Helgarpósturinn - 20.03.1986, Blaðsíða 32

KVIKMYNDIR
Carmen
Háskólabíó: Carmen ★★★
Frönsk/ítölsk. Árgerö 1983.
Framleiöandi: Patrice Ledoux.
Leikstjórn: Francesco Rosi.
Handrit: Francesco Rosi og Tonino Guerra.
Kvikmyndataka: Pasqualino de Santis.
Tónlist; Georges Bizet.
Flytjendur: Kór og barnakór Radio France,
Orchestre National De France undir stjórn
Lorin Manzel.
Aöalhlutverk: Julia Migenes Johnson,
Placido Domingo, Ruggero Raimondi,
Faith Esham, Susan Daniel o.fl.
Það er með eindæmum hversu ofarlega
Carmen hefur verið í huga evrópskra leik-
stjóra á síðari árum. Þessi 110 ára gamla
ópera Bizets, sem byggir á samnefndri skáld-
sögu Prosper Mérimée frá árinu 1847, virðist
á einhvern hátt höfða svo sterkt til tíðaranda
okkar eigin samtíðar, að á allra síðustu árum
hafa ekki færri en fimm mismunandi útgáfur
af henpi verið kvikmyndaðar. Fyrir utan þá
útgáfu Francesco Rosis, sem reykvískum
óperu- og kvikmyndaunnendum gefst nú
færi á að berja augum í Háskólabíói, þá hafa
Jean-Luc Godard, Carlos Saura og Peter
Brook gert sína útgáfuna hvér, og síðan hafa
frændur okkar Svíar ekki látið sinn hlut eftir
liggja, því á árinu 1983 gerði Claes Fellbom
ágæta kvikmynd eftir meistarastykki Bizets
í samvinnu við sænsku Alþýðuóperuna
(Folkoperan).
Það er í sjálfu sér ekkert nýmæli að þessi
magnþrungna saga Mérimées sé kvikmynd-
uð, því einvörðungu frá tímum þöglu kvik-
myndanna eru þekktar ekki færri en tíu mis-
munandi útgáfur af verkinu. Sjálf óperan
hefur hinsvegar fram á allra síðustu ár verið
fremur sjaldséð fyrirbrigði á hvíta tjaldinu,
og er Carmen Jones frá árinu 1954 í raun eina
markverða tilraunin, sem gerð var í þá átt.
Og er það reyndar mesta furða, því þetta
stórbrotna verk Bizets hefur flest það til að
bera, sem kvikmyndaunnendur um allan
heim hvað mest sóst eftir í tímanna rás:
dramatíska atburðarás, unaðsríka ást og
brostnar vonir, óstjórnlega afbrýðisemi,
kvenlegan kynþokka Carmen o.s.frv., o.s.frv.
Það sem er einna athyglisverðast við þessa
útgáfu Rosis af Carmen (og sem er reyndar
einnig einkenni allra hinna fjögurra kvik-
myndanna, sem getið var hér að framan) er
sú breyting sem oröið hefur á afstöðu manna
til atferlismunsturs höfuðpersóna verksins. 1
kjölfar kvenfrelsisbaráttu siðustu áratuga
hafa handritshöfundar m.ö.o. hlotið nýjan
skilning á afstöðu Carmen til hinnar sjúklegu
afbrýðisemi Don Josés í hennar garð. f tím-
ans rás hefur Carmen löngum verið tákn
hinna illu afla sem dyljast í eðli hverrar
konu. .. gerpið, sem sviptir karlpeninginn
auðnu og æru og dregur þá á asnaeyrunum
á ýmsa miður æskilega glapstigu. í þessum
síðari tíma kvikmyndauppfærslum nýtur
Carmen meira sannmælis. Hún er m.ö.o.
tákn hinnar frjálsu konu, sem (líkt og karl-
maðurinn hefur alla tíð verið) er engum háð
og fer sínar eigin leiðir óháð duttlungum
annarra. Þ.e.a.s. hún er ekki einkaeign Don
Josés, sem hann getur ráðstafað að eigin
geðþótta, eins og hverjum öðrum búpeningi.
Þetta á mannræfillinn, eins og gefur að skilja,
ósköp erfitt með að sætta sig við. .. og þar
með eru örlög hans ráðin.
Hugljúft
Regnboginn: Passione d'amore (Ástareldur).
★★★
ítölsk/frönsk. Árgerö 1980.
Framleiöandi: Franco Committeri.
Leikstjórn: Ettore Scola.
Handrit: Ruggero Maccari og Ettore Scola
eftir sögu Iginio Ugo Tarchetti.
Kvikmyndun: Claudio Ragona.
Tónlist: Armando Trovajoli.
