Helgarpósturinn - 21.11.1985, Blaðsíða 9

FJOLMARGIR OKURLANARAR A KREIKIAUK HERMANNS:
VERDUR LAGT TIL
ATLÖG U
eftir Guðmund Arna Stefánsson
VID ÞÁ?
Okurlánamál Hermanns Björg-
vinssonar, sem hefur verid á hvers
manns vörum frá því hann var
handtekinn um sídustu mánada-
mót, er langt frá því að vera eitt
sinnar tegundar. Margir spyrja
hvort handtaka Hermanns sé að-
eins upphafið að umfangsmikilli út-
rás Rannsóknarlögreglunnar í þess-
um efnum. Helgarpósturinn hefur
það eftir áreiðanlegum heimildum
innan Rannsóknarlögreglu ríkisins,
að þeir hafi fregnir afog allítarlegar
upplýsingar um starfsemi nokkurra
aðila, sem hafi rneð höndum svip-
aða okurlánastarfsemi og Hermann
Björgvinsson.
Enda mœtti það furðu sæta, ef
lögregluyfirvöld hefðu ekki almenn-
ar upplýsingar um þá viðamiklu
undirheimastarfsemi sem þrífst hér
í borginni á þessu sviði.
Helgarpósturinn hefur þannig
fregnað frá fjölmörgum heimildar-
mönnum, sem ekki aðeins ber sam-
an, heldur eru mjög áreiðanlegir
fyrir þær sakir, að margir þessara
sömu heimildarmanna hafi fengið
lán á þessum markaði; að í Reykja-
v'tk séu ekki fœrri en 10—15 stœrri
okurlánarar.
Það liggur og fyrir, að við hina
umfangsmiklu rannsókn á máli Her-
manns Björgvinssonar, hafa fjöl-
mörg nöfn skotið upp kollinum í
þessu sambandi; þeir sem yfir-
heyrðir hafa verið vegna viðskipta
við Hermann Björgvinsson hafa
nefnt til sögunnar fleiri aðila í borg-
inni, sem hafa sviplíka okurlána-
starfsemi í gangi.
Spurningin er hins vegar þessi:
Mun Rannsóknarlögreglan bíða
þess að formleg kæra berist frá ein-
HELGARPÓSTURINN
HEFUR 100 NÖFN
OKURLÁNARA OG
FÓRNARLAMBA.
OKURLÁNARAR
FLJUGA NO
LÁGFLUG, EN
„ÞÖRF“ ER Á
ÞJÓNUSTU ÞEIRRA í
JÓLAVERTÍÐINNI.
LÖGREGLAN HEFUR
KORTLAGT
OKURLÁNAUNDIR-
HEIMANA EN BÍÐUR
ÁTEKTA.
hverjum vegna umsvifa stórra fjár-
magnseigenda sem stunda okur-
lánaviðskipti, eða mun hún láta til
skarar skríða á grundvelli þeirra
upplýsinga sem hún hefur undir
höndum eða getur aflað sér með
auðveldum hætti?
Halda að sér höndum
HP hefur fyrir satt, að síðustu vik-
urnar hafi gjörsamlega verið lokað
hjá okurlánurunum og stórir okur-
lánarar hafi dregið mjög úr öllum
umsvifum sínum á þessu sviði. Þeir
hafi ákveðið að fljúga lágflug, —
undir radar. En varla lengi, því jóla-
vertíðin er á næsta leiti.'
Ennfremur hefur því verið haldið
fram af kunnugum á peningamark-
aðnum, að svo mikið fum og fát hafi
gripið suma þessara okurlánara, að
þeir hafi komið bókhaldi sínu á skot-
helda staði, þar sem það fyndist
aldrei þrátt fyrir leit lögreglu.
Það er hins vegar fyrirliggjandi að
ávísanaskipti, eins og er algengasti
viðskiptamátinn í okurlánunum,
gera það að verkum að tiltölulega
auðvelt er fyrir lögreglu að rekja
viðskipti aðila í bankakerfinu.
Víst er það svo, að margir þeirra
aðila sem stunda okurlán hafa ýms-
an annan rekstur með höndum, en
það fer vissulega ekki framhjá rann-
sóknaraðilum þegar viðskipti fyrir-
tækja þeirra eru skoðuð, á hvern
hátt þau viðskipti eru. Ávísanaskipt-
in á reikningum viðkomandi segja
sína sögu ein út af fyrir sig.
