Helgarpósturinn - 23.07.1987, Blaðsíða 32

segja blaðinu til hróss að síðustu ár-
in hefur það verið nokkuð opinn
vettvangur fyrir skoðanaskipti.
Við og við heyrast kvartanir inn-
an úr myrkviði Sjálfstæðisflokksins
um að of lítið efni sjáist frá sjálfstæð-
ismönnum í blaðinu. Þá skella rit-
stjórar Moggans bara í góm, einsog
einn viðmælandi HP orðaði það.
Eða svo vitnað sé í nokkuð söguleg-
an leiðara í Morgunblaðinu frá fyrra
ári: ...þetta verk verður stjórn-
málamaðurinn að vinna sjálfur. Sá
tími er liðinn að aðrir geri það fyrir
hann.“
Mogganum er líka í lófa lagið að
takast á við ýmis mál sem aðrir geta
ekki nógsamlega sinnt. Blaðið
kveður látin stórmenni með sérstök-
um bravúr og verður ekki skota-
skuld að setja saman aukablöð um
stórviðburði með örstuttum fyrir-
vara. „Þarna finnst mér að við hinir
höfum ærna ástæðu til að öfunda
Moggann," segir ritstjóri sem ekki
hefur úr jafnmiklu að moða.
Fréttasíður Morgunblaðsins og
fréttaritstjórnin á blaðinu eru svo
annar handleggur. Sumir vísir
menn telja sig geta beitt eins konar
kremlólógíu á það hvernig fréttir
raðast upp í Mogga. Þannig var í fé-
lagsfræðikennslu í einum mennta-
skólanna fyrir nokkrum árum tekin
fyrir ákveðin fréttasíða í Morgun-
blaðinu og spurt hvort hún gæti á
einhvern hátt talist skoðanamynd-
andi. Þetta var árið 1979, vinstri
stjórn sat við völd og allt í hershönd-
um að áliti sjálfstæðismanna.
Efst á síðunni trónaði frétt um að
hópur íslenskra ungmenna hefði
verið handtekinn með umtalsvert
magn af eiturlyfjum og vopn í Kaup-
mannahöfn. Þar fyrir neðan kom
minni frétt: Allt upp I loft í herbúd-
um stjórnarinnar. Og þar við hliðina
á stærri fyrirsögn og frétt: Órói á
vinnumarkaöi — gengid fellur. Þar
fyrir neðan kom myndskreyting;
stóreflis mynd af veðurbörðu íbúð-
arhúsi og gömul kona sem kíkir
óttaslegin út um svaladyr. Mynda-
textinn: Fólk hœttir sér varla út fyrir
hússins dyr. . .
Þessi uppröðun dregur náttúrlega
svarta mynd af þjóðfélagi í upp-
lausn. Við látum samt liggja á milli
hluta hvort hér er um ásetning að
ræða eða einbera tilviljun.
Sópa jafnvel göturnar
Gömlum fréttahauki sem HP átti
tal við þótti það furðu sæta hversu
fáar raunverulegar fréttasíður væru
í Morgunblaðinu, sérstaklega þegar
litið er til þess hvílíkum mannafla
það hefur yfir að ráða. „Sumar af
fréttasíðunum virðast eingöngu
vera ruslakista fyrir fréttatilkynn-
ingar utan úr bæ. Og kannski er
ekki hægt aðsetja út á það. Morgun-
blaðið virðist telja það eitt hlutverk
sitt að þjónusta þjóðfélagið með
birtingu á óRklegasta efni," segir
hann.
Einsog ogáðor varÆagt er forsíða
Moggans að ötlu jöfnutögð undir er-
lendar fréttir. Síða tvö er fréttasíða.
