Helgarpósturinn - 23.07.1987, Blaðsíða 33

Minna flokksblað — meira dagblað
Morgunblaðið og Sjálfstæðisflokkurinn. Hjónaband í áratugi. Óvígð sambúð á síðustu árum
— Tekur því varla að kveikja á henni fyrir minna en 30 þúsund ein-
tök. Einhver fullkomnasta prentsmiðja í Evrópu, prentsmiðja
Morgunbiaðsins.
,,Morgunbladid hefur verid mál-
svari sömu grundvallarhugsjóna í
þjóðmálum og Sjálfstœdisflokkur-
inn hefur verid á vettvangi stjórn-
málanna." Þessa tálkun á tengslum
flokks og blaðs setti Styrmir Gunn-
arsson fram í viðtali viö BSRB-blað-
ið fyrir rúmu ári. I dag veltum við
þessum tengslum fyrir okkur og rifj-
um aðeins upp samband Sjálfstœð-
isflokksins og Morgunblaðsins síð-
ustu þrjá áratugi. Við reynum að
svara því hvort, og þá hvernig og
hvers vegna, sambúð þessara stofn-
ana hafi breyst á síðustu 30 árum.
Er Morgunblaðið flokksblað?
Hugtakið flokksblað missir marks
ef því er hvortveggja ætlað að ná
yfir Morgunblað ársins 1957 og
Morgunblað dagsins í dag. Fyrir
þrjátíu árum voru ritstjórar Morgun-
blaðsins jafnframt þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins. Á þeim tíma þjón-
aði blaðið sem einskonar ræðustóll
starfandi stjórnmálamanna í
fremstu víglínu. Pólitískur vandi
þeirra var pólitískur vandi Morgun-
blaðsins.
Sem dæmi um þessi tengsl og ekki
síður um það hve mikilvægu póli-
tísku hlutverki Morgunblaðið var
talið gegna má nefna að þegar
Bjarni Benediktsson, þá varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins, fór úr
ríkisstjórn eftir nærri áratugs setu
árið 1965, settist hann beint í rit-
stjórastól á Morgunblaðinu. Sam-
fara þingmennsku rak hann síðan
pólitík flokksins í gegnum blaðið
næstu 3 árin, eða þar til Sjálfstæðis-
flokkur og Alþýðuflokkur mynduðu
Viðreisnarstjórnina. Þá tók Bjarni
aftur sæti í ríkisstjórn en hélt þó
áfram að rita Reykjavíkurbréf, jafn-
vel eftir að hann tók við embætti
forsætisráðherra af Ólafi Thors árið
1963.
Ritskodunin
Allan Viðreisnaráratuginn var
Morgunblaðið það sem kalla mætti
hreinræktað flokksmálgagn. Rit-
stjórar voru þá þeir Sigurður
Bjarnason frá Vigur, Matthías
Johannessen og Eyjólfur Konráð
Jónsson. Fyrir kosningcur leit blaðið
út eins og það væri skrifað á flokks-
skrifstofu en ekki ritstjórn óháðs
dagblaðs. Fyrir kosningar 1963 birt-
ust slagorð á forsíðu þar sem menn
voru hvattir til að fjölmenna á kosn-
ingafund flokksins og kjósa aldrei
aftur vinstri stjórn. Blaðið var lagt
undir viðtöl þar sem stuðnings-
menn flokksins voru fengnir til að
vitna um ágæti Sjálfstæðisflokksins
og í forystugrein blaðsins sagði m.a.:
„Morgunblaðið treystir þvi að heil-
brigð dómgreind ráði og þjóðinni
endist gæfa til að styrkja Sjálfstæðis-
flokkinn."
Á þessum árum var Morgunblað-
ið mjög tregt til að birta greinar og
sjónarmið andstæðinga Sjálfstæðis-
flokksins. Greinar sem andstæðar
voru áróðurshagsmunum Sjálfstæð-
isflokksins fengu einfaldlega ekki
rúm í blaðinu. Gerðist það hins
vegar, birtust þær gjarnan mjög
seint og illa. Þær voru illa upp settar
og oft margar vikur liðnar frá þvi að
höfundar lögðu þær inn á blaðið.
Málin sem þær vörðuðu voru gjarn-
an komin af dagskrá þegar þær
loksins birtust.
