Helgarpósturinn - 08.10.1987, Blaðsíða 18

EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON MYND JIM SMART
Rúrik Haraldsson leikur aöalhlutverkiö í
Rómúlusi mikla sem Þjóöleikhúsiö sýnir um
þessar mundir. Hann á aö baki 37 ár sem
leikari í húsinu. Hann er í HP-viötali.
Maður er enginn róbot
Lítid búningsherbergi á þriöju hœö Þjóöleikhússins. Á litlum skildi fyrir
miöri hurö stendur nafn Rúriks Haraldssonar og ártaliö þegar hann hóf
störf viö leikhúsiö, 1951. A ööru skilti nafn fyrrum herbergisfélaga hans,
Lárusar Pálssonar heitins. Rúrik situr fyrir innan og lesyfir rulluna fyrirsýn-
inguna um kvöldiö. Hann er borgaralega klœddur, gráteinótt jakkaföt, hvít
skyrta og bindi. Á heröatré viö hliöina á hinum keisaralega serk hangir
svartur frakki, „city-frakki" segir’ann.
Hann er býsna keisaralegur, gráhæröur og háriö fariö aö þynnast. Hávax-
inn og tígulegur og ber meö sér reynslu leikara í rúmlega 40 ár. Nefiö er
stórt, eilítiö bogiö, sannkallaö kónganef. Vel viö hœfi þegar hann stígur á
sviöiö og túlkar Rómúlus. Hann kemur mér fyrir sjónir eins og þaö sem
Bretar mundu kalla „grand old man“.
Þegar hann er kominn í gerviö, Ijósan serk og rautt klœöi yfir axlirnar,
lárviöarsveigurinn á höfuöiö, þá er Rúrik Haraldsson horfinn. Eftir stendur
Rómúlus, síöasti keisari Rómarveldis.
„Um hvað eigum við að tala,“ spyr hann þegar
ég kem inn í búningsherbergið, „eru ekki allir
búnir að fá leið á okkur þessum leikurum. —
Viðtöl við þá í öðru hverju blaði. Les þetta nokk-
ur maður? Annars — við gætum kannski talað
um þessa kvalavini, kvalavinafélag. Hvað er
þetta eiginlega? Hvað er að gerast? Hverjir eru
þessir vinir kvala? Það komu menn í sjónvarpið
og sögðust vera kvalavinir. Þykir þeim gaman
að láta kvelja sig. Maður hefur heyrt um fólk
sem hefur gaman af að kvelja aðra, hvað heitir
það nú aftur, sadistar er það ekki? Og svo eru
þeir sem hafa gaman af að láta kvelja sig, hvað
heitir það?“ Masókistar, botnar blaðamaðurinn.
„Já, einmitt. Ég var bara að kanna þekkingu
blaðamannsins," segir hann svo og það kraumar
í honum hláturinn. Heldur svo áfram að tala um
kvalavini. „Eru kvalir í Kvalfirði? Kvaiir kvaldir
í Kvaifirði? Hvernig er þetta með þetta failega
hv-hljóð, er það alveg að hverfa? Geta menn
ekki sagt hvalavinafélag og hvalir í Hvalfirði. Ég
er alveg gáttaður á þessu."
Rúrik fór til náms í Englandi árið 1947. Það
eru því 40 ár síðan hann helgaði sig leiklistinni.
Hann er fæddur og uppalinn í Vestmannaeyjum,
sigldi til Reykjavíkur til að fara í Verslunarskóla
og leiklistarskóla Lárusar Pálssonar. Á þessum
árum var verið að vinna að stofnun Þjóðleik-
hússins sem hann segir að hafi sannarlega aukið
áhugann. yÞetta er baktería sem maður losnar
ekki við.“ I London, í Center School of Drama,
dvaldist hann í þrjú ár, borgin sundurtætt eftir
sprengjuárásir Þjóðverja og matur allur
skammtaður. Hann segist ekki hafa haft mikinn
áhuga á að setjast að f Englandi, jafnvel þó hann
hafi fengið nokkur tilboð í ieikiistinni. Enn var
það Þjóðleikhúsið sem lokkaði.
