Bændablaðið - 07.09.2023, Blaðsíða 28

28 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2023
LÍF&STARF
Árið 2003 sameinuðust tuttugu
sauðfjárbændur á Austurlandi um
sölu upprunamerkts lambakjöts á
netinu í gegnum vefsíðuna Austur-
lamb. Ýmist gekk það vel
eða erfiðlega en svo fór að
þátttakendum fækkaði og
Austurlamb hætti starfsemi 2011.
Austurlamb gaf neytendum kost
á að kaupa upprunamerkt lambakjöt
milliliðalaust af bændum, frá Héraði
og allt suður á Djúpavog. Var
boðið upp á sérvalið og sérverkað
úrvalslambakjöt frá tilteknum
bændum og gátu kaupendur
kynnt sér með einföldum hætti
framleiðsluaðferðir, þ.e.a.s.
búskaparhætti seljenda og valið
stærð og gæðaflokka.
Matreiðslumenn höfðu á þessum
tíma sumir hverjir kvartað nokkuð
yfir seigu, morknu og bragðlitlu
kjöti þrátt fyrir fagmannlega
meðhöndlun fyrir eldun. Röktu þeir
það til rangrar meðferðar sláturfjár,
hraðrar kælingar eftir aflífun og
stutts kælitíma fyrir frystingu.
Þeir voru hins vegar ánægðir með
Austurlambskjötið og sögðu það
bragðgott, mjúkt og vel fitusprengt,
auk þess sem villibragðið af kjötinu
hefði verið markvert.
„Óhætt er að fullyrða að framtak
okkar Austfirðinga hafi orðið nokkur
hvatning fyrir þá bændur sem vilja
selja vöru sína beint til neytenda
undir kjörorðinu „Beint frá býli“,
sögðu forsvarsmenn Austurlambs.
Sigurjón Bjarnason, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Sláturfélags
Austurlands, sem stóð að baki
verkefninu, segir neytendur ekki
hafa verið tilbúna fyrir netviðskipti
af þessu tagi og krafan um lágt
verð á lambakjöti hafi gengið að
Austurlambi dauðu.
Milliliðalaus markaðssetning
„Þetta var tilraun til að markaðssetja
lambakjöt án milliliða,“ segir Sigurjón
Bjarnason. „Hugmyndin var einnig
sú að kaupendur gætu raunverulega
valið framleiðandann.“ Var þetta
fyrsta tilraun í þá átt hérlendis, að
hans sögn.
„Upphafið var að við höfðum ekki
ráð á því að slátra hér á Austurlandi,
né markað. Lambakjötsmarkaðurinn
var búinn að einangra sig við tiltekin
sláturhús og þau tvö sláturhús sem
voru á Austurlandi höfðu hreinlega
ekki aðgang að íslenskum markaði.
Þá stóðum við frammi fyrir því að
þurfa að selja okkar kjöt til þeirra
sem höfðu markaðinn og voru
raunverulega í beinni samkeppni við
okkur í sambandi við slátrun. Þá varð
ekkert eftir, menn fengu ekki upp í
framleiðslukostnaðinn,“ segir hann.
„Við vorum með vef þar sem fólk
gat séð á hverju kindin nærðist, sem
sagt allt um fóðrun, hvernig hún var
ættuð, hvað hún var mikið úti að
vetrinum og þar fram eftir götunum.
Ég veit ekki hvort neytandinn var
nokkuð að spekúlera í þessu en við
lögðum áherslu á þetta.“
Í byrjun skráðu tuttugu bændur sig
í Austurlamb og segir Sigurjón það
hafa verið harla góð viðbrögð. „Svo
kom í ljós að sumir seldu mjög lítið í
gegnum vefinn og duttu fljótlega út,
en aðrir héldu áfram og voru dálítið
að harka sjálfir við að selja í gegnum
þetta.“ Fenginn var sérhæfður
kjötiðnaðarmaður á Reyðarfirði í að
hluta sundur skrokkana eftir að þeir
komu frá sláturhúsinu á Húsavík, til
að tryggja að neytandinn fengi gott
kjöt og taka út það af skrokknum sem
menn höfðu ekki áhuga á að selja.