Aöalhlutverk: Bernard Giraudeau, Valeria
D'Obici, Laura Antonelli, Jean-Lois
Tritignant, Massimo Girotti, Bernard Blier
o.fl.
Ettore Scola er á margan hátt sérstæður
leikstjóri, og þá fyrst og fremst fyrir þá sök,
að hann er hvorki bundinn af þeirri áráttu
evrópskra starfsbræðra sinna að skapa sinn
persónulega stíl (Antonioni, Resnais,
Tanner), né heldur er hann bundinn af hin-
um hefðbundnu og fastmótuðu stílbrögðum
Hollywood-leikstjóranna, sem ráðast fremur
af því hvaða tegund kvikmyndar um er að
ræða en af eigin geðþótta höfundar. Fyrir
Scola eru listasagan og kvikmyndasagan
einna líkastar risastóru bókasafni eða hug-
myndabanka og þangað sækir hann inn-
blástur og hugmyndir til listsköpunar sinnar.
Þrátt fyrir þetta eru kvikmyndir hans engum
öðrum líkar, og hingað til hefur mönnum
reynst erfitt aö finna nokkurn innbyrðis sam-
nefnara í gerð þeirra, sem síðan mætti ganga
útfrá við ákvörðun séreinkenna stílbragða
hans. Scola er sem sagt síleitandi. Hann
reynir mismunandi form og stíl og grípur
ófeiminn til þeirrar frásagnarhefðar, sem
honum þykir hæfa þeim efniviði sem hann
fæst við hverju sinni.
í Passione d'amore nýtir hann sér þannig
hefðir og venjur hins rómantíska melo-
drama-leikhúss 19. aldarinnar, og að auki
eru stílbrögð hans í myndinni undir sterkum
áhrifum frá Visconti, einkum kvikmynd
hans Senso frá árinu 1954. Myndmál kvik-
myndarinnar er í senn bæði stórbrotið og
einkar hugljúft og það svo, að á stundum
jaðrar við hreina væmni. En Scola stígur þó
aldrei yfir strikið og er það jafnframt einn
helsti styrkur leikstjórnar hans: þ.e. hversu
ótrúlega vel honum tekst að halda jafnvægi
á milli allra þeirra að því er virðist ósættan-
legu mótsagna er hann nýtir sér, hvort sem
er í myndmáli eða í leikstíl höfuðpersón-
anna.
Myndin fjallar um Giorgio Bacchetti
(Bernard Giraudeau), sem er höfuðsmaður í
riddarasveitum ítalska hersins á miðri síð-
ustu öld. Hann er yfir sig ástfanginn af hinni
undurfögru Klöru (Laura Antonelli), sem að
vísu er gift, en það kemur ekki að sök, þar
sem hún er sama sinnis og hann. Þau hittast
því oft á laun og njóta ástar hvors annars, þar
til að því kemur að riddaraliðssveit Giorgios
er flutt frá borginni til landamærahéraðanna
og þar með hefst hinn eiginlegi söguþráður
þessa undarlega ævintýris Ettore Scola.
Eftir að Giorgio hefur tekið við nýju stöð-
unni, kemst hann í kynni við hina með ein-
dæmum ófríðu Fosca (Valeria D'Obici), sem
er systurdóttir ofurstans á staðnum. Hún
sækist grimmt eftir ástum höfuðsmannsins
unga, en eins og gefur að skilja forðast hann
hana eins og heitan eldinn, enda er hann
enn í ástarsambandi við Klöru. Þó kemur að
því um síðir, að Giorgio tekst fyrir tilstuðlan
þráhyggju Fosca að vinna bug á fordómum
sjálfs síns (og umhverfisins) gagnvart líkam-
legum vanköntum ungfrúarinnar og er þá
ekki að sökum að spyrja að hann fellur í stafi
yfir þeirri fegurö er persóna hennar hefur
yfir að búa undir hinu vægast sagt óhrjálega
yfirborði.
Undirheimar
Stjörnubíó: Subway (Neöanjaröarstööin).
★★
Frönsk. Árgerö 1985.
Leikstjórn: Luc Besson.
Handrit: Marc Perrier.
Kvikmyndun: Carlo Varini.
Tónlist: Eric Serra.
Aöalhlutverk: Christopher Lambert,
Isabelle Adjani, Richard Bohringer, Michel
Galabru, Jean-Hugues Anglade, Jean-
Pierre Baeri o.fl.
