Fróðskaparrit - 01.01.1960, Blaðsíða 52

58
Heimrustir
lagið fyri kravinum, kongsbøndurnir í Sumba settu fram um
skattagrundirnar har,94) men eisini sunnanfjørðs eru dømi
um ta skipan, Lunddahl nevnir, og er hetta serliga í bygdum
við munandi lítið av kongsjørð t. d. Hovi og Trongisvági,95)
her vórðu skattagrundirnar undir útskiftingini settar at
vera felags fyri alla bygdina. Á hin bógvin finnast dømi
norðanfjørðs um, at heimrustirnar hoyrdu til tey einstøku
festini, soleiðis á Selatrað.96)
Samantikið kann tí verða sagt, at so við og við sum
teir gomlu landnámsgarðarnir vórðu lagdir sundur í býb
ingar og garðar, fingu teir sínar egnu heimrustir, og hesir
vóru grundarlagið fyri álíkningini av kongsskattinum. Tíðin
og sundurpettingin av ognarjørðini hevur síðani ført tað
við sær nógvastaðni, at allar heimrustir í bygdini verða
hildnar at hoyra til alt markatalið í bygdini. Tí er mun=
urin millum heimrustir og teir gomlu almenningarnar so
við og við horvin; hesar almenningar hevur øll bygdin
altíð havt til felags brúk og við serligum endamáli, serliga
var tað til gongd.
Tann broyting, sum soleiðis er farin fram við heimrustum
og almenningum, fær ein at seta ta hugsan fram, at heim=
rustir og almenningar eigur bygdin sjálv t. v. s. annaðhvørt
alt bygdarfólki, tey ognarleysu eins væl og hini, ella kom*
munan.
Tað hendir ikki so sjáldan, at ognarleys fólk brúka
heimrustir og kanska eisini seta hús á tær. Fyrr var tað
eingin ivi um at, bert teir, sum áttu í markatalinum,
kundu seta búgv í bygdini. Lunddahl97) heldur heimildina
fyri hesum vera í fyriskipan frá 21. mai 1777 § 8, men
ivasamt man vera, um hetta fekst burtur úr nevndu § 8,98)
og henda lógheimild hvarv í hvussu er í 1846.99) Størri
týdning hevur tí ein dómur frá 1855,10°) har sagt verður,
at »den fuldstændige Brug af den matriculerede Bø med*
fører... først og fremmest Ret til at bosætte sig i Bøigden
og altsaa Ret til i Forhold til sin Ejendoms Størrelse at
erholde fornøden Byggeplads paa den til Bebyggelse be«