Helgarpósturinn - 21.11.1985, Blaðsíða 2

ÚRJÓNSBÓK
eftir Jón Örn Marinósson
í góöu endurskyni
Margt er það og ærið, sem ógnar lífi, heilsu og hamingju okkar á þessum síðustu
og verstu tímum sem og á slíkum hinum fyrri í sögu Útvegsbankans, og af þeim sök-
um eðlilegt einungis að ég trylltist upp í skaðræðisvein þegar konan kvaðst ekki taka
annað í mál og festi endurskinsmerki í frakkann á manni sínum um leið og hún
þræddi öryggisnælu í gegnum skinnið þar sem húðin er þynnst yfir herðablaði. Á
móti vegur að þeim fjölgar jafnt og skipafélögum sem láta sér annt um höfuðstól ein-
staklinga og velferð og eru óþreytandi að ráða okkur heilt og bægja frá þjóðinni hvers
konar vá. Ég var enda óhultur um líf mitt, þar sem ég keifaði til vinnu gegnum vetrar-
myrkrið með endurskinsmerki á bakinu, og sitlaði um mig vellíðan smám saman
þegar dró úr sprittsviða í sári. Bílamir þutu hjá — eins og uppljóstranir Helgarpóstsins —
og skvettu á mig forinni, sem er allténd
bærilegra en að láta kasta á sig rekunum,
hugsaði ég og jafnframt hlýtt til þeirra
sem fundu upp endurskinsmerkið.
Löngum var það svo í skammdeginu
að íslendingar voru ekki á ferli utandyra
í myrkri nema þeir væru sauðaþjófar eða
afturgöngur að hrella fólk undir kjörorð-
inu: „Skemmtilegt er myrkrið!" Nýtt Ijós-
meti, breyttir atvinnuhættir og önnur hjá-
trú ollu því hins vegar um miðja þessa
öld að hlutfall þeirra, sem eru á þani um
byggðir og ból í kolsvartamyrkri, jókst til
muna enda þótt stórauknar niðurgreiðsl-
ur á landbúnaðarafurðum hafi gert
sauðaþjófnað lítt eða alls ekkert arðbær-
an og dæmið snúist við: sauðirnir steli
frá þjófunum í gegnum skattyfirvöld.
Þetta varð upphaf að umræðunni um
endurskinsmerki.
í sjálfu sér hefði þjóðin ekkert haft á
móti umræðu um endurskinsmerki,
hefðu ekki sérfræðingar í umferðar-
öryggi beðið um orðið og — það sem verra er — tekið upp á því ráðþrota að vitna
í niðurstöður sænskra rannsóknarnefnda. Ég gekk með þannig mitt endurskinsmerki
yfir eymslum á herðablaði, óttalaus og alsæll í umferðinni, uns niðurstaða sænskrar
rannsóknarnefndar fékk hárin til þess að rísa á höfði mér og baki. Endurskinsmerki,
sagði hún, kæmu að engum notum nema þau væru látin hanga í mjaðmarhæð að
aftanverðu. Ég fölnaði eins og verðbréfasalarnir í síðustu viku og greip mig heljar-
hrollur. Mér varð hugsað til allra þeirra ökutækja sem hefðu samkvæmt líkindareikn-
ingi getað ekið yfir mig, þennan rata á sænskan mælikvarða með endurskinsmerkið
uppi á herðablöðum. En konan, sem hefur fundið nýjan tilgang í lífinu eftir að við
tókum verðtryggt lán gegnum þriðjamann upp á sex hundruð þúsund krónur, og
hugsar um það, vakin og sofin, hvernig öryggi mitt verði best tryggt í umferðinni —
þessi góða og fyrirhyggjusama kona sviptist upp úr sæti sínu eins og maður sem
notar ekki bílbelti, þegar hann ekur á steinvegg, þreif frakkann minn úr skápnum og
nældi endurskinsmerkinu í flíkina á móts við það sem er að aftanverðu í mjaðmarhæð
á öllu venjulegu fólki, jafnvel á félögum í sænsku akademíunni. Við önduðum léttar
hjónin og ég fann loksins til ósvikinnar sænskrar oryggiskenndar úti á vegbrún í
myrkrinu á leið til fundar við forstöðumann ótilgreindrar lánastofnunar, uns kvöld eitt
að tilkynnt var í sjónvarpi að ekkert gagn væri í endurskinsmerkjum í mjaðmarhæð
að aftanverðu. Gamla rannsóknarnefndin var þá úr sögunni, enda búin að vera að
þvælast útí myrkri með endurskinsmerkið á vitlausum stað, og kraftaverk nánast að
ég skyldi enn vera lífs til að hlýða á boðskap næstu nefndar. Mér var nú skipað —
ef ég hefði „einhvern snefil af ábyrgðartilfinningu gagnvart konu og börnum" — að
kaupa tvö endurskinsmerki og næla þeim á hlið sitt hvorum megin í frakkann í
mjaðmarhæð. Viku síðar var niðurstaða sænsku rannsóknarnefndarinnar skýrð
nánar og undirstrikað að eftir sem áður væri nauðsynlegt að bera endurskinsmerki
í mjaðmarhæð að aftanverðu, og enn að nokkrum dögum liðnum var bent á að öryggi
vegfarenda væri ekki tryggt nema þeir bæru einnig tvö endurskinsmerki í mjaðmar-
hæð að framanverðu og mætti stinga þeim í vasann (sem ég fæ ekki séð hvernig
skuldari á að gera með vasana úttroðna
af seðlum í fyrstu afborgun). Mælt var
jafnframt með endurskinsrönd á yfir-
höfnum og skófatnaði. Konan fylgdist af
lifandi áhuga með þessum sviptingum í
umræðunni um ehdurskinsmerki og fór
svo á endum að hringlaði í mér eins og
kristalsljósakrónu þar sem ég göslaði á
móti rokinu í koldimmu svartnætti að
greiða af láninu með endurskinsrendur á
skálmum, ermum, stresstösku, lúffum
og lambhúshettu. Fyrsti ökumaðurinn,
sem varð á vegi mínum undir miðnætti
þetta kvöld, hélt hann sæi draug, þegar
ég birtist í Ijósgeislanum, missti stjórn á
ökutækinu og tókst naumlega að sneiða
hjá mér en ekki símastaur.
