Úrval - 01.03.1969, Blaðsíða 14

12
ÚRVAL
ir það, að hún er sjálfstætt listaverk
í íslenzkum bókmenntum, vel sögð
og vel rituð. Listaverk er eina orð-
ið, sem hægt er að hafa um þáttinn.
Hvort heldur litið er á söguþráðinn
sjálfan, samhengi atburðanna, hrað-
ann í frásögninni, persónulýsingar,
mál eða stíl, er þetta allt í hinu
fullkomnasta samræmi, svo að með
fádæmum er. Hver einasta setning,
allt frá upphafi og þar til hann gef-
ur Haraldi harðráða hringinn að
lokum, er óvenjulega hnitmiðuð og
markviss frásögn. Aðalpersónurnar
þrjár, Auðunn og konungarnir, Har-
aldur og Sveinn, eru einkar skýrt
mótaðir af orðum sínum og athöfn-
um, þótt höfundur eyði ekki einu
orði í sjálfs sín nafni til þess að
lýsa þeim. Sterkasti þátturinn í
fari Auðunnar er staðfesta hans og
viljafesta. Hann hefur sett sér á-
kveðið mark og mið til að stefna
að, og hann hvikar hvergi frá því.
Þess vegna kemst hann það, sem
aðrir náðu eigi, þó að nauðsyn ættu
til. Hann hefur jafnan góð og gild
rök fyrir athöfnum sínum, rök, sem
aðrir verða að viðurkenna og láta
sér vel líka. Sakir þessa kemst hann
með konungsgersemina sína, hvíta-
björninn, á leiðarenda og hlýtur að
launum frægð og auð.
Báðum er konungunum ágætlega
lýst, drenglyndi Haralds konungs
harðráða, er fullkomið, er hann
leyfir Auðunni að fara með hvíta-
björninn, sem hann hefur mikla
ágirnd á sjálfur, til þess að gefa
hann óvini hans, og þá ekki síður
hinu mikla örlæti og höfðingskap
Sveins Danakonungs. En andstæð-
una skortir ekki að síður, skuggan-
um bregður á tjaldið, svo að glæsi-
myndir fái fyllra skin. Þessi and-
staða er ármaðurinn Áki.
Sjálfur gerir Sveinn konungur
samanburð á honum og þeim Auð-
unni og Haraldi konungi með þess-
um orðum: „Og þótti þér það til
liggja, þar sem eg settak þig mik-
inn mann, að hefta það eða tálma,
er maður gerðist til að færa mér
gersemi og gaf fyrir alla eigu, og
sá það Haraldur konungur að ráði
að láta hann fara í friði, og er hann
vár óvinur?“
Maður er heldur þannig á efni,
hvort heldur er í munnlegri geymd
eða á bókfelli, veit, hvað hann er
að gera, kann verk sitt og skilur út
í æsar gildi hvers einstaks atriðis
í heildarmyndinni. Auðunnar þátt-
ur er sannkölluð perla meðal ís-
lendinga þátta. íslenzk frásagnar-
list birtist þar á fullkomnasta stigi.
Auðvitað veit það enginn, hver
reit þáttinn af Auðunni vestfirzka
og hvítabirninum hans. En allir,
sem lesa þáttinn, skilja og skynja,
að hér var að verki óvenjulegur
snillingur, mikill kunnáttumaður í
íslenzkri sagnamennt. Sú hugmynd
hefur komið fram, að þátturinn sé
ritaður af Snorra skáldi Sturlusyni
í Reykholti. Líklegt er, að þáttur-
inn sé ritaður á áratugunum 1190
—1220, eða því sem næst. Heimild-
armenn eru að öllum líkindum nán-
ustu ættmenn Þorsteins Gyðusonar
í Flatey á Breiðafirði, er drukkn-
aði árið 1190, og sagður er í niður-
lagi þáttarins afkomandi Auðunnar
vestfirzka.