„Þetta þurfti að fara í gegnum
sláturhús á Húsavík og þeir sáu
um að taka frá fyrir okkur skrokka
í réttum fituflokkum,“ heldur
Sigurjón áfram. „Við vorum ekki
með það feitasta í þessu og ekki
heldur það magrasta heldur völdum
úr vinsælustu flokkana. Við tókum
heldur ekki mjög þunga skrokka né
þá léttustu. Þetta var allt saman stillt
inn í hugbúnað sem var settur upp á
Húsavík fyrir Austurlamb.“ Áhöld
hafi þó verið um hvort sá búnaður
virkaði sem skyldi og stóðu bændur
stundum sjálfir í sláturhúsinu til að
tryggja skrokkavalið.
Neytandinn ekki tilbúinn
Saga Austurlambs var þó á enda árið
2011. „Það náðist bara ekki sala til að
standa undir þessu,“ segir Sigurjón og
bætir við: „Það er ekki flóknara en
það að neytandinn var ekki tilbúinn.“
Þátttakendur hafi þó ekki farið illa út
úr verkefninu fjárhagslega þrátt fyrir
áratugarlangt hark. „Menn lögðu svo
sem ekki í mikinn kostnað sjálfir.
En eftir að vinnslan á Reyðarfirði
hætti – hún fór á hausinn eftir að
Austurlamb hafði verið þar með
vinnslu í tvö ár – þá fóru menn að
gera þetta sjálfir. Þetta hafði verið á
flækingi hér á Egilsstöðum í ýmsu
húsnæði um skeið en endaði með
því að við störtuðum upp kjötvinnslu
á vegum Sláturfélags Austurlands,
sem stóð fyrir þessu verkefni
upphaflega og er raunar enn þá í
gangi: það er þessi kjöt- og fiskbúð
sem er starfrækt á Egilsstöðum enn
þann dag í dag. Þar höfðu bændur
aðstöðu til að vinna skrokkana
sjálfir í Austurlambsverkefnið.“ Í
dag er verslunin Kjöt og fiskur þó
einvörðungu búð en selur ekki beint
frá bændum.
Um það að neytandinn hafi ekki
verið tilbúinn og Austurlambs-
verkefnið því fjarað út, segir Sigurjón
að ef til vill sé orsakanna einnig að
leita í því að ekki hafi verið fyrir
hendi fjármagn til að markaðssetja
verkefnið nægjanlega vel. Það
sé stórmál að koma svona dæmi
upp ef borga eigi full laun, bæði í
markaðssetninguna og utanumhald.
Hann segir einnig hafa komið í ljós
að þegar búið var að verka skrokkana
hafi á bilinu 20-25% þeirra ekki verið
söluvara og sá hluti var ekki settur í
sölupakkningarnar. „Þess vegna segi
ég að stærsti milliliðurinn – af því að
allir eru nú að tala um milliliðakostnað
í lambakjöti – er tunnan! Það gengur
svo mikið úr af lambsskrokknum.“
Finna þurfi einhvern markað fyrir
til dæmis slögin. Sláturhús hafi þó
eitthvað verið að vinna úr þeim og
hægt sé að búa til úr þeim alls kyns
rétti, svo sem eins og kebab eins
og gert er í Mið-Austurlöndum. Í
þessum efnum mætti fara í frekari
afurðaþróun, að mati Sigurjóns.
Færri bændur – meiri eftirspurn
Sigurjón er spurður um hverja hann
telji möguleika vera í afurðasölu
um þessar mundir. Hann segist ekki
hafa trú á að borgi sig fyrir hvern og
einn að fara að slátra miklu magni
heima hjá sér. „Það kostar heilmikla
aðstöðu og mikill fastur kostnaður er
í kringum slátrun sauðfjár. Þá þyrftu
nokkrir bændur að taka sig saman og
stofna lítið sláturhús. Mér myndi lítast
betur á það heldur en að sláturhús sé
á hverjum bæ.“
Að hans áliti hefur umhverfið
í afurðasölu sauðfjárbænda ekki
breyst að neinu ráði. „Ég held satt
að segja að það bjargi bændum nú
um stundir hvað þeim fer fækkandi.