Það lítur einna helst út fyrir að svipuð kyn-
slóðaskipti séu að eiga sér stað í franskri
kvikmyndagerð þessa dagana og upp urðu á
teningnum á síðastliðnum áratug í þeirri
bandarísku. Hvað sem öðru líður, þá virðast
Frakkar ekki eiga í neinum erfiðleikum með
að fylla í skörð manna á borð við Francois
Truffaut, því út úr kvikmyndaverum þeirra
streyma myndir ungra og ferskra höfunda,
eftir Ólaf Angantýsson
sem ekki virðast eiga í miklum vandræðum
með að viðhalda og umbæta þá kvikmynda-
hefð er upphófst með nýbylgjunni á sjötta
áratugnum. Luc Besson er einn úr hópi þess-
ara nýju leikstjóra. Hann er 26 ára gamall,
hefur aðeins gert tvær kvikmyndir, en komið
þeim frá sér með slíkum sóma að hann er í
dag að flestra áliti talinn í hópi virtari leik-
stjóra Frakka.
Það er fyrst og fremst hinn ungæðislegi
ferskleiki kvikmynda Bessons, sem hefur
heillað aðdáendur hans upp úr skónum.
Myndmál hans er pottþétt, bæði hvað varðar
frumleika og hvernig hann byggir á viðtekn-
um hefðum frá sér eldri og reyndari meistur-
um franskrar kvikmyndahefðar (Godard,
Lelouch og einkum Chabrol).
Subway hefst með æsispennandi bílaelt->
ingaleik, þar sem Fred (Christopher
Lambert) er á flótta undan lífvörðum illa
sinnaðs milljónamærings og skúrks. Málið er
nefnilega þannig vaxið, að Fred hefur megn-
ustu óbeit á lokuðum peningaskápum. Fiann
gengur því að jafnaði með nokkra dynamít-
stauta á sér í hancfarkrikanum, svo að hann
geti sprengt þá í loft upp, ef hann af hendingu
skyldi komast í tæri við ófögnuðinn. Nú, það
er skemmst frá því að segja, að hann stóðst
ekki freistinguna er hann rakst á peninga-
skáp í boði hjá ofangreindum milljónamær-
ingi. Hann lét því til skarar skríða, en varð
það á í óðagotinu að taka með sér mikilsverð
skjöl úr skápnum, áður en hann stakk af á bíl
eiginkonu títtnefnds milljónamærings.
Framangreindum eltingaleik lýkur að sjálf-
sögðu með ósköpum.. . niðri í inngangi að
einni af neðanjarðarbrautarstöðvum París-
arborgar. Fred kemst undan skúrknum á
flótta um ranghala brautarstöðvarinnar, og á
því ferðalagi sínu kemst hann í kynni við
nokkuð kyndugan hóp fólks er byggir þessa
undirheima. Það kemur síðan í ljós, að ein
meginástæðan fyrir því að hann stal skjölun-
um var að fá tækifæri til að hitta eiginkonu
milljónamæringsins (Isabelle Adjani) eina að
máli, svo að hann gæti tjáð henni ást sína.
Þó svo að mjög vel sé staðið að allri tækni-
vinnslu myndarinnar, og þó svo að bæði leik-
ur og leikstjórn sé með ágætum, þá eru þó
vissir brestir í handritsgerðinni. Þannig leys-
ist t.d. atburðarásin um of upp undir lokin og
endir myndarinnar er í engu samræmi við
þau fyrirheit og þá sérstæðu stemmningu
sem höfundi hafði tekist að halda út nærfellt
alla myndina. Engu að síður er hér um að
ræða prýðisgóða afþreyingarmynd og skulu
aðstandendum Stjörnubíós hér með þakkir
færðar fyrir framtakið. . . að bjóða gestum
sínum upp á eitthvað það ferskasta sem evr-
ópsk kvikmyndahefð hefur fram að færa
þessa dagana.
BARNABOKMENNTIR
Enn af léttu lesmáli
Armann Kr. Einarsson:
Hundakofi í paradís
Brian Pilkington teiknaöi myndirnar
Námsgagnastofnun 1985.
Steinunn Jóhannesdóttir:
Flautan og vindurinn
Teikningar eftir Valgarö Gunnarsson
Námsgagnastofnun 1985.
Hér eru enn til umfjöllunar bækur úr sam-
keppni Námsgagnastofnunar um lesefni
handa stirðlæsum. Hundakofi í paradís er
handa hinum yngri, en Flautan og vindurinn
er unglingasaga; og í sjálfu sér er harla
slæmt að þörf skuli vera fyrir sérstaklega létt
lesefni handa þeim aldurshóp.
Hundakofi í paradís lýsir aðallega tveimur
drengjum, bræðrum og heita báðir Jón. Jón
litli og stóri til aðgreiningar, og sá eldri gætir
hins, meðan mamma þeirra vinnur í búðinni,
en faðir þeirra er á togara. Söguþráðurinn er
einfaldur. Bræðurnir búa í Þingholtunum og
kynnast henni Gullveigu, gamalli konu sem
á hund. Garðurinn hennar Gullveigar er
paradísin í sögunni, vaxinn kafgresi og þar
er gott að leika sér, ekki sízt við hundinn.
