlaugur Kristmundsson
sandgræðslustjóri og Sigurður
Sigurðsson búnaðarmálastjóri
undirrituðu samninga fyrir hönd
Sandgræðslunnar, en Guðmundur
Þorbjarnarson, bóndi á Stóra-Hofi á
Rangárvöllum og formaður BSSL,
fyrir hönd þess. Þann sama dag voru
jarðir, girðingar og hús tekin út og
bústofninn metinn.
BSSL greiddi 10 þúsund
Sveinn Sigurmundsson afhenti
nýlega Landgræðslunni fyrir hönd
BSSL stílabók með vigtartölum og
verði á öllum nautgripum búsins.
Kvígur, kýr og hestar voru ekki
vigtaðar, en allar verðlagðar af
matsmönnum. Enn fremur voru
verðlögð tæki og áhöld, kol og skúr
fyrir hænsni. Samtals var verðmatið
nákvæmlega 10.000 krónur sem
BSSL greiddi Sandgræðslunni.
Innifalið í þessum kaupum voru
ýmsir utanstokksmunir, þar á meðal
stórgripavog. Í fyrrnefndri bók eru
einnig skráðir aðkeyptir nautgripir
eftir 12. maí, vigt og verð þeirra. Verð
á hestum og hænsnum sem keyptir
vareinnig tiltekið. Skráðir eru fjórir
búshlutir sem keyptir voru einnig eftir
12. maí, þar á meðal vekjaraklukka á
tíu krónur. Áburðarkaup BSSL voru
nokkur á árinu, það er af tilbúnum
áburði til að bera á tún í Gunnarsholti.
Síðan eru færðar vigtartölur allra
nautgripa á þriggja mánaða fresti
til 30. apríl 1936. Gallowaynautið
Brjánn frá Þerney var keypt 1934
og er fyrst vigtað í lok október 1935
og er þá um 18 mánaða gamall og
vó aðeins 382 kíló, enda væntanlega
verið á útigangi, en braggaðist heldur
þegar leið á veturinn. Búreksturinn
á þessum árum virðist hafa gengið
þokkalega, land brotið til ræktunar
og kartöflur og rófur ræktaðar í
stórum stíl. En þó var tap á fyrsta
ári búrekstrarins.
Í Gunnarsholti voru
höfuðstöðvar BSSL
Bústjóri fyrsta eina og hálfa árið
og ábúandi í Gunnarsholti var
Kristján Karlson, ráðunautur og
síðar skólastjóri Bændaskólans á
Hólum. Veturinn 1935 til 1936 voru
búfræðingarnir Halldór Árnason og
Magnús Pétursson í forsvari fyrir
búrekstrinum.
Á þessum árum var því
Gunnarsholt höfuðstöðvar Búnaðar-
sambands Suðurlands og hélt
Guðmundur formaður Þorbjarnarson
stjórnarfundi þar. Sandgræðslan
hafði áfram aðstöðu fyrir ferðahesta
og verkfæri til girðingarvinnu eins
og verið hafði frá 1928.
Skiptar skoðanir
En mjög voru skiptar skoðanir hjá
aðildarfélögum BSSL um þessa
starfsemi BSSL í Gunnarsholti.
Þar við bættist að búnaðar-
málastjóri og ríkisstjórnin sögðu
upp ábúðarsamningi BSSL frá
fardögum 1936, enn fremur var
samþykkt á aðalfundi BSSL að
hætta öllum búrekstri í Gunnarsholti.
Sandgræðslan keypti svo af BSSL
kýr og hesta, ýmis tæki, fasteignir
og verkfæri fyrir tæpar tíu þúsund
krónur. En eitthvað af smáhlutum var
selt á uppboði.
Sveinn Runólfsson,
fyrrv. landgræðslustjóri, og
Sveinn Sigurmundsson,
framkvæmdastjóri BSSL.
LESENDARÝNI
Níutíu ára afmæli BSSL
Gunnarsholt 1944. Þar var Búnaðarsamband Suðurlands með höfuðstöðvar. Mynd / Haraldur Ólafsson
Matvæla- og fæðuöryggi eru fullveldismál
Það hefur margt breyst í
ísskápnum hjá okkur Íslendingum
á síðustu áratugum.
Hnat t rænt
m a r k a ð s -
hagkerfi færir
okkur ferskan
ananas frá
f j a r h o r n u m
h e i m s i n s
allt árið um
kring. Það er
alltaf hægt að
kaupa vínber
og grænmetis-
kælirinn í næsta stórmarkaði er
fullur af framandi ávöxtum og
frystarnir fullir af hverslags kjöti
frá Evrópusambandinu.
Við erum á allt öðrum stað hvað
varðar matvæli í dag en við vorum
fyrir nokkrum áratugum. Matur var
fiskurinn í sjónum, dilkakjöt og
soðnar kartöflur. Matur varðaði ekki
öryggi eða fullveldi þjóðar. Matur
var úr nærumhverfinu, einfaldur
og næringarríkur en kannski ekki
fjölbreyttur.