Baksíðan með stórri myrid rúmar
þetta 4-5 fréttir. Síða þrjú er frétta-
síða, en yfirleitt með stórri auglýs-
ingu eða einhverri léttri uppákomu
— „grillað í sólinni” eða „á skíðuin
í vetrarsól". Síða fjögur er fréttasíða,
en núorðið lögð undir stóreflis veð-
urkort og iðulega fréttir af látnúm
mektarmönnum. Þar að auki telst
okkur til að reglulega séu 2-5 frétta-
síður í blaðinu, en þær eru oftar en
ekki undirlagðar af fréttatiíkýnn-
ingum eða álvktunum frá fundum
Geir Hallgrímsson; stjórnarfor-
maður um árabil, eftir föður
sinn, á undan syni sínum.
Árni Johnsen; vont að Vest-
manneyingar skuli ekki eiga
þingmann.
aðskiljanlegra samtaka.
„Leiðarasíðan er svo kapítuli fyrir
sig,“ segir gamall blaðamaður.
„Þangað komast þeir helst sem
standa Morgunblaðinu nærri hjarta
— stórfyrirtæki á borð við Flugleið-
ir, LÍÚ, SÍS, SÍF, SH og Hval, Verslun-
arráðið, fyrirtæki í sjávarútvegi,
kirkjan og svo stöku sinnum flokk-
urinn."
„Stundum kann þetta að vera
moðsuðulegt álitum hjá þeim,“ segir
ritstjóri. „En það verður ekki skafið
af þeim að þeir hafa þjóðfélagið
þarna, þjóðfélagið daginn á undan,
hreyfinguna — það er allt í Moggan-
um. Þeir sópa jafnvel göturnar."
Nafnlaus og andlitslaus
her
Mogginn hefur yfir miklum her
blaðamanna að ráða og þeim hefur
fjölgað nokkuð ört síðustu árin. Það
er ekki fráleitt að ritstjórar Morgun-
blaðsins hafi yfir álíka mörgum
blaðamönnum að segja og ritstjórar
hinna dagblaðanna samanlagt.
Samkvæmt töium frá 1985 er með-
alstarfsmannafjöldi Moggans um
240. Stór hluti af þessu fólki má
sætta sig við að vera „nafnlaus og
andlitsiaus her“, eins og einn við-
mælandi HP orðar það. Það er: þeir
fá sjaldnast svokölluð „bælæn" eða
nöfnin sín yfir greinar og ekki oft
stafina sína undir þær, einsog er al-
siða á öðrum blöðum. Þau nöfn sem
sjást oftast í blaðinu eru nöfn
„stjörnublaðamanna" á borð við
Agnesi Bragadóttur, Jóhönnu Krist-
jónsdóttur, '"GudmaiKl Magnússon,
Árna Johnsén og ElÍBttPálmadóttur.
menn Morgunblaösins öðlist nafn-
frægð er þeim ríkulega bætt upp í
launum. Það hefur föngum verið
alkunna að Morgunblaðið gerir bet-
ur við sína blaðamenn en önnur
blöð og alls konar yfirborganir og
fríðindi utan við taxta Blaðamanna-
félagsins hafa tíðkast þar á bæ um
áraraðir.
„Mér finnst samt að Mogginn hafi
ekki nógu góða blaðamenn. Það er
Bjarni Benediktsson; þótti vont
að fá ekki að vera bæði varafor-
maður stjórnar og ritstjóri.
Þorsteinn Pálsson; Morgun-
blaðsungi.
Gunnar Thoroddsen; í höggi við Albert Guðmundsson; fulltrúi
FIugleiða/Eimskips/Árvakurs- hinna nýríku og óhefluðu.
veldið?
mjög hæft fólk. Ég hef það á tilfinn-
ingunni að talenterað fólk blómstri
ekkert sérstaklega inni á Mogga og
að þeir viti það jafnvel sjálfir," segir
blaðamaður.
Morgunblaðsungarnir
Nú er það ekki lengur svo að
blaðamenn Morgunblaðsins séu
einlitt lið úr margvíslegum hreyfing-
um sjálfstæðismanna. Þar inni situr
fólk með ýmiss konar skoðanir —
við vitum af virkum krötum og
kvennalistakonum. Einn fyrrver-
andi blaðamaður á Mogga taldi þó
að ennþá ættu ungir sjálfstæðis-
menn og aðrir laukar flokksins
greiðan aðgang inn á ritstjórnina.