Þetta dæmi sýnir að enn er mörgum
spurningum ósvarað í umræðunni um
endurskinsmerki. Þannig hefur ekki ver-
ið kannað til hlítar hvort riddarakross,
stórriddarakross og stórriddarastjarna
geti komið í staðinn fyrir endurskins-
merki þegar svo háttar til að opinberum veislum lýkur ekki fyrr en eftir myrkur og
illmögulegt að ná í leigubíl eins og oft vill verða úti á Álftanesi. Prestar hafa lagst gegn
því að þurfa að næla í hempu sína hringlaga glitmerkjum að aftan og framan og á
hlið; segja að örlög sín séu í drottins hendi, sem er reginmisskilningur því að örlög
þeirra eru í höndum sóknarnefnda svo sem kunnugt er. Kirkjumálaráðuneytið hefur
lagt til við umferðaröryggisráð að það láti hanna krosslaga endurskinsmerki á hemp-
ur og jafnframt sjálflýsandi prestakraga handa þeim klerkum sem nota hvorki „gloss"
né eyrnalokka. Þá hafa ýmsir einstaklingar mótmælt þeirri fullyrðingu að þeim sé
best borgið ef þeir noti endurskinsmerki. Háværust hefur andstaðan orðið á svo-
nefndu „svörtu svæði" þar sem vegfarendur ganga til iðju sinnar undir kjörorðinu:
„Hermannlegt er myrkrið!" Framámenn af ýmsum toga hugleiða nú réttmæti þess-
ara mótmæla og hvort ástæða sé til að láta glitta í alla þá sem eru seint á ferli.
Á meðan nota börnin öll endurskinsmerki og syngja í slæmu skyggni:
„Okurkarl, okurkarl,
hvar ert þú?
Hér er ég, hér er ég.
Góðan daginn, góðan daginn."
Pólitískt plott útvarpsstjóra og fréttastjóra sjónvarps?
BU0U AÐEINS FLOKKSBRÓÐUR SÍNUM
AÐGANG AÐ BESTA AUGLÝSINGATÍMANUM
sem var skeytt inn í útsendingu fró krýningu Hólmfríðar Karlsdóttur á föstudagskvöld —
í fyrsta sinn sem dagskrórliður er rofinn fyrir auglýsingar í sjónvarpinu
Samband íslenskra auglýsinga-
stofa, SÍA, ákvað á félagsfundi sín-
um í fyrradag, þriðjudag, að senda
Markúsi Erni Anlonssyni útvarps-
stjóra, harðort mótmælabréf þar
sem sú ákvörðun hans og Ingva
Hrafns Jónssonar fréttastjóra sjón-
varps um að veita aðeins einni aug-
iýsingastofu aðgang að sérstökum
auglýsingatíma á síðasta föstudags-
kvöldi, væri fordæmd og þess kraf-
ist að óréttlæti sem þetta myndi
ekki endurtaka sig.
Málavextir eru þessir: Eins og
mönnum er kunnugt hefur sjórivarp
haft það fyrir vana allt frá því að það
hóf starfsemi sína að senda ekki út
auglýsingar nema í sérstaklega af-
mörkuðum auglýsingatímum milli
dagskrárliða. Út af þessari venju var
brugðið í fyrsta sinn í sögu sjón-
varpsins á síðastliðnu föstudags-
kvöldi. Útsendingin á vali og krýn-
ingu fegurstu konu heims í Royal
Albert Hall í Lundúnum, Hólmfríö-
ar Karlsdóttur, var rofin í tvígang og
þar skeytt inn auglýsingum frá hin-
um ýmsu fyrirtækjum landsins.
Allar þessar auglýsingar voru
aðeins frá einni auglýsingastofu.
