Morgunblaðið - 09.07.1975, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JULl 1975
Dr. Sigurbjörn Einarsson, biskup:
Um prestastefnuna
Ekki man ég eftir því, að svo margt hafi verið
skrifað um prestastefnu sem nú hefur verið gert. Auk
heldur hafa menn, sem sóttu hana ekki, haft öðrum
meira um hana og frá henni að segja. Ekkert af því,
sem fram fór á þessari samkomu, þykir þó neinu sæta
nema ein ályktun.
Ég var á prestastefnunni og í forsæti hennar og
kann því illa, að fjölyrt sé um hana út í bláinn. Þess
vegna þykir mér rétt að segja það, sem hér fer á eftir.
Það er kunnugt blaðalesendum, að trúmál hafa
verið rædd af talsverðum hita á síðustu mánuðum.
Líklegt mátti þykja, að menn kæmu ekki til presta-
stefnu að þessu sinni ósnortnir með öllu af hita þeirra
umræðna. Allt um það mun enginn viðstaddur geta
annað borið en að þessi fundur hafi farið fram í
mikilli friðsemi og að bróðurlegur andi hafi ríkt þar.
Mikilvæg mál voru á dagskrá, sem varða stöðu og
starfsháttu kirkjunnar. Dagskrármálin voru auðvitað
ákveðin fyrir löngu, svo og fundarstaður. Tillagan,
sem hefur valdið uppnámi eftir á, kom fram undir
liðnum „önnur mál“. Henni var skilað til nefndar, eins
og öðrum tillögum, sem bar að utan fyrirfram ákveð-
ins dagskrárefnis, og hlaut að öllu eðlilega meðferð.
Flutningsmaður þessarar tillögu, sr. Ulfar
Guðmundsson, hefur nú í blaðagrein gert skilmerki-
lega grein fyrir máli þessu frá sínum bæjardyrum.
Það hefði sætt furðu, ef enginn hefði kveðið upp úr
með skoðanir sfnar í sambandi við þau átök, sem orðið
hafa að undanförnu og vafalaust hafa verið allmikið
rædd i öllum söfnuðum landsins. Menn hafa málfrelsi
á prestastefnu og eru frjálsir að því að bera fram
tillögur og krefjast þess, að þær séu teknar til af-
greiðslu.
Æskilegt væri, að menn gætu fordómalaust athugað
þá ályktun, sem hér ræðir um. Því leyfi ég mér að
biðja háttvirta lesendur að lesa hana, eins og hún
kemur fyrir. Hún er svohljóðandi:
„Prestastefna Islands 1975 varar við dultrúarfyrir-
brigðum af ýmsu tagi, sem á síðari tfmum hafa breiðzt
út meðal þjóðarinnar, og hvetur söfnuði landsins til
þess að vera vel á verði gagnvart þess kyns áróðri.
Kristin kirkja byggir boðun sfna og líf á Jesú Kristi
einum, eins og honum er borið vitni f Nýja testament-'
inu og brýnir fyrir öllum að láta ekki bifast af þeim
grundvelli."
Viðbótar tillaga kom fram:
„Prestastefnan beinir þeim tilmælum til biskups,
að afstaða kirkjunnar til þessara mála verði formlega
tekin til ftarlegrar umræðu á prestastefnu sem fyrst.“
Báðar voru tillögur þessar bornar undir atkvæði í
einu að loknum umræðum og samþykktar með 55
samhljóða atkvæðum, 10 greiddu ekki atkvæði en
meðal þeirra voru fáeinir, sem hafa ekki atkvæðisrétt
á prestastefnu (fyrrv. prestur, kandidatar).
Það má gera flest að álitum, einnig það, hvort orð
séu í tíma töluð eða ályktanir tímabærar. En tæplega
verður það rökstutt, að þessi ályktun sé öfgafull um
inntak og orðfæri eða ögrandi í neina átt. Þeir, sem
hafa tekið hana nærri sér, hljóta að hafa verið í mikilli
spennu fyrir. Þess vegna gat svo lítil vala hleypt fram
skriðu, sem ruðzt hefur fram nokkuð æsilega og
blindandi.
Hvað sem liður afstöðu til þessarar samþykktar
efnislega, þá er illa stætt á því að ætla sér að gera
þessa 55 presta ómerka gerða sinna. Kynning manna,
sem voru hvergi nærri, á upptökum málsins og með-
ferð, er og að litlu hafandi. Ég varð heldur ekki annars
var en að umræður um tillöguna væru nær undan-
tekningarlaust hófstilltar, eins og hún er sjálf. Og ekki
kannast ég við, að fundarsköp færu úr skorðum. Þessi
fundur einkenndist ekki af neinu óstýrilæti né æsingi.