Á það hefur t.d. verið bent, að það
eitt, hversu háar fjárhæðir gengu
inn og út af reikningi Hermanns
Björgvinssonar, hefði átt að leiða til
lögreglurannsóknar á fyrirtækinu
löngu áður en kæra sú kom til, er
hratt rannsókninni af stað.
Nákvæmlega eins er í pottinn bú-
ið hjá þeim okurlánurum öðrum,
sem mest hafa verið áberandi á
markaðnum hin síðustu misseri.
Milljóna, tugmilljóna og jafnvel
hundruð miiljóna viðskipti þeirra á
ávísanareikningum viðkomandi
tala sínu máli.
Borðliggjandi mál
Úr bankakerfinu hefur Helgar-
pósturinn líka fregnað, að víða hafa
bankastarfsmenn velt því alvarlega
fyrir sér, hvernig á því geti staðið, að
opinberir aðilar stöðvi ekki þau
ávísanaviðskipti sem viðgengist
hafa um langt skeið með þessum
hætti. Starfsmenn bankanna eru
bundnir trúnaði og geta því ekki
lagt fram kæru, en það hefur ekki
breytt því, að sín á milli hafa margir
þeirra rætt þessi mál og undrast
sinnuleysi yfirvalda í þessum efn-
um. Það sér og hver maður, þegar
meðalstór verslun, eða venjulegt
heildsölufyrirtæki, eða lögfræðing-
ur í bænum, velta á ávísanareikn-
ingum sínum þeim geysiháu upp-
hæðum sem skipta um eigendur í
okurlánabransanum, að viðskipti
viðkomandi aðila eru úr öllum takti
við umsvif fyrirtækja þeirra. Þar er
langtum meira að baki.
Og hvaða skýring er á því, þegar
verslunareigandi, lögfræðingur eða
heildsali, svo þrjú raunveruleg
dæmi séu tekin, gefa út ávísanir á
einstaklinga og fyrirtæki útí bæ —
stórar fjárhæðir — og fá svo til baka
ávísanir inn á reikninga sína frá
þessum sömu aðilum nokkrum vik-
um eða í mesta lagi nokkrum mán-
uðum síðar? Skýringin er ekki nema
ein: Þessir aðilar lána fé — skrifa út
ávísanir — fá svo borgað til baka að
viðbættum okurvöxtum í ávísunum
frá skuldurum.
Eins og Helgarpósturinn greindi
frá í síðasta tölublaði, þar sem eink-
anlega var fjallað um mál Her-
manns Björgvinssonar, þá hefur
blaðið undir höndum nafnalista upp
á ein hundrað nöfn, sem með einum
eða öðrum hætti tengjast okurlána-
markaðnum í Reykjavík. Þar er
bæði um að ræða þá sem lána og
„fórnarlömbin", þá sem hafa talið
sig nauðbeygða til að taka lán af
þessu tagi. Af þessum hundrað eru
flestir ,,í virkum“ viðskiptum, en
nokkrir þó, sem virðast hafa haldið
að sér höndum í seinni tíð.
Helgarpósturinn hefur fyrir því
traustar heimildir, að lögreglan
hyggist ekki láta til skarar skríða að
svo komnu máli gagnvart þessum
alræmdu okurlánurum bæjarins,
sem hér hafa verið gerðir að umtals-
efni. Ekki vegna þess, að lögreglan
viti ekki um tilvist og gjörðir þess-
ara manna — það veit hún sam-
kvæmt upplýsingum HP — heldur
er fæð starfsmanna kennt um. Lög-
reglan mun eiga nóg með að vinna
að hinu umfangsmikla máli Her-
manns Björgvinssonar — er með
fullar hendur af verkefnum. Þá veit
Helgarpósturinn til þess, að nokkur
eftirvænting er ríkjandi innan Rann-
sóknarlögreglunnar varðandi það,
hvernig ríkissaksóknari muni taka á
málinu, þegar rannsókn verður
lokið og málið komið í hans hendur.
Spurningin, hvort Hermann Björg-
vinsson verði einn sóttur til saka,
eða hvort allt verði lagt undir og all-
ur skarinn sóttur til saka, er ekki
aðeins ofarlega á baugi hjá almenn-
ingi, heldur og rannsóknar-
mönnum.
