Skógræktarritið - 15.05.2004, Blaðsíða 64

má neysluvatn innihalda allt að
0,5 mg N03 á lítra21. Okkur er að-
eins kunnugt um eina aðra rann-
sókn þar sem jarðvegsvatni hefur
verið safnað undir hérlendum
skógræktarsvæðum og það efna-
greint. Það gerði Ragnhildur Sig-
urðardóttir19 f doktorsverkefni
sínu á Hallormsstað á Fljótsdals-
héraði. Hún kom fyrir sogbollum
undir um 50 ára gömlum lerki-,
stafafuru- og birkiskógum og fékk
mjög sambærilegar niðurstöður
fyrir allar skógargerðirnar, eða
undir 0,1 mg N03 á lítra19. Þessar
niðurstöður styðja þvf ekki að
skógrækt leiði almennt til stór-
felldrar losunar köfnunarefnis,
þvert á móti.
Helmingur reitanna í NORN
verkefninu fékk áburðargjöf á
hverju ári sem nam 150 kg af
hreinu köfnunarefni (N) á hekt-
ara, en það er rétt ríflega það
sem bændum er ráðlagt að bera
á töðuvelli sína ‘6. Árið 1996
höfðu því áburðarreitirnir fengið
sem samsvarar 450 kg af hreinu
N á hektara. Þessi mikli áburður
var notaður til að rannsaka
hversu „lekur" skógurinn væri á
köfnunarefni. Til samanburðar
má nefna að sá skammtur sem
yfirleitt er gefinn við gróðursetn-
ingu skógarplantna á íslandi, um
10-15 g af áburði við hverja
plöntu, hefði samsvarað minna
en 20 kg af hreinu N á ha.
Niðurstöðurnar eru sýndar á
12..mynd. Skógræktarsvæði hafa
burði til að halda í mikið magn
köfnunarefnis eins og sjá má á
því að styrkur N03 í jarðvegsvatni
fór aldrei yfir 0,25 mg L'1 þó að
næstum hálfu tonni af hreinu
köfnunarefni á hektara hefði ver-
ið bætt inn í vistkerfið á þremur
árum. Vatnið sem barst frá
áburðarreitunum var jafnvel hæft
sem drykkjarvatn21. Þetta er í
góðu samræmi við erlendar nið-
urstöður9, sem hafa sýnt að barr-
skógar, sem og aðrir skógar,
sleppa trauðla frá sér lífsnauð-
synlegu köfnunarefni nema þar
sem loftborin köfnunarefnis-
mengun er mikil, eða þar sem
stór skógivaxin svæði hafa verið
rjóðurfelld. Þegar það er gert eru
snögglega engar lifandi rætur tii
staðar til að taka upp það N03
sem Iosnar úr rotnandi lífrænu
efni út í jarðvegsvatnið. Óskyn-
samleg skógareyðing er því lík-
legri til að skapa vanda en skóg-
ræktin sjálf.
Eins og áður sagði geta skógar
leitt til útskolunar N03 þar sem
loftmengun er mikil. Hér á landi
er ákoma köfnunarefnis að jafn-
aði ekki nema um 1,2 kg N á
hvern hektara með 1000 mm árs-
úrkomu, en meðalstyrkur N03-N
og NH4-N f úrkomu er 64,3 og
59,3 pg/kg 20. Þetta er mjög lítið
miðað við hvað gerist víðast í
iðnríkjunum, til dæmis f Dan-
mörku, þar sem köfnunarefnis-
mengunin er allt að þrjátíuföld
miðað við ísland. Þar falla að
jafnaði um 12-29 kg N ha_1 ári'1
sem loftmengun frá landbúnaði
(einkum svfnarækt), iðnaði og
bflaumferð12. Á svæðum þar sem
loftmengun er mikil virkar skóg-
urinn, með sitt mikla laufflatar-
mál, eins og hárgreiður á meng-
unarefnin í Ioftmassanum9' ‘9. Súr
og oft köfnunarefnisrík mengun-
arefnin stöðvast því meira í skóg-
inum en á skóglausu landi. Næst
þegar rignir leka þau síðan niður
eftir trjánum og berast í jarðveg-
inn og jafnvel út í grunnvatn. Á
slíkum stöðum geta skógar um-
fram skóglaust land, og ekki síst
sfgrænir barrskógar, leitt til um-
talsverðrar súrnunar, losunar áls
og köfnunarefnis út í jarðvegs- og
grunnvatn og vatnavistkerfi neðar
á vatnasviðinu. Þessar aðstæður
eiga hins vegar alls ekki við á ís-
landi þar sem sú loftborna
„mengun" sem hér er rfkjandi er
bæði basísk og köfnunarefn-
issnauð (bergmylsna og aðrar
jarðvegsleifar)19. Af þeim niður-
stöðum sem hér eru kynntar
verður trauðla hægt að komast
_ 0.6
i
_i
£ 0.4
co
Árið 1996
12. mynd - Útskolun nítrats (N03) frá reitum sem höfðu fengið 450 kg N áburðargjöf
á hektara yfir þrjú ár í Tilraunaskóginum í Gunnarsholti. Punktalínan sýnir hversu
mikið N03 má vera í neysluvatni samkvæmt stöðlum Umhverfisstofnunar21. Styrkur
N03 í jarðvegsvatni jókst vor og haust þegar trén voru í dvala.
62
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2004