Helgarpósturinn - 23.07.1987, Blaðsíða 31

eftir Egil Helgason og Garðar Sverrisson
myndir Jim Smart o.fl.
Heimsblað á norðurhjaranum
eða málpípa flokks og peninga
í forystugrein dagana sem ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar var í
burðarliðnum tyfti Morgunblaðið einn væntanlegra ráðherra Sjálf-
stæðisflokksins og þann þingmann flokksins sem lengst hefur setið
á Alþingi. Matthíasi Á. Mathiesen var legið á hálsi fyrir að velja „yl-
volgan ráðherrastólinn" fremur en að hliðra til fyrir „nýrri manni“.
Þetta endurómar ummæli Styrmis Gunnarssonar, annars af aðalrit-
stjórum Morgunblaðsins, úr viðtali frá því í fyrravor: „Hinir eldri í
núverandi forystuliði hafa fengið sitt tækifæri. Það er tími til kominn
að nýir menn fái að sýna hvað í þeim býr, hvort sem þeir eru yngri
eða eldri."
Ritstjórar Morgunblaðsins eru að sönnu einhverjir valdamestu
menn á íslandi. En hvaða vald talar? Er þetta vald sem getur ráðið
örlögum ríkisstjórna — eða jafnvel myndað ríkisstjórnir, einsog
stundum er haft á orði?
Matthías Johannessen; átti þátt í að útrýma skít- Styrmir Gunnarsson; Morgunblaðið blómstrar.
kasti og ofstæki.
Um svipað leyti birti félagsvís-
indadeild Háskólans könnun á við-
horfi hérlendra fréttamanna til fjöl-
miðla. Það kom í ljós að af blöðun-
um telur fagfólk Morgunblaðið
besta almenna fréttamiðilinn. Það
þarf engum að koma á óvart, því
hvert tölublað af Mogga spannar
með ólíkindum breitt svið. Hinsveg-
ar var nokkuð annað upp á teningn-
um þegar spurt var um hlutleysi fjöl-
miðla gagnvart flokkapólitík. Á
einkunnaskalanum 1-10 fékk Morg-
unblaðið aðeins 3,4, á eftir Ijósvaka-
miðlunum, Helgarpósti og DV. Þetta
er almennt talinn nokkur álits-
hnekkir fyrir ritstjórnarstefnu
blaðsins, sem hin síðari ár hefur
gengið út á fullkominn aðskilnað
frétta annars vegar og pólitískra
skrifa hins vegar.
Morgunblaðið. Mogginn. Það er
ekki laust við að votti fyrir stolti
þegar við íslendingar segjum út-
lendingum að hér við ysta haf eig-
um við stærsta og voldugasta dag-
blað í heimi — miðað við höfðatölu,
náttúrlega. Andstæðingarnir, eink-
um pólitísku smáblöðin þrjú, þreyt-
ast ekki á að bölsótast út í Morgun-
blaðið, þótt stundum örli á ótta-
blandinni virðingu. Það er iðulega
rætt um sameiningu Alþýðublaðs,
Þjóðvilja og Tíma og þá er höfuð-
ástæðan alltaf ein; til að vega upp á
móti ægivaldi Morgunblaðsins og
einokun þess á skoðanamyndun í
landinu. Því er haldið fram að
Mogginn sé áhrifameiri fjölmiðill en
útvarp og sjónvarp. Og út frá einu er
alltaf gengið sem vísu; að áhrif og
völd Morgunblaðsins séu einstök í
hinum vestræna heimi, það þurfi að
leita allt til Sovétríkjanna og Prövdu
til að finna hliðstæðu hvað varðar
dreifingu, lesningu og áhrif miðað
við höfðatölu. Það er líka látið í
veðri vaka að Mogginn hafi hlut-
fallslega meiri útbreiðslu á íslandi
en samanlögð Springer-pressan í
Vestur-Þýskalandi.
Morgunblaðið
blómstrar
Gamalreyndur fjölmiðlamaður
hlær kaldhæðnislega þegar hann er
spurður að því hvort hann sjái ein-
hver teikn þess að veldi Morgun-
blaðsins sljákki á komandi árum.
Líklega er hlátur hans jafngott svar
og hvað annað. í könnun sem gerð
var yfir árið 1985 kom í Ijós að
Morgunblaðið seldist að meðaltali í
rúmlega 45 þúsund eintökum á dag.
Það var 2,7 prósent aukning frá því
árið áður. Nú í sumar gerði Félags-
vísindastofnun könnun á lestri dag-
blaða. Þar varð uppvíst að af þeim
sem svöruðu sáu 59 prósent Morg-
unblaðið daglega. Til samanburðar
má geta þess að aðeins 13 prósent
sáu Þjóðviljann daglega.