Og innan Rannsóknarlögregl-
unnar vilja menn sjá hverja fram-
vindu þetta fær í kerfinu, áður en
lagt er í gífurlega vinnu sem fylgdi
hugsanlegri umsvifamikilli árás að
hinu viðtæka kerfi okurlánara í
borginni.
Skrautlegur listi
Listi með nöfnum þeirra meintu
okurlánara sem Helgarpósturinn
hefur safnað úr ýmsum áttum frá
fjölmörgum áreiðanlegum heimild-
armönnum er æði skrautlegur. Þar
má finna nöfn manna úr fjölmörg-
um stéttum. Eitt er þó athyglisvert:
Konur fyrirfinnast varla í hópnum
nema þá sem fylgifiskar stórlax-
anna og í algjörum aukahlutverk-
um. Jafnrétti kynja hefur enn ekki
náð inn á okurlánamarkaðinn. Sem
betur fer, segja vafalaust flestir.
En þrátt fyrir mismunandi þjóðfé-
lagsstöðu okurlánara og fylgifiska
þeirra, verður ekki framhjá því
horft, að flestir þessara aðila koma
úr eftirtöldum starfsgreinum: Þeir
sem hafa með höndum verðbréfa-
og víxlaviðskipti af einu eða öðru
tagi, innflutningsaðilar, lögmenn
(einkanlega þeir dugmiklu við inn-
heimtustörfin), fasteignasalar.
menn í verslunarrekstri af einu eða
öðru tagi. Þetta er ekki tæmandi
skrá, en óneitanlega koma mörg
nöfnin úr áðurgreindum þjóðfélags-
stigum. En fjármagnseigendur
koma víðar að og Helgarpósturinn
hefur t.a.m. orðið þess var, að nöfn
ákveðinna yfirmanna í bankakerf-
inu koma títt upp hjá heimildar-
mönnum blaðsins. Og svo eru það
þeir menn, sem hreinlega virðast
ekki gera nokkurn skapaðan hlut,
en eiga alltaf nægilegt fé. Einn slík-
ur er t.a.m. á lista Helgarpóstsins.
Maður vel þekktur í bænum, keyrir
um á drekum og margir undrast
hvaðan hann fær sitt ráðstöfunarfé.
En það er ekki flókið mál. Okur-
lánastarfsemi er hans deild.
Okurlánastarfsemi er hættuspil,
þótt oftast sé ágóðinn tryggur. En
það er þó alltaf sú hætta, að skuldari
geti ekki greitt. Hvort það er vegna
þessa áhættuþáttar eða ekki, þá eru
menn sem hafa gaman af peninga-
spili og stunda það grimmt í ákveðn-
um spilaklúbbi við Hverfisgötuna
einatt nefndir þegar okurlán eru
annars vegar. Þessir menn eru sum-
ir hverjir nánast daglegir gestir á
síðum dagblaðanna, þótt tilefnið sé
þá annað en meint okurlán eða
spilafíkn. Það er hins vegar rétt að
taka það fram, að í krónum talið, eru
þessir menn ekki stórir í bransan-
um. En þeir eru með. Spennan
kitlar.
Hér áður var minnst á lögmenn.
Það er alls ekki svo að öll lögmanna-
stéttin liggi þar undir, heldur er fyrst
og fremst um að ræða fjórar lög-
mannastofur — en alls eru lögfræð-
ingarnir átta. Mismunandi umsvifa-
miklir, en láta þó allir til sín taka.
Á a.m.k. þremur fasteignasölum í
bænum er að finna menn sem lána
peninga með okurvöxtum. Þessa
kontóra er að finna rétt austan við
miðbæjarkvosina. í tveimur tilvik-
um eru eigendur þeirra ekki inni í
dæminu, þótt furðulegt megi teljast,
ef þeir vita ekki um athæfi starfs-
manna sinna.
Verðbréfaskrifstofur þær sem
nefndar voru, auglýsa allar þjón-
ustu sína, þótt það sé með lítt áber-
andi hætti og aðeins í einu dagblaði,
sem eitt blaða býður upp á það aug-
lýsingaform.
Innflutningsaðilar eru í flestum til-
vikum þeir sem þurfa á lánum að
halda — eru fórnarlömbin. Hins
vegar eru sum innflutningsfyrirtæk-
in sterkari en önnur og geta stundað
lánastarfsemi. í síðasta Helgarpósti
var t.a.m. getið þess manns, sem
hvað stærstur er í okurlánabrans-
anum; maðurinn sem sérhæfir sig í
rándýrri „fyrirgreiðslu" við tísku-
verslanir og leysir meðal annars út
varning þeirra í eigin persónu í við-
skiptabanka sínum — einum ríkis-
bankanum.