„Og þá er ekki alltaf spurt að hæfi-
leikum," segir þessi blaðamaður.
Það er náttúrlega ákveðinn
„prestige" fyrir upprennandi sjálf-
stæðismenn að hafa átt viðkomu á
Mogga, að hafa fengið Moggastimp-
ilinn svokallaðan. Fræg er sú nafn-
bót sem Matthías Johannessen rit-
stjóri hefur gefið fyrrum blaða-
mönnum Morgunblaðsins sem hafa
dreifst út um þjóðfélagið — að þeir
séu Morgunblaðsungar. Slíkum
mönnum virðist vera innprentuð
ákveðin hollusta við blaðið — og
raunar er sú hollusta sem fyrrum
starfsmenn Morgunblaðsins sýna
blaðinu einstök — þeir geta búist
við ákveðnum stuðningi frá blaðinu
nema þeir hlaupi alvarlega út und-
an sér og jafnframt við föðurlegu til-
tali frá varphænunni ef þeim verða
á glappaskot.
Frægasti Morgunblaðsunginn er
sjálfsagt Þorsteinn Pálsson forsætis-
ráðherra, þótt vera hans á blaðinu
hafi ekki getað hlíft honum við ým-
islegri gagnrýni nú síðustu árin.
Annar ungi er Árni Johnsen, sem
nýfallinn út af þingi fær þann stuðn-
ing frá blaðinu að það sé mjög baga-
legt að Vestmanneyingar skuli ekki
eiga mann á þingi — og er þar nátt-
úrlega fyrst og fremst átt við Árna
en ekki einhvern annan Vestmann-
eying, sem aldrei hefur unnið á
Traustvekjandi
stöðugleiki
Ritstjórnarlega er Mogginn ákaf-
lega íhaldssamt blað. Aðalritstjór-
arnir tveir hafa setið farsællega á
sínum stólum um árabil: Matthías
Johannessen var ráðinn ritstjóri
1959, Styrmir Gunnarsson árið
1972. Aðstoðarritstjórinn, Björn
Bjarnason, sonur Bjarna Benedikts-
sonar, er beinlínis alinn upp inni á
blaðinu. Fulltrúar ritstjóra og frétta-
stjórar eru ekki ráðnir vegna þess
að þeir séu hugmyndaríkir og dríf-
andi menn, heldur eru það gamal-
vanir blaðamenn sem hafa helgað
Morgunblaðinu mestallan starfsferil
sinn.
Glannalegar breytingar og ævin-
týramennska eru ekki stíll
Morgunblaðsins og kannski er það
einn styrkur þess hvernig það þró-
ast með lesendum sínum. Sá al-
menni lesandi tekur í raun varla eft-
ir því hvernig blaðið breytist, litun-
um og síðunum fjölgar, nýir efnis-
þættir bætast við, en í huga lesand-
ans er ímynd blaðsins óbreytt. Það
er líka traustvekjandi að sumt breyt-
ist alls ekki: afmælis- og minningar-
greinarnar eru á sínum vísa stað,
Lesbókin rær ennþá á sömu mið og
áður.
Forsvarsmenn Morgunblaðsins
eru oft býsna hógværir í afstöðunni
til þeirra valda sem margir ætla
blaðinu. Þannig segir Styrmir Gunn-
arsson til dæmis í viðtalinu sem
vitnað er í hér að framan: „Ég held
að áhrif Morgunblaðsins séu engin
föst stærð heldur séu þau breytileg.
Stundum hefur blaðið mikil áhrif á
umhverfi sitt og skoðanamyndun í
landinu en á öðrum tímum eru þessi
áhrif takmörkuð. Allt fer þetta eftir
efnum og ástæðum."