í könnun sem gerð var á auglýs-
ingamarkaði í fyrra kom í ljós að
hlutur Morgunblaðsins í augíýsing-
um í dagblöðum hafði aukist á
kostnað annarra blaða, úr 45 pró-
sentum í 51 prósent. Dagblöðunum
voru þarna reiknuð um 55 prósent
af heildarauglýsingatekjum eða
1.058 milljónir frá október 1985 til
september 1986.
Hið sama kemur á daginn þegar
litið er á veltu Árvakurs, útgáfufé-
lags Morgunblaðsins. Árið 1979 var
veltan, framreiknuð til núgengis,
389 milljónir. Árið 1985 var hún 680
milljónir. Það þýðir tæplega 74 pró-
sent veltuaukning á tímabilinu.
Enda hefur Mogga vaxið fiskur
um hrygg í samræmi við það. Öll
vinnsla blaðsins er orðin eins nú-
tímaleg og hugsast getur. Mogginn
var fyrstur íslenskra blaða til að
tölvuvæðast. Fyrsti áfangi nýs Morg-
unblaðshúss er risinn og annar er í
undirbúningi. Blaðið hefur mjög
fullkomna prentvél sem sagt er að
taki vart að setja í gang fyrir minna
en 30 þúsund eintök. Og allt í lit nú-
orðið. Víðförull blaðamaður segir:
„Svona fullkomna litprentun á dag-
blaði sérðu hvergi í heiminum.*'
Það var því ekkert ofmælt þegar
Styrmir Gunnarsson sagði í viðtali í
fyrra: „Morgunblaðið blómstrar."
Hvort sem mönnum líkar betur
eða verr er varla annað hægt en að
taka undir þau orð.
í hendurnará
kaupmönnum
Er Mogginn blað fjármagnseig-
enda, kapítalista og stórkaup-
manna?
Fræg er sagan af Vilhjálmi Finsen,
öðrum stofnanda Morgunblaðsins,
sem efnamenn og stórauglýsendur
hálfpartinn neyddu til að selja blað-
ið. í ævisögu sinni sagði Viihjálmur:
„Og þannig komst hjartans barn
mitt í hendur á kaupmönnum í
Reykjavík."
Þetta var fyrir mörgum áratugum
síðan.
En það hlutafélag sem þá tók yfir
Morgunblaðið blífur enn — Árvak-
ur.
„Ég hef oft látið það út úr mér að
hér ríki sama ættasamfélag og á
Sturlungaöld," segir einn viðmæl-
enda HP. „Þetta ættasamfélag er
voldugast hjá stórfyrirtækjunum.
Og þannig er Mogginn ættamál-
gagn líka.“
Framkvæmdastjóri Morgunblaðs-
ins er nú Haraldur Sveinsson, sonur
Sveins í Völundi, sem var einn af
eigendum blaðsins. Haraldur hefur
verið að smáauka eignarhlut sinn í
blaðinu, en bróðir hans, Leifur, á
einnig sæti í stjórn. Stjórnarformað-
ur er nú Hallgrímur Geirsson lög-
fræðingur, sonur Geirs Hallgríms-
sonar, sem var stjórnarformaður
um árabil, meðal annars í ráðherra-
tíð sinni. Faðir Geirs Hallgrímur
Benediktsson, var einnig stjórnar-
formaður um hríð. Þar eru bein
tengsl við heildverslun H. Ben,
Skeljung, Ræsi og ýmis fleiri stórfyr-
irtæki. I stjórninni á sæti Bergur G.
Gíslason, sonur Garðars Gíslasonar
stórkaupmanns, sem einnig sat í
stjórn Árvakurs. Ennfremur: Ólafur
Ó. Johnson, forstjóri O. Johnson &
Kaaber, sem einnig er þar arftaki
föður síns. Bjarni Benediktsson átti
hlutabréf í Mogga, þannig að Eng-
eyjarættin svokölluð hefur líka
komið þar við sögu.
Thorsarar hafa líka átt hlut í Ár-
vakri, sérstaklega vegna mægða
þeirrar ættar við fjölskyldu Valtýs
Stefánssonar, sem var ritstjóri blaðs-
ins um langt árabil. Þannig sat
Brynjólfur Bjarnason, forstjóri
Granda, til dæmis í stjórninni, en
hann er kvæntur dóttur Björns
Thors blaðamanns, sem líka situr í
stjórn Árvakurs.