Mikilvægi matvæla- og
fæðuöryggis hefur vaxið
umtalsvert á síðustu árum og
áhrif kórónuveirunnar og innrásar
rússneskra stjórnvalda í Úkraínu
hafa opnað augu marga fyrir því
hversu fallvölt matvælaframleiðsla
á heimsvísu er. Í því tilliti hafa
þjóðir heims horft sér nær, fyllt á
neyðarbirgðir og gert áætlanir um
aukna innlenda framleiðslu matvæla
Hvaðan kemur maturinn þinn?
Fjöldi framandi matartegunda hafa
ratað inn í daglegt líf okkar án
þess að við gefum því sérstakan
gaum hvaðan þau koma, hvernig
þau eru ræktuð eða hver ræktaði
þau. Við búum vel hér á Íslandi,
erum efnamikil í samanburði við
meginþorra mannkynsins. Trónum
á toppi fæðupýramídans ef svo má
komast að orði en mikið af þeim
matvælum sem við neytum eru
framleidd við bág skilyrði af fólki
sem á varla til hnífs og skeiðar
fyrir brauðstritið. Þetta eru þær
hliðar matvælaframleiðslunnar
sem varða ójöfnuð og ofnýtingu
gæða jarðarinnar og er ekki getið í
innihaldslýsingunni.
Alþjóðleg stórfyrirtæki stjórna
matvælaframleiðslu á heimsvísu og
sjá okkur fyrir helstu aðföngum sem
þarf til hennar. Þetta er sammerkt
með matvælaframleiðslu eins
og öðrum iðnaði, þrátt fyrir það
er tilhneigingin að líta á þjóðir
heims sem matframleiðendur, í það
minnsta í daglegu tali. Eflaust eru
það hugrenningatengslin við það
hvar matvælin eru ræktuð. Rófan
er dönsk, laukurinn franskur og
grjónin líklega frá Indlandi eða
Taílandi.
Þýskt kjöt, íslenskur hamborgari
Íslendingar geta ekki framleitt
allan sinn mat án þess að breyta
stórkostlega matseðli heimilisins.
Við getum gefið í og gert betur.
Átak í kornrækt er mikilvæg
varða á þeirri leið og liður í að
efla innlenda matvælaframleiðslu
lengra niður aðfangakeðjuna en við
eigum að venjast, það er gleðiefni
og eykur sjálfstæði innlendrar
matvælaframleiðslu.
Á sama tíma og við sækjum fram
í akuryrkju og sköpum ný tækifæri
til framleiðslu matvæla innanlands
þurfum við að standa vörð um þau
matvæli sem við þegar framleiðum.
Það er hluti af heilnæmi íslenskra
matvæla að eftirlit, framleiðsla og
hreinleiki afurða er í fyrirrúmi. Það
skýtur því skökku við þegar innflutt
hrávara, eins og kjöt, er notuð við
gerð matvæla sem merkt er íslensk.
Það er ábyrgðarhluti stórmarkaða,
verslana og framleiðenda að leggja
sitt á vogaskálarnar í þessum
efnum. Það er lykilatriði að ganga
skilmerkilega frá merkingum á
uppruna þeirra afurða sem notaðar
eru til framleiðslu matvæla hér
á landi og merkja ekki þýskt kjöt
sem íslenskan hamborgara af því að
hakkavélin sem marði saman buffið
var boltuð niður í íslenska storð/
staðsett í Hafnarfirði (eða einhvers
staðar á Íslandi).
Upprunamerkingar matvæla
Það er mikilvægt að neytendur
geti treyst á upprunamerkingar.
Notkun fánalita íslenska fánans við
merkingar á innlendri framleiðslu
með erlendum afurðum ætti að vera
með öllu óheimil, en nokkuð hefur
borið á því að framleiðendur freistist
til þess að nota fánalitina með þeim
hætti sem hér er lýst. Til þess að
koma innlendum vörum á framfæri
við neytendur þurfa framleiðendur
og seljendur að koma sér saman
um fyrirkomulag sem tryggir
skýrar upplýsingar um innihald
matvæla. Að gefnu tilefni hyggst ég
leggja fram fyrirspurn til hæstvirts
viðskipta- og menningarráðherra um
notkun fánalitanna við merkingar á
matvælum.
Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir,
formaður fjárlaganefndar
og þingmaður VG í
Norðausturkjördæmi.
Sveinn
Runólfsson.
Sveinn
Sigurmundsson.
Bjarkey Olsen
Gunnarsdóttir.
Þýskt kjöt, íslenskir hamborgarar. „Það er lykilatriði að ganga skilmerkilega
frá merkingum á uppruna þeirra afurða sem notaðar eru til framleiðslu
matvæla hér á landi og merkja ekki þýskt kjöt sem íslenskan hamborgara af
því að hakkavélin sem marði saman buffið var boltuð niður í Íslenska storð/
staðsett í Hafnarfirði (eða einhvers staðar á Íslandi)“.