Hann hafði verið að leika hér heima áður en
hann fór utan til náms og hann segir frá því þeg-
ar hann lék í sænsku leikriti í Iðnó — lék þar
stóran myndarlegan stúdent — elskhuga.
Eg spyr hann hvernig honum hafi fallid aö
leika elskhuga?
„Mér líkaði það bara vel, ég hef leikið marga
elskhuga í gegnum tíðina — og svo auðvitað
sýslumenn, presta, kónga, þylsugerðarmenn og
allt upp í betlara og alis konar misyndismenn."
Talið snýst að listrænum metnaði í Þjóðleik-
húsinu, að hlut ungs fólks þar inni, hvort ungir
leikarar og leikstjórar fái tækifæri sem skyldi.
„Jú, jú. Margir ungir leikarar og leikstjórar fá
og hafa alltaf fengið tækifæri. Sumu fólki finnst
það að vísu vera utangátta, fær ekki hlutverk og
finnst allt ganga gegn sér. Þetta er ekkert nýtt.
Svona hefur þetta verið öldum saman í öllum
leikhúsum. Kannski það væri ráð að skipta fólki
út þegar það hefur náð fimmtugu. Setja nýja inn
í staðinn."
Þú uœrir ekki aö leika Rómúlus núna ef svo
vœri.
„Nei, þarna sérðu. Þetta er erfitt mál að fást
við. Reynslan er nefnilega svo mikilvæg. Að
geta leitað í reynslubankann þegar svona stór
hlutverk eru annars vegar — það er ekki hægt
að gera þetta að gagni öðruvísi en að hafa
reynslu."
ÓHRESS MEÐ GAGNRÝNINA
Er þelta erfitt hlutverk?
„Já, það er það. Þetta er mikið hlutverk. Mikill
texti og löng sýning, næstum þrír tímar."
En hefur ekki fengid góda dóma.
„Nei, við erum óhress með það. Að vísu þarf
ég svo sem ekkert að kvarta. Ég hef fengið góða
krítík — og reyndar margir aðrir. En þetta hefur
kannski áhrif á aðsóknina, þó það sé fullt núna
á fyrstu sýningunum. Reyndar var einn leikari
sem kom hingað til starfa úr Iðnó sem sagði að
það væri greinilega verið að mismuna leikhús-
unum í blaðadómum. Menn virðast frekar vera
tilbúnir að gagnrýna Þjóðleikhúsið, oft ilia —■
kannski af því að það er ríkisleikhús."
Gœti ekki verid á þessu sú einfalda skýring aö
lönó heföi einfaldlega staöiö sig betur á gengn-
um árum?
„Ja, staðið sig betur. Ég veit það ekki. En miðl-
ungssýningu í Iðnó er kannski hælt á hvert reipi
og hérna eru svo ágætissýningar sem aftur fá lé-
lega dóma. Það er þetta sem er ósanngjarnt. En
þessir gagnrýnendur geta leyft sér að segja svo
margt, einn sagði t.d. að leikmyndin væri svo
klunnaleg! Það er auðvitað rétt, hún er klunna-
leg, ekkert orð nær þessu betur. En þá spyr ég
á móti: Hvað var klunnalegra en rómverskir
salir? Þetta var allt svo stórt og klunnalegt. Svo
kemur einhver krítíker og fer að finna að því að
leikmyndin sé klunnaleg. Hvað vill maðurinn
eiginlega? Einhverjar spírur? Annar sagði að
hann hefði mismælt sig, hann Rúrik. Hvað held-
ur fólk eiginlega að maður sé. Þetta er þriggja
tíma leikrit, maður er enginn róbot. Sem betur
fer. Ef enginn mismælti sig í leikhúsi fengi það
áreiðanlega sess í heimsmetabók Guinness. Þá
væri jafn gott að setja þetta bara allt inn á tölvur.
Slík ómerkileg sparðatínsla ber aðeins vott um
„getuleysi" viðkomandi gagnrýnanda."
GÓÐUR LEIKARI
Ertu góöur leikari, Rúrik?
„Auðvitað er ég góður. Ég er ekkert feiminn
við að segja það að ég veit að ég er góður leikari.
Væri ekki að þessu annars."