Það verður meiri eftirspurn. Það var
of mikið framboð af kjöti og enginn
raunverulegur markaður fannst
erlendis á viðunandi verði.
Ég sagði bændum blákalt að það
væri um að gera að hafa kjötskort
á sumrin. Maður í Króksfjarðarnesi
sagði við mig að það að selja
íslenskt lambakjöt væri eins og
ef að allir togarar á Íslandi færu
með allan fiskinn á einum og sama
sólarhringnum og ætluðu að selja
hann á einum degi í Bremerhaven.
Svoleiðis er lambakjötsmarkaðurinn
hér. Þetta kemur á markað í mánuð
á ári og svo ekki meir. Bændur hafa
lítið pælt í að lengja sláturtíðina. Mér
er sagt að lamb sé flokkað sem lamb
alveg fram undir páska næsta ár á
eftir. Þá kemur upp vandamálið með
lambhrútana, þeir verða vondir á
bragðið. Einn bóndinn sagði ekkert
mál að bjarga því: ef þú geldir
lambhrúta í september þá verða þeir
bara góðir á bragðið allan veturinn.
En þetta má auðvitað alls ekki segja
upphátt og varla hvísla því heldur.“
Er magnvara en
ætti að vera lúxus
Lambakjöt á að vera lúxusvara,
að sögn Sigurjóns. „Þetta er miklu
dýrara í framleiðslu heldur en kjöt
af stórgripum og svínum. Fyrir utan
nú að þetta er auðvitað besta kjötið.
Mér finnst asnalegt þegar fólk er að
bera saman verð á lambakjöti og
svínakjöti, til dæmis. Það er eins og
að ætla að kaupa epli og kartöflur á
sama verði.
En ef bændum fækkar þá verður
þetta alvöru lúxusvara og þá geta þeir
farið að verðleggja þetta almennilega.
Búðirnar leita alltaf að lægsta verði
og keppa í verði en ekki gæðum. Og
lambakjötið verður ódýrt í búðunum.
Svoleiðis vilja menn hafa það og þá
fá bændur mjög lítið í sinn hlut.“
Hann er spurður hvort hugmyndin
um Austurlamb eigi grundvöll í dag.
„Nei, ég myndi segja að svo væri
ekki, nema eitthvert sláturhús vildi
taka þetta upp á sína arma. Ég sé það
því miður ekki gerast. Sláturhúsin eru
bara að koma í gegn sem allra mestu
magni á sem stystum tíma og maður
skilur það svo sem alveg að þau hafi
ekki möguleika á að búa til eitthvað
svona eins og Austurlamb stóð fyrir.
Það yrði þá að reisa sérstakt sláturhús
sem sæi bara um eitthvað svona á
landsmælikvarða.
Menn voru að reyna vera í lífrænu
og sláturhúsum er bölvanlega við að
þurfa að búa til eitthvert sérstakt
system hjá sér. Því datt mér í hug að
stofna mætti eitt sláturhús á Íslandi
aðeins fyrir lífrænt. Þar væri hægt
að nota Austurlambs-aðferðina.
Lífrænt á náttúrlega að kosta meira
en mér skilst að lífræna framleiðslan
í lambakjöti sé hreinlega liðin undir
lok. Enda var enginn milliliður að
selja lífrænt kjöt vegna þess að þetta
þarf allt að vera svo ódýrt.
Litið er á lambakjöt sem magnvöru
og þá er ekki hægt að selja það sem
lúxusvöru til einstaklinga. Þetta eru
bara vörustaflar.“
Hann telur að lambakjötssala
gegnum stórmarkaði gangi ekki
upp. „Það verður að vera sérstakt
söluapparat sem er alveg fyrir utan
stórmarkaði, sem eru bara hættulegir.
Krafan um lága verðlagningu
stendur allri framþróun fyrir dyrum
í afurðasölu. En menn eru bara ekki
tilbúnir að borga meira fyrir matinn
sinn,“ segir Sigurjón að endingu.
Múlaþing:
Austurlamb á undan sinni samtíð
– Milliliðalaus netsala upprunamerkts lambakjöts rann út í sandinn
Gömul Austurlambsauglýsing.Sigurjón Bjarnason.
Steinunn Ásmundsdóttir
steinunn@bondi.is