Úrval - 01.11.1969, Side 40

38
ÚRVAL
sat með krosslagða fætur við skáp,
sem var einna líkastur skrifborði.
Skápurinn var meter á breidd, 60
sentimetra djúpur og 75 sentimetra
hár og ofan á var skrúfað fast tafl-
borð.
Áður en taflið hófst opnaði Kemp-
elen tvær hurðir á skápnum og
einnig skúffu fyrir neðan og lýsti
inn í þetta með kertaljósi, svo að
allir viðstaddir gætu sannfærzt um
- að engin mannvera væri falin í
skápnum og að allt væri fólgið í
trissum og hjólum. Því næst var
bakið á gervimanninum opnað og
þar voru einungis trissur og hjól.
Þá var öllum skápum lokað, vélin
trekkt upp og taflið gat hafizt.
Allir, sem tefldu við Tyrkjann
urðu að lúta í lægra haldi og allir
lýstu undrun sinni og aðdáun á
þessu furðulega fyrirbæri.
Mörgum árum seinna — árið 1836
- þegar Tyrkinn var á ferð í
Bandaríkjunum ásamt þáverandi
eisanda sínum, — þýzka tónlistar-
manninum Johan Maelzel, skil-
greindi rithöfundurinn Edgar Alan
Poe þetta fyrirbæri í ritgerð er hann
nefndi „Maelzels chessplayer". Hér
pr tvímælalaust um að ræða beztu
ivsingu á Tvrkjanum sem til er.
Poe segir meðal annars:
- Tyrkinn leikur með vinstri
hendi, sem er með hanzka og beygð
á eðlilegan hátt. Hún hreyfir sig
beint yfir þann taflmann. sem Tyrk-
inn ætlar að færa til, síðan beygir
hún sig niður og fingurnir grípa
um manninn í flestum tilfellum án
nokkurra erfiðleika. Stundum kem-
ur fyrir. ef taflmaðurinn er ekki
alveg rétt staðsettur á reitnum, að
fingur Tyrkjans ná honum ekki.
Þegar þetta kemur fyrir gerir hann
ekki aðra tilraun heldur færist
höndin eins og hún héldi á tafl-
manninum. í hvert skipti sem Tyrk-
inn hreyfir sig heyrist mikill há-
vaði og vélaskrölt. Meðan á taflinu
stendur skotrar Tyrkinn augunum
fram og aftur eins og hann sé að
virða fyrir sér taflstöðuna, hreyfir
höfuðið og segir skák, þegar þess
þarf. Ef mótstöðumaðurinn leikur
rangt, bankar hann með fingrunum
í borðplötuna, hristir höfuðið ákaft,
færir manninn aftur á hans fyrri
stað og leikur sjálfur næsta leik.
Þegar líður að lokum taflsins, kink-
ar hann hægt kolli og lítur sigri
hrósandi út, horfir ánægjulega yfir
áhorfendahópinn, , setur vinstri
handlegginn lengra aftur en venju-
lega og lætur fingurna hvila á púða.
Venjulega vinnur Tyrkinn, — einu
sinni eða tvisvar hefur hann tap-
að....
Edgar Alan Poe gerir tilraun til
að leysa þessa dularfullu gátu. Af
17 atriðum dregur hann ályktun
sína. Honum finnst undarlegt, að
þessi sjálfvirki taflmaður skuli ekki
vinna bókstaflega allar skákir og
hann bendir á, að þegar hann þarf
að leika erfiðan leik hefur hann
ekki tíma til að hrista höfuðið eða
skotra augunum. Og hann varpar
fram spurningunni, hvers vegna
Maelzel — ef hér sé aðeins um
tækni og ekkert annað að ræða —
vilji ekki sýna öllum, hversu ein-
falt þetta sé í reyndinni. Poe segir
orðrétt:
- Það er maður að nafni Schlum-
berger, sem leiðbeinir Maelzel í