Hefur Þjóöleikhúsiö veriö þér góöur vinnu-
staöur, öll þessi ár?
„Já, það hefur verið það. Alveg ljómandi.
Þetta er góður vinnustaður og hér er ákaflega
gott fólk. Ég hef reyndar alltaf haft mikið að
gera, kannski of mikið. Ég hef fengið mikið af
hlutverkum í gegnum tíðina. Það hefur ekki ver-
ið tími fyrir neitt annað. Heldur lítið um tóm-
stundir."
Hefuröu lent í aö leika hlutverk sem þú hataö-
ist viö?
„Ég held ekki að það hafi komið fyrir — og þó,
jú. Einu sinni var settur upp danskur söngieikur,
Táningaást, sem fór voðalega illa með mig.
Þetta var poppsöngleikur og ég þurfti að syngja,
sem hefur aldrei verið mín sterka hlið. Textinn
var talaður eftir ákveðnum ryþma. Þetta var
hryllingur og svo var það svo hratt að ef maður
missti eitt orð þá var framhaldið glatað. Ég iék
meira að segja aðalhlutverkið. Ég held að ég hafi
aldrei verið jafn feginn og þegar auglýst var: Síð-
asta sýning! Þetta fékk óskaplega mikið á mig.
Mér leið illa bæði andlega og líkamlega og ef ég
hefði ekki verið jafn sterkur og ég tel mig vera,
þá hefði ég bara brotnað. Orðið brjálaður
kannski. Þetta var hræðilegur tími."
Ertu sterkur karakter?
„Ég tel mig vera það, já, svona nokkuð a.m.k.
Veikari maður hefði örugglega brotnað undan
þessum hryllingi."
Nú ertu búinn aö vera meira og minna á sviöi
yfir 40 ár, ef námsárin eru meötalin, ertu ekki
oröinn íhaldssamur?
„Nei, það held ég ekki. Ég hef alltaf gaman af
nýjum hugmyndum, sérstaklega í listinni."
Þú vœrir kannski tilbúinn til aö fara út í til-
raunaleikhús, núna á seinni hluta ferilsins?
„Ja, því ekki það. Ég væri alveg til í það ef eitt-
hvað bitastætt væri í boði. Ég myndi örugglega
hafa gaman af því. Kannski ég stofni bara fram-
úrstefnukjallaraleikhús þegar ég hætti hjá Þjóð-
leikhúsinu."
ÞÁ HÆTTIR MAÐUR BARA
Ertu farinn aö hugsa til þess?
„Nei, ekki enn. Ekki meðan ég held heilsu.
Reyndar er ég kominn á eftirlaun samkvæmt 95
ára reglunni. Komst það fyrir tveimur árum,
þegar ég varð sextugur. Svo að ég get hætt. Ég
gæti farið að velja mér hlutverk meira en ég hef
gert ef ég hætti sem fastráðinn leikari. Reyndar
hef ég aldrei farið fram á að leika þetta eða hitt
hlutverkið, bara tekið það sem að mér hefur ver-
ið rétt. En kannski fer maður að velja meira úr
ef maður verður „free lance".
Þú ert aö fara yfir textann fyrir kvöldiö. Ertu
farinn aö gleyma texta meira en áöur?
„Nei, ekki er það nú. Annars er það „prinsipp"
hjá mér að fara aldrei á svið án þess að lesa text-
ann áður — hvort sem hlutverk er stórt eða
smátt. En ég hef gott minni og er heilsuhraustur.
Öðru vísi gæti ég ekki gert það sem ég er að
gera núna. Ég er eins og enskurinn segir „still
going strong"."
Kvíöiröu þeim tíma þegar þú getur ekki leikiö
lengur?
„Ég veit það ekki. Ekki tiltakanlega held ég.
Þá hættir maður bara. Það er ekkert við því að
gera."
Hvaö helduröu aö þú heföir farið að gera ef
þú heföir ekki oröiö leikari?
„Ég hugsa að ég hefði farið út í iðnaðarrekst-
ur. Orðið stór iðnrekandi. Ég hefði haft hæfi-
leika í það. Eða efnafræðingur — það hefur alltaf
kitlað mig svolítið. Hins vegar hef ég aldrei séð
eftir því að gerast leikari, jafnvel þó launin hafi
verið lág og vinnutíminn langur. Við hjónin eig-
um okkar hús, sem er ágætt, en maður hefur
ekki safnað peningum, enda er það ekki tilgang-
urinn."