í anda fámennis-
valdsins
Fyrir kosningar 1967 bar Morgun-
blaðið sama yfirbragð flokksblaðs-
ins og áður. Á forsíðu voru slagorð í
stað lesmáls: „Kjósum ekki glund-
roða, kjósum varanlega velmegun
— XD.“ Allt blaðið er morandi í
hvatningarviðtölum við stuðnings-
menn og forystugrein endar á orð-
unum: „Kjósum D-listann.“
Við þessa upprifjun er nauðsyn-
legt að hafa í huga að þjóðfélagið
var hvergi nærri eins opið og það er
í dag. Það var í raun ekki fyrr en í
byrjun sjöunda áratugarins sem
losna tekur um fámennísvald stjórn-
málaforingjanna. Fyrir þann tíma,
eða allt frá þriðja áratugnum, höfðu
foringjar stærstu flokkanna hreint
ótrúleg völd í samfélaginu. Auk þess
að stýra sínum flokkum, stýrðu þeir
ráðuneytum sínum og dagblöðum.
Þeir höfðu meiri tök á réttarkerfinu,
Háskólanum og lánastofnunum en
þekkist i dag. Stofnanir eins og Rík-
isútvarp og verkalýðshreyfing voru
mun háðari vilja þeirra en síðar
varð. Á þessum áratugum sátu
flokksforingjar jafnvel í áhrifamestu
stöðum þessara stofnana. Hvað
Morgunblaðinu viðvíkur má til
dæmis nefna að á sama tíma og Sig-
urður Bjarnason sat á Alþingi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn, ritstýrði hann
Morgunblaðinu og sat í útvarpsráði
sem var ólíkt áhrifameira en það
útvarpsráð sem við nú þekkjum.
Þótt einhverjum kynni að virðast
hagsmunir Sjálfstæðisflokksins og
Morgunblaðsins fara vel saman,
hefði mátt ætla að blaðið og Ríkisút-
varpið væru í einhverri — a.m.k. lít-
ilsháttar — samkeppni.
Þjódfélagsbreytingar
þrýsta á
Á sjöunda áratugnum fer sérhæf-
ing vaxandi hér á landi. Samfara
henni dreifist talsvert hið efnahags-
lega vald, ekki síst með tilkomu
nýrra lánastofnana sem heyrðu ekki
beint undir hið flokkspólitíska vald.
Hér var þó einungis um að ræða
byrjun á þróun sem síðar átti eftir að
verða örari. Á miðjum sjöunda ára-
tugnum kemur sjónvarpið til sög-
unnar. Flokksmálgögn urðu nú að
lúta þeirri staðreynd að í landinu
voru starfandi ljósvakamiðlar, að
vísu ríkisreknir, sem höfðu um
margt forskot á dagblöð flokkanna.
Vaxandi fjöldi hlustaði á frásagnir
þeirra. Fréttaflutningur þeirra var
öðruvísi en menn áttu að venjast og
náði fyrr eyrum áheyrenda. Fólk
treysti þessum miðlum mun betur
en flokksblöðum.
Að þessum aðstæðum varð Morg-
unblaðið með góðu eða illu að laga
sig, ef það á annað borð ætlaði sér
að ná til fjöldans. Af lestri Morgun-
blaðsins í byrjun áttunda áratugar-
ins er ljóst að mikil áherslubreyting
hefur átt sér stað. Fyrir alþingis-
kosningarnar í júní 1971 ersvipmót
blaðsins annað en áður. Á forsiðu
eru ekki slagorð heldur fréttir.
Raunar er einnig frásögn af ávarpi
formanns Sjálfstæðisflokksins, Jó-
hanns Hafstein, á kosningafundi
flokksins. í forystugrein er ekki eins
sterkt kveðið að og áður. En sterk-
ust staðfesting á þeim breytingum
sem eru að ganga yfir blaðið er lík-
lega sú staðreynd að annar ritstjóri
blaðsins, Eyjólfur Konráð Jónsson,
lætur af störfum um leið og hann er
kjörinn á þing fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn. I stað hans kemur Styrmir
Gunnarsson sem áður hafði tekið þá
ákvörðun að hætta formlegri þátt-
töku í stjórnmálum og helga sig
blaðamennskunni. Greinilegt er að
á Morgunblaðinu þykir ekki lengur
eðlilegt að menn ritstýri blaðinu á
sama tíma og þeir sækjast eftir póli-
tískum trúnaði kjósenda.
Hollustan við Geir
Þegar líða tekur á áttunda áratug-
inn kemur nokkurt bakslag. Fyrir
kosningar 1974 og þó sérstaklega
1978 fer blaðið nánast hamförum í
stuðningi sínum við Sjálfstæðis-
flokkinn. Á kjördag birtist á forsíðu
hálfsíðuávarp í sérstökum hátíðar-
ramma þar sem nýkjörinn formaður
Sjálfstæðisflokksins, Geir Hallgríms-
son, brýnir fyrir lesendum nauðsyn
þess að styðja flokk sinn. Kosning-
arnar 1971 virðast þvi hafa verið
undantekning. En hvað olli?