Ekki verður þess látið ógetið, að
einir þrír aðilar í hótel- og veitinga-
húsabransanum eru meðal hinna
virku í okurlánunum. Tveir af þeim
eru í hlutverkum fórnarlamba, sá
þriðji lánar.
Og þannig mætti lengi telja
áfram. Víða leynast „ljúfir og liprir
menn, sem vilja rétta náunga í
vanda hjálparhönd fyrir rétta þókn-
un“, eins og einn heimildarmanna
HP úr hópi fórnarlamba lýsti sínum
kynnum af okurlánurum borgar-
innar.
Brýn þörf fyrir jól
Það hefur þegar komið fram, að
það ríkir gleði og kátína í röðum
lántakenda, sérstaklega þeirra sem
skulduðu Hermanni Björgvinssyni
fé. Þá hefur þess einnig orðið vart,
að sumir lántakendur séu farnir að
gera sig breiða gagnvart okurlánur-
um og hóta uppljóstrun, ef ekki fæst
ódýr gjaldfrestur. En þetta eru und-
antekningar, því sannleikurinn er
sá, að þegar er genginn í garð sá
tími, sem mest er þörfin fyrir þjón-
ustu okurlánara. Jólavertíðin er að
byrja og þá hefst hinn hefðbundni
slagur, t.d. innflytjenda við banka-
kerfið. Það þarf að losa út vörur fyr-
ir jólin og aldrei fæst næg fyrir-
greiðsla frá viðskiptabönkunum, að
mati innflytjenda. Sumir þeirra sjá
stórgróða ársins fljúga út í veður og
vind, ef þeim tekst ekki að vera með
á fullu í jólabransanum. Nú er sá
tími, sem þörfin fyrir skjótfengið fé
er brýnust. Veltan er hröð og okur-
lán í stuttan tíma getur verið
arðbært við þessar aðstæður.
Þannig var það ofarlega í huga
nokkurra viðmælenda HP úr hópi
lántakenda, að þeim dytti ekki til
hugar, að kæra þá er okurlán stund-
uðu. „Þótt það sé pirrandi að þurfa
að taka okurlán, þá getur nauðsyn
brotið öll lög. Og mér dettur ekki í
hug að „blokkera" sjálfan mig úr
hugsanlegum viðskiptum við þessa
menn með því að kæra þá.“
Og þótt víða væri þungur hugur
hjá fórnarlömbum í garð okurlánar-
anna þá var biturðin enn meiri hjá
þeim mörgum til viðskiptabanka
sinna. Sérstaklega hjá þeim er telj-
ast til yngri kynslóðarinnar og eru
að reyna að hasla sér völl í við-
skiptaheiminum með fyrirtækja-
rekstur. Einn þeirra sagði hreint út:
„Pólitík bankanna hreinlega rekur
marga í fang okurlánara. Við t.d.
þessir ungu menn með góðar hug-
myndir í kollinum og þrótt og þrek
fáum yfirleitt ekki góðar viðtökur í
bankakerfinu, nema við getum
þrýst á fyrirgreiðslu eftir pólitískum
krókaleiðum. En ég bara spyr:
Þegar menn sem eru að hefja
rekstur sem bendir til að skili
dágóðum arði að nokkrum tíma
liðnum, koma til bankastjóra og
biðja um hálfrar milljónar króna
fyrirgreiðslu, en fá kannski fimmtíu
þúsund eftir dúk og disk — hvar
lenda þeir, annars staðar en í fangi
okurlánara?"
Almenningur borgar
Já, viðhorfin eru margvísleg og
hagsmunirnir sömuleiðis. Hins
vegar er borðliggjandi, og um það
voru allir viðmælendur Helgar-
póstsins sammála, að í þessu máli
sem og svo mörgum öðrum blæði
almenningi. Einhvers staðar eru
þeir nefnilega teknir, fjármunirnir,
sem grundvalla hina háu vexti.
Fórnarlömbin svonefndu reyna
nefnilega að fjármagna hin dýru
peningakaup hjá okurlánurunum
með því að leggja ríflega á vörur sín-
ar og þjónustu. Og þann brúsa borg-
ar vitanlega almenningur.
HELGARPÓSTURINN 9