Hver er tilgangurinn?
„Tilgangurinn, ég veit ekki. Reyndar er ég far-
inn að haltast að því að lífið sé bara endalaus
skólabekkur og svo fæðumst við aftur og aftur
og aftur. Og vonandi betri menn."
HÉGÓMIEITUR í MÍNUM BEINUM
Nú er Rómúlus keisari aö reyna aö frelsa
heiminn, hefur þú haft einhverjar tilhneigingar
í þá átt sjálfur?
Nei, það hef ég ekki haft. Það hefur ekki kom-
ið upp á mitt borð, eins og stjórnmálamennirnir
segja. Ég hef aldrei verið neinn áhugamaður um
pólitík. Var reyndar hallur undir sósíalismann
en eftir uppreisnina í Ungverjalandi 1956 hef ég
borið kala til kerfisins þarna fyrir austan."
Eruö þið Rómúlus líkir að einhverju ööru
leyti?
„Líkir? Hann er kannski eins og ég að því leyti
að hann er lítið fyrir formlégheit og hégóma.
Hégómi og smámunasemi hafa alltaf verið eitur
í mínum beinum og hégómaskap hef ég aldrei
þolað, hvorki í leikhúsinu, prívatlífi né annars
staðar."
Þér hefur þá ekki líkaö vel aö vera þekktur?
„Einmitt. Þarna hittirðu naglann á höfuðið. Ég
hef ekki haft neina andstyggð á því en það hefur
ekki höfðað til mín, hef ekki verið upp með mér
af því. Frekar fundist það leiðinlegt, sérstaklega
fyrr á árum þegar maður hafði svona meira um-
leikis."
Hafa samt ekki veriö stundir þegar þaö hefur
komiö sér vel. Þú hefur fengiö eitthvaö vegna
þess aö þú varst ekki bara Jón Jónsson.
„Ég held ekki. Ég hef aldrei beðið um meira
en aðrir menn. Ég hef sótt mitt kaup í leikhúsið
— farið með það heim og borgað minn matar-
reikning. Þar með er það búið. Svo hefur maður
orðið að fara af stað til þess að reyna að ná sér
í eitthvað aukalega til að skrimta."
Hvernig hefur þessi mikla vinna fariö saman
viö fjölskyldulíf?
„Ja, hún fer nú ekki vel við það. Maður er mik-
ið að heiman, en konan mín hefur alltaf sýnt
mér og minni vinnu mikinn skilning. Hún er
mjög listræn kona og hefði sjálfsagt náð langt á
sínu sviði í stað þess að helga sig heimili, eigin-
manni og börnum.
Þú hefur selt röddina nokkuö í auglýsingar.
Mörgum finnst leikarar setja ofan þegar þeir
gera slíkt, hvaö finnst þér?
„Setja ofan hvern fjandann? Eru ekki leikarar
í þessu um allan heim. Það er allt í iagi að vera
í auglýsingum, ef þaö er bara ekki of mikið. En
stöku auglýsing gerir ekkert til. Menn eiga held-
ur ekki annarra kosta völ. Þeir þurfa á aukavinn-
unni að halda. Reyndar er þetta ekki eina auka-
vinnan sem ég hef stundað. Fyrir mörgum árum
vorum við Róbert Arnfinnsson með atriði sem
við fórum með á skemmtanir. Hann spilaði á
harmónikku og ég á mandólín og svo sungum
við gamanvísur."
Hvernig þótti þér þetta?
„Alveg hræðilegt. Bæði var efnið oftast í
þynnra lagi og svo var fólk gjammandi fram í og
lét illum látum, — með víni sko. Þetta var hræði-
legt."
Á TROMPET MEÐ BJARNA BÖ
Ertu tónlistarmaöur?
„Ekki veit ég það nú, en ég var í þessu þegar
ég var ungur. Spilaði á trompet og klarinett. Ég
var með Bjarna heitnum Bö í hljómsveit."