Hún hefur aðsetur í Reykjavík og er
2 HELGARPÖSTURINN
í eigu og undir stjórn Olafs Stephen-
sen, sem jafnframt er núverandi for-
maður Sambands íslenskra auglýs-
ingastofa, SÍA. Helgarpósturinn hef-
ur það staðfest, að ákvörðunin um
að skeyta auglýsingum inn í þennan
dagskrárlið hafi verið tekin á
fimmtudagskvöld af þeim Markúsi
Erni Antonssyni útvarpsstjóra og
Ingva Hrafni Jónssyni nýbyrjuðum
fréttastjóra sjónvarps. Þeir munu
jafnframt hafa tekið þá ákvörðun að
hleypa aðeins einni auglýsingastofu
að með auglýsingar sínar á þessum
tíma sem menn úr geira auglýsinga-
gerðar telja vera einhvern þann
besta sem lengi hefur verið völ á i
þessum sterka auglýsingamiðli.
Þetta mun í ofanálag vera í fyrsta
skipti sem fréttastjóri sjónvarps
grípur fram fyrir hendur auglýs-
ingastjóra stofnunarinnar. Eins hef-
ur það aldrei gerst áður að útvarps-
stjóri i samráði við fréttastjóra hafi
tekið svona stóra ákvörðun um
þann hátt sem stofnunin hefur á út-
sendingum auglýsinga í miðlinum.
Olafi Stephensen, sem er fiokks-
bróðir Markúsar og Ingva Hrafns og
jafnframt málkunnugur þeim báð-
um, var boðinn þessi auglýsingatími
strax á fimmtudagskvöldið, og þáði
hann auðvitað strax. Þessi formað-
ur SIA vissi það hinsvegar ekki fyrr
en seint á föstudagsmorgni að það
væri aðeins hans stofa sem hefði
fengið aðgang með auglýsingar að
þessum dýrmæta tíma. Hann mun
þá þegar hafa verið búinn að setja
allt í gang til þess að bjóða við-
skiptavinum sínum mínútur inni í
fyrrnefndum dagskrárlið. í sjálfu sér
var ekki snúið aftur með það.
Strax eftir útsendingu þáttarins
um Ungfrú heim, braust út megn
óánægja meðal félaga í SÍA um það
hvernig að þessum auglýsingatíma
var staðið. Það fyrsta sem menn
fundu var auðvitað pólitískur fnyk-
ur af þessu máli eins og heimildar-
menn HP innan og utan SÍA komast
aö orði. ,,Ég vil ekkert segja um það
hvaða hvatir kunna að hafa legið
bak við þessa ákvörðun útvarps-
stjóra," segir Sólveig Ólafsdóttir
framkvæmdastjóri SÍA við Helgar-
póstinn. Hún staðfestir hinsvegar að
strax á mánudag hafi verið ákveðið
að halda félagsfund í sambandinu
um þetta mál. Meðal þeirra sem
mættu á hann var Ólafur Stephen-
sen og hefur HP fregnað að hann
ásamt öllum öðrum félagsmönnum
á fundinum hafi tekið undir þá
áskorun að senda útvarpsstjóra
harðort mótmælabréf, vegna eðlis
þessa máls. „Við sjáum síðan hvað
setur með hvernig þessum málum
verður háttað í framtíðinni," segir
Sólveig Ólatsdóttir. Að hennar sögn
var einhugur á fundi SÍA í fyrradag:
„Okkur finnst það í fyllsta máta
óeðlilegt að aðeins sé haft samband
við einn aðila þegar ákveðið er í
fyrsta skipti að skeyta sérstökum
auglýsingatíma inn í dagskrárlið í
sjónvarpinu."
Helgarpósturinn bar framan-
greint undir Markús Örn Antonsson
útvarpsstjóra. Hann sagði meðal
annars: „Það var ekki fyrr en úrslit-
in í keppninni lágu fyrir á fimmtu-
dagskveldi að við ákváðum að
kaupa prógrammið til sýningar
kvöldið eftir. Þá var þegar sýnt að
þessir auglýsingatímar voru inni í
því og ákváðum við að gera könnun
á því strax á stundinni hvort við
myndum geta selt auglýsinjgar í þá.
Við höfðum samband við Ólaf út af
því að hann hefur haft náið við-
skiptalegt samband við sjónvarpið
um margra ára skeið. . .“
— Hefur þetta ekkert med póli-
tískar skodanir manna ad gera?
„Pólitík! Nei, nei, nei, enda hef ég
ekki hugmynd um hvaða skoðanir
einstakir menn í þessum auglýs-
ingabransa hafa. Málið er einfald-
lega þetta: Sjónvarpið getur ekki og
má ekki vera háð bírókratíu og
kvóta einhverra auglýsingasamtaka
úti í bæ. Ef það þarf að fylla auglýs-
ingatíma í snarhasti, eins og í þessu
tilviki, þá er vonlaust að ætla sér að
fara að hringja í allar stofur bæjarins
til þess að gefa öllum tækifæri. Það
bara gengur ekki.“
HELGARPUSTURINN
Ábending til rannsóknar-
lögreglunnar
Þjóðín heimtar þáttaskil
þessa okurfaralds.
Það er kominn tími til
að taka Jónas Haralz. Niðri.