Nærtækasta og raunar eðlilegasta
skýringin er sú að nú var kominn til
forystu í Sjálfstæðisflokknum einn
af eigendum Morgunblaðsins og for-
maður útgáfustjórnar þess til
margra ára. Pólitískt og persónulega
stóð hann nær ritstjórum Morgun-
blaðsins en Jóhann Hafstein hafði
gert.
Þessi pólitíska og persónulega
nálægð ritstjóra við formann Sjálf-
stæðisflokksins setti mikið mark á
umfjöllun blaðsins um stjórnmál
þau 10 ár sem Geir Hallgrímsson
gegndi formennsku í flokknum.
Fyrir kosningar 1978 kemur þetta
hvað greinilegast fram. Þá gekk
Morgunblaðið jafnvel enn lengra í
áróðri sínum en 1974. Fréttum og
pólitiskum áróðri var miskunnar-
laust ruglað saman. Á kjördag birt-
ist á forsíðu stórt ávarp þar sem for-
maður Sjálfstæðisflokksins hvatti
þjóðina til að kjósa flokk sinn. Efst á
forsíðu var tilvísun í viðtal við fráfar-
andi borgarstjóra: „Reykjavík og
Róm einu höfuðborgir Evrópu sem
lúta stjórn kommúnista."
Morgunblaðið breytist
Eftir kosningar 1978 fer Morgun-
blaðið aðeins að hægja á þessum
flokkspólitísku áherslum en þó ekki
verulega fyrr en 1983, árið sem Geir
Hallgrimsson lætur af formennsku í
Sjálfstæðisflokknum. Faglega virð-
ast formannsskiptin hafa verið
nokkur léttir fyrir ritstjóra Morg-
unblaðsins. Þeir fara nú í vaxandi
mæli að setja fram skoðanir sem
virðast á skjön við áróðurshags-
muni þingflokks Sjálfstæðisflokks-
ins. Annað slagið fara líka að birtast
athugasemdir við málflutning
æðstu forystumanna flokksins. Er
þetta mikil breyting frá því sem les-
endur til margra áratuga áttu að
venjast.
Önnur mjög mikilvæg breyting,
sem raunar tók talsvert að gæta á
áttunda áratugnum, var að nú fóru
andstæðingar Sjálfstæðisflokks og
Morgunblaðs að fá aukið rúm í blað-
inu. Greinar þeirra voru nú birtar
fyrr og mun betur upp settar en áð-
ur. Ennfremur lagðist af sá plagsiður
blaðsins að hnýta sífellt aftan við
greinar einhverjum athugasemdum
frá ritstjórum —• athugasemdum þar
sem oft var gert mjög lítið úr grein-
arhöfundum og sjónarmiðum
þeirra.
Öllum fyrir bestu
Þessi þróun Morgunblaðsins hef-
ur haldist í hendur við þróun sam-
félagsins. Með opnara og upplýstara
þjóðfélagi kemur krafan um heiðar-
legri og trúverðugri fjölmiðlun. 1
þessu breytta samfélagi er það hlut-
verk fjölmiðla að upplýsa fremur en
að prédika, að opna fyrir umræðu i
stað þess að þagga niður.
Þegar horft er á hagsmuni flokka
og blaða er spurning hvort gleggri
aðskilnaður þessara stofnana sé að-
eins í þágu blaðanna. Líklegt er að
þegar til lengdar lætur séu það einn-
ig hagsmunir flokkanna sjálfra að
blöðin losni undan þeim. Vinsam-
legt en trúverðugt dagblað gerir
stjórnmálaflokki meira gagn en hið
hefðbundna flokksblað. Til vitnis
hér um er við hæfi að enda þessa
umfjöllun á tilvísun í áðurnefnt við-
tal við Styrmi Gunnarsson í BSRB-
blaðinu:
„Það fer best á því bæði fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og Morgunblaðið að
hæfileg fjarlægð sé á milli blaðsins
og forystumanna Sjálfstæðisflokks-
ins. Eftir sem áður vinna þessir að-
ilar að framgangi sömu grundvallar-
hugsjóna."
-G.Sv.
KERASIASE
'FRÁ L’ORÉAL PARÍS
ÁTT ÞÚ í ERFIÐLEIKUM MEÐ HÁRIÐ.
LEITAÐU RÁÐA HJÁ HÁRGREIÐSLU-
MEISTARANUM.
SPURÐU HANN UM KERASTASE.
FÆST AÐEINS Á HÁRSNYRTISTOFUM.
HELGARPÓSTURINN 33