Faðir drengjanna gefur þeim byssur og púð-
urskot þegar hann kemur heim úr siglingu,
en slík leikföng eru Salómon Þór og Gull-
veigu ekki að skapi, og þeim bræðrum er út-
skúfað úr paradís —■ í bili. Síðan gerast ýmsir
atburðir sem valda því, að drengirnir jarða
byssur sínar, leggja af vopnaburð og öðlast á
ný rétt til inngöngu í paradís.
Persónusköpun er auðvitað ekki stórbrot-
in í svona sögu. Strákarnir eru eins og strák-
ar yfirleitt, eldri Jón þó heldur úrræðabetri
og hjálpfúsari en almennt tíðkast. Gullveig
gamla, mamma og pabbi eru líka eins og fólk
er flest. Samt þjónar bókin sínu markmiði,
þjálfar 8—9 ára krakka í lestri. Ég hygg að
þau grípi þráðinn og þyki sagan jafnvel
nokkuð spennandi þótt atburðarásin sé ekki
beint trúleg í huga fullorðinna. Og sagan hef-
ur þann siðræna boðskap, sem nú um sinn
hefur verið haldið á Ioft, að börnum skuli
ekki gefin vopn.
Brian Pilkington teiknaði myndir í söguna
og bregst ekki bogalistin.
Steinunn Jóhannesdóttir hefur ekki áður
samið bók handa börnum eða unglingum,
svo ég viti, en leikrit eftir hana var sýnt í
Þjóðleikhúsinu fyrir nokkrum árum, Dans á
rósum og var enginn dans á rósum. Þessi
saga gerist í Reykjavik, Breiðholtinu, eina
dagstund. „Febrúar. Og það snjóar. Það
kyngir niður snjó. Hvít mjöllin er að færa
húsin í borginni í kaf.
I löngu blokkinni er kona að búa sig af stað
í vinnuna. Hún er komin í kápuna og tekur
trefil ofan af hillu. Hún vefur treflinum um
hálsinn á litlum syni sínum sem stendur
kappklæddur úti við dyr. .Þetta er einstæð
móðir með tvo syni: Sá eldri, unglingurinn
Hlynur, kúrir enn í hlýju rúmi, en dregst þó
á fætur og leggur af stað í skólann, en snýr
heim undan veðurhamnum. „Þegar hann
snýr sér undan vindinum heyrir hann más í
annarri manneskju. Hann hrekst undan skaf-
renningnum og færist nær hljóðinu. Einhver
dettur. Sýpur hveljur og fer að kjökra. Þetta
er áreiðanlega stelpa. Hún kallar á hjálp." Og
Hlynur hjálpar henni. Þetta var hún Ásta,
bekkjarsystir hans. Þau fara heim til hans,
tala feimnislega saman, kúra, kela. Og hún
leikur á flautu fyrir hann. Þegar veðrinu slot-
ar leggur hún af stað heim.
Hlynur og Ásta eru andstæður. Hann þarf
mikið fyrir lífinu að hafa, þau mæðgin eru
eftir Sölva Sveinsson
peningalítil og sífellt í vandræðum fjárhags-
lega; síminn þeirra var lokaður þennan
óveðursdag svo Ásta gat ekki látið vita af sér.
Hún býr við betri efni heima hjá sér, foreldr-
ar hennar örva hana til dáða. Bæði eru þau
Hlynur og Ásta líklega fyrirmyndarungling-
ar.
Flautan og vindurinn er eins og margar
unglingasögur bundin við alls konar vand-
ræðagang unglinga. Þeir eru óöruggir með
sig, ósjálfstæðir, flestir að minnsta kosti, sí-
fellt að leita sér að fyrirmyndum og finna sér
verkefni. Ástin á fastan sess í öllum unglinga-
bókum og er einungis misjafnt hvernig á
málum er tekið. Hlynur er allágengur við
þessa nýju vinkonu sína, en hún lætur ekki
undan og í bókarlok skilja þau sem vinir, og
væntanlega hafa þau hitzt aftur fljótlega.
Atburðarásin er ekki mjög fjörleg í þessari
bók. Talsverður hluti hennar eru hugsanir
Hlyns og vandræðaleg samtöl þeirra skötu-
hjúa. Hún er samin á heldur léttu máli, og
poppstjörnur dagsins eru á sínum stað. Mér
líkuðu vel myndir Valgarðs Gunnarssonar.
Þær undirstrika gjarnan smáatriði í textan-
um (bls. 27 og 37), og inn í meginmál er skot-
ið smámyndum á stöku stað til áréttingar.
32 HELGARPÓSTURINN