Bændablaðið - 07.09.2023, Blaðsíða 66

66 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2023
Grágæs er stærst þeirra gæsa sem verpa á Íslandi og getur orðið allt að því 3,5 kg að þyngd. Hún er mjög algeng og útbreidd um allt land að undanskildu miðhálendinu sem hún eftirlætur frænku sinni,
heiðagæsinni. Grágæsir eru að mestu farfuglar en þó dvelja þær nokkurn tíma á landinu. Fyrstu fuglar koma snemma, eða um miðjan mars, og dvelur mikill hluti þeirra hér alveg fram í nóvember. Algengt var að
nokkur hundruð fuglar héldu til allan veturinn á Suðurlandi. Með hlýnandi loftslagi undanfarin ár og aukinni kornrækt á Suðurlandi hefur sú tala stóraukist og hlaupa staðfuglarnir nú á einhverjum þúsundum.
Utan varptíma eru þær félagslyndar og sjást gjarnan í stórum hópum á láglendi þar sem þær sækja helst í gras eða korn í ræktuðu landi. Þær gæsir sem yfirgefa landið á veturna dvelja að mestu á Bretlandseyjum.
Það getur verið tilkomumikil sjón á vorin og haustin að sjá stóra gæsahópa í oddaflugi. Langt farflug tekur mikið á fuglana en með því að fljúga í v-laga oddaflug tekst þeim að minnka loftmótstöðuna svo að
fuglarnir geta flogið lengra án þess að þreytast. Mynd og texti / Óskar Andri Víðisson
FRÆÐSLA
Seint á sjöunda áratugnum mátti
finna grein í vikublaði hérlendis
þar sem hnútalitun svokölluð var
lofi sungin.
Kom fram að þarna væri um að
ræða indverska litunaraðferð sem
hefði þekkst frá alda öðli, þarlendis
undir nafnið bandhnu.
Litunin fór þannig fram samkvæmt
vikublaðinu:
„Vefnaðurinn er hnýttur saman
á ýmsum stöðum og honum dýft í
lit, til að fá fram alls konar mynstur,
litskrúðugar klessur, hringi og tígla,
mismunandi reglulegt, en alltaf
litskrúðugt, og nú er það orðið þannig
að þessi litunaraðferð er notuð bæði
á ódýran fatnað og til að gera upp
gömul föt, og svo er það líka notað og
ekki síður, á betri efni og í glæsilegan
samkvæmisklæðnað.“
Ókrýndur konungur hnútalitunar
Kom á daginn að þessir tísku-
duttlungar höfðu hafist hjá
blómabörnum Kaliforníu sem voru
hvað áköfust í að fá útrás fyrir litagleði
alheimsins með allri þeirri skynjun
sem möguleg var. Mátti sjá vinsæla
tónlistarmenn þessa tíma klæðast
litríkum flíkum, þá John Sebastian
sérstaklega, en hann var þekktur fyrir
einlægan áhuga sinn á hnútalitun.
Stóð í sífelldum litabreytingum á
fatnaði sínum, jafnvel strigaskónum
– auk þess sem má finna afar litaglatt
tónlistarmyndband með laginu hans,
You are a big boy now, á Youtube.
Nú í dag þekkir fólk hnútalitun
frekar undir orðskrípinu Tædæ. Eða
tie-dye.
Klórtískan mikla
Einhverjir gengu í gegnum tímabil á
unglingsárunum þar sem „acid eða
bleach-wash“ var móðins, eða „að
klóra“ galla og bómullarfatnaðinn
sinn. Þeir þekkja þetta kannski
helst sem eru fæddir seint á áttunda
áratugnum.
Þessi aðferð með klórnum má
segja að sé á borð við hnútalitunina,
nema þar var útkoman þannig að
heldur dró úr litnum frekar en hitt.
Þetta er þó skemmtilegt og eina sem
þarf að gæta er að hafa fatnaðinn
ekki of lengi í klórnum svo hann
eyðist ekki upp.
Á meðan að klóraðferðin er fremur
einföld og krefst nær einungis þess
að viðkomandi eigi í fórum sínum
klórbrúsa og plastfötu – er tædæið
heldur kröfumeira.
Aðferð hnútalitunar
Fyrsta skrefið er að fara í búðir á
borð við Liti og föndur, sem eitt sinn
var til húsa á Skólavörðustígnum en
er nú í Kópavogi, og finna þar fatalit
eða liti sem gleðja.
Gúmmíteygjur eða tvinni verða
að vera handbær og sú flík eða klæði
sem á að lita verður að vera þvegin
með mildri sápu og höfð rök.
Gúmmíteygjurnar eru bundnar á
víð og dreif eins og sjá má á mynd
– en til eru hinar ýmsu aðferðir
við þetta skref. Næst er litnum
blandað í vatn eins og stendur á
pakkningunum og klæðið sett þar
ofan í. Öðrum finnst best að leggja
klæðið á bökunargrind svo litirnir
renni síður saman.
Eftir litun þarf að leyfa flíkinni
eða klæðinu að draga í sig litinn og
sitja í að minnsta kosti 8 klst. ef vel
á að takast til, allt að sólarhring og
jafnvel í plastpoka. Skola svo vel
með köldu vatni.
Margir notast við hvítt edik og
kalt vatn til helminga til að festa
litinn vel eftir að litarefnið hefur
verið skolað úr og þá í 30 mínútur.
Hægt er að bæta við öðrum lit eftir
fyrstu litun, og svo koll af kolli.
Einnig má setja lit í plastflöskur
og sprauta honum á klæðið eða mála
það með pensli.
Jurtalitun
Til eru þeir sem ganga skrefi lengra
og nota jurtir við litunina. Þá er gott
að kynna sér vel þau skref sem taka
þarf en hérlendis má finna ýmislegt,
bæði í ísskápnum og í náttúrunni,
sem má nýta sér. Íslendingar hafa
litað klæði í áraraðir og hér áður fyrr
nýttu þeir sér bæði haugarfa og keytu
til að gegna hlutverki festis. Keytan
festi þó ekki aðeins litinn heldur
breytti honum þannig að litirnir urðu
skýrari. Í dag leika málmsölt á borð
við álún sama hlutverk – sem festir
eða til breytinga á litbrigðum.
Bleikur = rófur, rauðlaukur
Gult = laukhýði, túrmerik
Blár = svartar baunir, bláber
Grænt = gras, spínat,
Fjólublátt = rauðkál, krækiber
Að lokum er gaman að segja frá
því að þeir sem standa í jurtalitun
vilja gjarnan nota gamlan, jafnvel
ryðgaðan pott, en litamunur er á
flíkum sem eru litaðar í mismunandi
tegundum potta, þá ál-, kopar- eða
járnpottum. Álið er talið draga
úr styrkleika litar á meðan kopar
eða járn gera litinn sterkari. Áhrif
(ryðgaðra) járnpotta geta orðið til
þess að ef t.d. litað er með laukhýði
sem vanalega gefur gulan lit – þá
getur það orðið ólífugrænt. Og
skemmtið ykkur nú vel. /SP
Tíska:
Náttúruleg hnútalitun
Hér eru sjö skref hnútalitunar í myndum en á myndinni að ofan má sjá tónlistarmanninn John Sebastian í essinu sínu.