Því fer fjarri. Þetta er mér skylt að votta að marg-
gefnu tilefni.
Um ályktunina má að öðru Ieyti segja, að hún kann
að geta hitt ýmsa. En nú er það komið í Ijós, að
spíritistar taka hana sérstaklega til sín. Það er þeirra
mál. En sjálfsagt er að veita því athygli.
Rétt er, að það kom fram bæði I framsögu og
umræðum, að spíritisminn er ekki undan skilinn i
ályktuninni. Aðspurður í sjónvarpsviðtali lét ég þess
og getið, enda var ég þar að gera grein fyrir viðhorfi
fundarins. En jafnframt sagði ég, að það, sem flokka
má almennt undir merki spíritismans, væri ekki allt á
sama bási. Þar væru afbrigðin mörg.
Nú hafa aðrir gefið sér það, að prestastefnan hafi
með þessari samþykkt sinni miðað gagngert og að-
greiningarlaust á allt, sem spíritistum af öllum gráð-
um er hugfólgið. Einnig hafa menn látizt vera svo
ófróðir, að þegar talað sé um „dultrúarfyrirbrigði af
ýmsu tagi“, þá sé gerð atlaga að allri heilbrigðri
afstöðu til s.n. yfirnáttúrulegra efna. Þeir, sem telja
einhver „dultrúarfyrirbrigði“ varhugaverð, eiga að
afneita öllum óáþreifanlegum veruleik, allri ,,mystík“.
Jafnvel altarissakramentið hefur verið nefnt í því
sambandi og flokkað undir „dultrúarfyrirbrigði“.
Þetta eru dæmi um þann hugtakarugling og beinar
blekkingar, sem mjög um of hafa einkennt trúmála-
umræður hér á landi um langt skeið og er mál að slíku
linni.
Menntaðir menn vita það, að gerður er greinarmun-
ur á mystík og okkúltisma. Bæði fela hugtökin í sér
margbreytilega afstöðu og fléttast stundum saman
nokkuð. En I öllum trúarbrögðum hefur þroskuð
mystík varað við og afneitað kukli eða okkúltfskum
lággróðri (spámennsku af ýmsú tagi, töfrum, anda-
særingum o.fl.).
Þeir vígðir menn mættu virðast lítið reyndir í sál-
gæzlu, sem vita ekki til þess eða vilja viðurkenna, að
nein ástæða sé til þess að vara fólk við hugsunarlausu
föndri við dularmögn. Og ekki man ég betur en að
einstöku sinnum hafi ábyrgir spíritistar varað við
gáleysi í þessum efnum. Ef ég man það rétt, þá hafa
þeir menn annað hvort talað um hug sér, eða þeir geta
tekið undir ályktun prestastefnunnar. Blaðaskrifin
undanfarið gætu því miður þótt benda til þess, að hið
fyrra muni rétt, þar til annað kemur fram.
Kjarni hinnar mjög ræddu ályktunar er það, sem
hún segir um grundvöll kristinnar kirkju.
Mönnum virðist þykja það aðfinnsluvert, að þau
varnaðarorð, sem ályktunin felur í sér, skuli byggð á
þessum grunni. Hefur jafnvel verið látið liggja að því,
að fyrir þá sök hafi henni verið tryggt óeðlilega mikið
fyisi.
Slík túlkun þykir mér næsta einkennileg. Ég fæ
ekki betur séð en að prestastefnan hafi með þessu lagt
áherzlu á það, sem sker úr og markar alla afstöðu
kristinnar kirkju. Er Kristur sá, sem Nýja testamentið
vitnar, að hann sé? Er hann einhlítur til hjálpræðis
eða „eigum vér að vænta annars?"
Þeir eru ekki athugulir, sem vita ekki það, að margt
fleira er í seinni tíð boðið fram til hjálpræðis en
Kristur. Þess er skemmst að minnast, að athafna-
samasti miðill landsins og helzti merkisberi spíritism-
ans hér á landi nú, lýsti yfir því fyrir augum og eyrum
alþjóðar, að Kristur væri í sínum augum ekki einstæð-
ur á neinn hátt. Enginn prestur virtist styggjast
stórlega við þessi ummæli. A.m.k. kom ekkert fram í
blöðum, sem gæfi það til kynna. Þó veit ég, að mörgum
sveið og einnig undan ýmsu öðru, sem opinberaðist í
sama sinn. En það er stundum svo að sjá sem við-
kvæmustu og helgustu tilfinningar kristins fólks eigi
ekki sömu kröfu á tillitssemi og aðrar kenndir.
Ég geri ekki hér að umtalsefni boðskap margra
þeirra „dulrænu" bóka, sem árlega flæða yfir landið.