Þagað í hel
Líklega myndi einhver vilja halda
því fram að þetta sé orðhengilshátt-
ritstjórnargrein í Alþýðublaðinu í
fyrra, þegar Hafskipsmálið stóð sem
hæst, að „þótt einokunaraðstaða
Morgunblaðsins hafi skekkst sé það
enn sem fyrr máttugasta dagblað ís-
lands og einn áhrifamesti miðill
landsins. Þess vegna sýnir Morgun-
bladid einna sterkast mátt sinn þeg-
ar þad þegir hluti í hel“.
Morgunblaðið lá undir þungum
ásökunum um að það hefði fallið á
því prófi sem Hafskipsmálið var.
Hafskipsmálið teygði anga sína inn
í innsta kjarna Sjálfstæðisflokksins.
Morgunblaðið hélt hlífiskildi yfir
Albert, sem þó var enginn stórvinur
blaðsins, hvorki þá né fyrr.
Margyfirlýstur vilji ritstjórnar
Morgunblaðsins er sá að skilja að
fréttir og pólitísk skrif. Þrátt fyrir
þennan vilja, sem sjálfsagt er góður,
hefur þetta ekki alltaf tekist. Við-
mælendur HP voru flestir nokkuð á
einu máli um að fréttaflutningur
blaðsins af erlendum málefnum og
utanríkismálum hefði á sér hægri
slagsíðu — og kannski ekki síst þeg-
ar hagsmunir Bandaríkjanna eru í
veði, einsog í Lýbíu í fyrra og Nicar-
agua í ár.
„Þú getur heldur ekki búist við
því að Mogginn fari af eigin frum-
kvæði að taka á málum sem koma
sér illa fyrir þá voldugu menn sem
tengjast flokknum og blaðinu nán-
um böndum," sagði fréttamaður í
samtali við HP. „Albert Guðmunds-
son var svo annar handleggur, hann
var fulltrúi hinna nýríku og óhefl-
uðu sem Morgunblaðið hefur enga
sérstaka ást á.“
Þjónustustörfin liðin
tíö
Þótt Morgunblaðið sökkvi öðru
hvoru ofan í hið pólitíska fen, einsog
einn viðmælandi HP orðar það, þá
er Ijóst að blaðið hefur breyst og að
það hefur breytt íslenskri blaða-
mennsku. Tildæmis heldur sami
viðmælandi því fram að með húm-
anisma sínum hafi Matthías Johann-
essen ritstjóri átt stóran þátt í að út-
rýma því skítkasti og ofstæki sem
fylgdi pólitískum skrifum hér á
landi í og upp úr kalda stríðinu — og
ekki síst á Mogga. „Ritstjórarnir eru
sér vitandi um vald sitt og gæta þess
að misnota það ekki," segir hann.
í miðju Hafskipsmálinu var eins
og einn höfundur Reykjavíkurbréfs í
Morgunblaðinu vaknaði upp með
hálfgerðum andfælum og vissi ekki
hvaðan á sig stóð veðrið. Morgun-
blaðið haföi misst af lest og hvers
vegna? Skýringarnar eru kannski á
köflum grátbroslegar ef horft er yfir
langa sögu Morgunblaðsins, en þær
segja í stuttu máli langa sögu þess á
hvaða leið Mogginn er þótt enn sé
drjúgt í áfangastað:
„Forráðamenn fjölmiðlanna hafa
líklega ekki gert sér fyllilega grein
fyrir því hvert framvinda mála á
þeirra vettvangi mundi leiða og
þess vegna hafa þeir vafalaust verið
misjafnlega undir það búnir að
mæta þessum breytingum, þótt þær
hlytu að vera jákvæðar fyrir þá. Það
er ekki auðvelt fyrir starfsmenn fjöl-
miðla sem áður fyrr höfðu vanist því
að vera í eins konar þjónustustörf-
um fyrir umhverfi sitt, og þá ekki
síst stjórnmálamenn og embættis-
menn, að skipta allt í einu um hiut-
verk, horfa á atburði úr töluverðri
fjarlægð og á sjálfstæðari hátt en
áður var gert. Með nokkrum rétti
má segja að nýjar kynslóðir starfs-
manna fjölmiðla ættu auðveldara
ineð að ganga inn í þessi nýju hlut-