Blóðblöndun í Árvakri
Af þessari ófullkomnu upptaln-
ingu má sjá að þræðir, leynilegir og
ekki svo leynilegir, liggja víða frá
Árvakri og yfir í önnur stórfyrir-
tæki, stjórnir og ráð. Enda var það
haft að orði þegar Gunnar Thorodd-
sen myndaði stjórn sína 1980 að
hann ætti í höggi við „Flugleiða/
Eimskips/Árvakursveldið."
En þótt ekki sé laust við að stór-
fyrirtæki á borð við Flugleiðir, Eim-
skip, Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna og Sölusamband fiskframleið-
enda eigi býsna greiðan aðgang inn
á síður Morgunblaðsins með sín
mál, vill einn viðmælenda HP und-
irstrika ritstjórnarlegt sjálfstæði
þess. Bjarni Benediktsson var til
dæmis felldur í varaformannskjöri í
stjórn Árvakurs vegna þess að hann
var þá ritstjóri blaðsins. Bjarni mun
ekki hafa verið mjög sæll yfir þeirri
niðurstöðu, en það hefur síðan verið
afdráttarlaus regla á Mogga að rit-
stjórarnir eigi ekki sæti í stjórn út-
gáfufélagsins.
„Árvakur ræður ritstjórana, en á
blaðinu er vald þeirrra algjört.
Stjórnin hefur náttúrlega líka vald
til að reka ritstjóra, en til þess hefur
ekki komið og kemur varla," segir
viðmælandi HP.
Og bætir svo við: „Hér á tíma var
orðin dálítið einkennileg blóð-
blöndun í Árvakri. í raðir stórra
hluthafa voru jafnvel komnir vinstri
menn og pólitískir andstæðingar
Morgunblaðsins. Ég held að þeirri
þróun hafi nú verið snúið við. Nátt-
úrlega er þetta hlutafélag sem er í
Sjálfstæðisflokknum."
Heimsbladid
„Morgunblaðinu er tamt að líta á
sig sem heimsblað," segir blaðamað-
ur í samtali við HP. „Þeim finnst þeir
vera að kvaka á við heimspressuna.
Tökum bara forsíðuna, heimavöll
Björns Bjarnasonar aðstoðarrit-
stjóra. Það er alveg makalaust að
hún skuli alltaf vera lögð undir er-
lendar fréttir, sem þeir velja af sér-
stakri kostgæfni. Það eru ekki marg-
ar íslenskar fréttir sem ná þeim
hæðum að komast á forsíðu Mogg-
ans — úrslit í kosningum, miklir sjó-
skaðar, eldgos og náttúruhamfarir."
„Þetta er náttúrlega auðveld rit-
stjórn,“ segir ritstjóri einn. „Forsíð-
an gerist hreinlega úti í löndum.
Þeir þurfa ekki að raða fréttum al-
mennt eftir gildi þeirra á forsíðu. Og
kannski er þetta ekki síst tíma-
skekkja nú þegar dynja á manni er-
lendar fréttir í öðrum fjölmiðlum frá
morgni til miðnættis."
Að HP vitandi hefur ekki verið
gerð könnun á því hvar menn hefja
lestur Morgunblaðsins þegar því er
tjaldað yfir morgunkaffinu. Við-
mælendur okkar ýmsir töldu víst að
langflestir byrjuðu á baksíðunni.
Ritstjórar skella í góm
Heilir hestburðir af Morgunblaði
eru bornir út til lesenda á morgni
hverjum. í kílóatali vegur Mogginn
sennilega þyngra en öll hin dag-
blöðin samanlagt. Þegar auglýs-
ingamarkaður er fjörlegur og engin
gúrkutíð er ekki óalgengt að blaðið
sé meira en 100 síður að stærð.
Hvernig er þá öllum þessum
kílóum og blaðsíðum ritstýrt?
„Það er oft hálfgert moð, að því
manni virðist," segir gamall Mogga-
lesandj. „Blaðið er svo hrikalega
stórt, þeir fá svo hrikalega mikið inn
á degi hverjum. Stundum finnst
manni það vera eina skipulagið —
að taka allt inn.“
Og þannig er það oft hálfgerður
glundroði hvernig efni ægir saman í
Morgunblaðinu; ferðasögum úr mis-
framandlegum deildum jarðar,
minninga- og afmælisgreinum, inn-
sendum greinum með misgeðfelldu
kvabbi, menningarkrítík, þýddum
greinum um kvikmyndir og popp,
fréttatilkynningum og fallegum lit-
myndum. Mogganum tekst að inn-
byrða þetta allt og það verður að
HELGARPÓSTURINN 31