Skógræktarritið - 15.05.2004, Síða 58

Úrkoma
Raungufun

ppgufun
r
Rennsli
2. mynd. Skematísk mynd sem sýnir helstu hugtök sem koma fyrir í umfjöllun um
vatnshringrás skógarins. Mynd: BDS.
Hvernig er vatnshringrásin í
skóginum?
Vatn er ein af forsendum lífs á
jörðinni og tré og aðrar plöntur
eru þar engin undantekning. Allir
vita að pottablómin í stofunni
heima verða ekki langlíf ef þau
eru ekki vökvuð reglulega. í hverj-
um blómapotti á sér stað lítil
vatnshringrás, þar sem magninu í
könnunni má líkja við magn úr-
komu, en það sem rennur f undir-
skálina er rennsli ofan í grunn-
vatn. Jarðvegurinn í pottinum
heldur í hluta úrkomunnar, en
það gengur á vatnsforðann með
uppgufun frá yfirborði moldar-
innar og vegna þess að potta-
plantan sjálf tekur upp vatn f
gegnum ræturnar sem gufar sfð-
an út um laufblöðin (útgufun).
Vatnshringrásin í skóginum er
alveg sambærileg við hringrásina
í blómapottinum og er ekki þörf á
að kynna til sögunnar nema eitt
ferli til viðbótar (2. mynd). Hluti
þeirrar úrkomu sem fellur á skóg-
inn nær aldrei til jarðar, heldur
sest á lauf eða barr, stofn og
greinar. Næst þegar styttir upp
og sólin gægist fram gufar þetta
vatn mjög hratt upp í andrúms-
loftið. Þetta ferli höfum við kosið
að kalla afgufun (e: intercepted
rainfall), til aðgreiningar frá upp-
gufun frá jarðvegi (eævaporation)
og útgufun í gegnum trén
(e: transpiration). Raungufun
(e: evapotranspiration) er sam-
heiti yfir allar þrjár leiðirnar sem
vatn getur gufað út úr vistkerfinu:
raungufun = afgufun + útgufun
+ uppgufun
Yfir styttri tfma litið er jarðveg-
urinn stöðugt að þorna eða
blotna. Það veltur á úrkomu,
vatnsheldni, jarðvegsþykkt og
hraða raungufunar hversu mikið
vatn hann inniheldur hverju
sinni:
vatnsinnihald jarðvegs = úr-
koma - (raungufun + rennsli)
Til lengri tíma litið, svo sem
yfir heilt ár, er þó vatnsinnihald
jarðvegs á ákveðnum stað nokk-
uð stöðugt. Ef jarðvegurinn er á
flötu landi (ekkert hliðarrennsli
jarðvegsvatns) og mælingar á
raungufun eru til, þá má áætla
hversu mikið vatn hefur yfirgefið
vistkerfið f formi rennslis ofan í
grunnvatn:
rennsli = úrkoma - raungufun
Rannsóknir á vatnshringrás
Tilraunaskógarins
Doktorsverkefni Ians B. Strach-
an13, sem nú er aðstoðarprófess-
or við McGill háskólann í
Kanada, var um vatnshringrás Til-
raunaskógarins og hversu mikil-
væg trén voru íhenni (1. mynd).
Áárabilinu 1994-1998 fór einnig
fram samnorrænt rannsóknaverk-
efni í skóginum þar sem ýmsir
þættir vatns- og köfnunarefnis-
hringrásar voru ákvarðaðir. Þetta
verkefni gekk undir nafninu
NORN-verkefnið '7. Stærstur
hluti þess sem hér kemur fram er
sóttur f þessi tvö verkefni. Einnig
er að hluta stuðst við mælingar
sem Bjarni Diðrik framkvæmdi í
doktorsverkefni sínu4 sem unnið
var í skóginum á árabilinu 1994-
1997, en það fjallaði annars að
mestu um kolefnishringrás svæð-
isins. Allar niðurstöður frá skóg-
inum eru frá árinu 1996, þegar
Tilraunaskógurinn var sex ára
gamall, nema að annað sé tekið
fram. Hér munum við einnig nota
aðra skóga úr NORN verkefninu
(1. tafla) til samanburðar við nið-
urstöðurnar frá Tilraunaskógin-
um í Gunnarsholti.
Úrkoma
Meðal-ársúrkoma á Hellu er 1219
mm og mælingar í Gunnarsholti
hafa sýnt að úrkoma þar er svip-
uð4'I3. Yfir sumarið (júní-ágúst
1993-1997) rigndi að meðaltali
210 mm í Gunnarsholti og að
jafnaði féll þar einhver úrkoma á
60-70% allra sumardaga13. Ársúr-
koma var svipuð á öllum nor-
rænu rannsóknasvæðunum sem
notuð eru hér til samanburðar (1.
tafla).
Afgufun af trjám
Afgufun er rigning eða snjó-
56
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2004