Telja spíritistar sjálfsagt að slá skjaldborg um þær
allar? Er mönnum ókunnugt um það, að mjög auglýst
hugleiðsluaðferð, nýlega tilkomin hér á landi, byggir
sefjunarmátt sinn á því að stagast á nafni indversks
forngoðs? Það er Iskyggilegur geðklofi, e'f mönnum,
sem vlgðir eru til þess að boða trú I Jesú nafni, þykir
ekkert athugavert við slíkt sem þetta. Kenna þeir
einskis sársauka, þegar börn, sem þeir hafa skírt og
fermt, gangast undir áhrif af þessu tagi? Og ekki er
lángt síðan að þáttur var I sjónvarpi, þar sem rekinn
var einhliða og grímulaus áróður fyrir trúarkenningu,
sem er allt annað en kristin.
Við þetta mætti miklu bæta. Það ætti að vera
sæmilega ljóst hverjum manni, að þeir eru ófáir I
þessu landi, sem taka mið af allt öðrum leiðarvísum I
trúarefnum en þeim, sem kristin kirkja stendur og
fellur með.
Hér er hver maður frjáls að því að aðhyllast hverja
þá trú, sem hann kýs. Engum kemur til hugar að
skerða það frjálsræði. En prestum er ekki aðeins
frjálst, heldur skylt að leiðbeina I trúarefnum út frá
kristnum grundvallarforsendum. Mér þótti því marg-
rædd ályktun- prestastefnunnar tímabær og fylgdi
henni heilshugar.
Ég leyfi mér að árétta það, sem áður sagði, að þessi
ályktun verður ekki með rökum eða sanngirni álitin
meiðandi fyrir neina ábyrga menn. Við hinu verður
ekki gert, þótt einhverjum þyki að sér vegið I henni.
Hingað til hafa menn eingöngu tekið upp hanzkann
fyrir spíritista af tilefni hennar. Með því var þeim
lítill greiði gerður.
Það er óþarft að bera þá fjarstæðu ásökun af mér
eða öðrum þeim, sem studdu þessa ályktun, að með
henni sé verið að stimpla spíritista upp og ofan sem
vonda menn, sem vera skyldu rækir úr kirkjunni.
Persónulega hef ég kynnzt ágætasta fólki með sundur-
leitar trúarskoðanir, þar á meðal skoðanir, sem ég get
með engu móti samræmt minrii kristnu trú. Þeir
hugarburðir um ofsóknir á hendur virðingarverðu
fólki, lífs og liðnu, sem gægzt hafa fram I skrifum,
bera svip af ofstæki, sem tekur tauminn af annars
góðri greind og bróðurlegri góðvild.
Lífleg„Saga”
Saga. 227 bls.Q
ísafold. Rvík 1974Q
ÞEGAR þessu tólfta hefti Sögu
er flett sýnist efnið fljótt á litið
fremur einhliða eins og raunar
vera ber þar sem þetta er sér-
fræðilegt rit — tímarit sagn-
fræðinga, allt helgað sögulegum
rannsóknarefnum að undanskil-
inni minningarrein þar sem
Björn Þorsteinsson mælir eftir
Guðna Jónsson prófessor.
Við lestririnn kemur hins vegar
á daginn að fjölbreytnin er meiri
en sýnist; sagnfræðingar eiga til
að skemmta sjálfum sér og öðrum
I bland við alvörumálin. Þarna
eru, auk allmargra bréfa stjórn-
málalegs efnis frá Valtý Guð-
mundssyni til Skúla Thor-
oddsens sem Jón Guðnason
hefur búið til prentunar, fimm
ritgerðir. Er þá fyrst að nefna
þátt Harðar Ágústssonar,
Meistari Brynjólfur byggir
ónstofu. FJókin er byggingarlist
nútímans, en sýnu minnugri
verður maður að vera á tölur eigi
hann að fylgja eftir nákvæmri
lýsing Harðar á íslenskum bæ
reistum á sautjándu öld. Hörður
Agústsson hefur einbeitt sér að
íslenskri byggingarlist á fyrri
tímum og hér er einn árangurinn.
Þáttur hans er enginn afþrey-
ingarlestur en þurfi einhver á
upplýsingum um ónstofu að halda
þá er þær sem sagt að finna
þarna.
Þá kemur eripdi eftir Gísla
Jónsson og nefnist í rfkisráði, „að
mestu samkvæmt útvarpserindi á
hvítasunnudag 1974.“ Kolbeinn
Þorleifsson ræðir kenningar
Einars Pálssonar: Nokkrar athug-
anir á kenningum Einars Páls-
sonar um trú og landnám Islands
til forna, og Einar Bjarnason
skrifar um Arna Þórðarson, Smið
Andrésson og Grundar-Helgu,
kafar til botns I annálum og beitir
rökum ættfræðinnar til skýringar
á pólitik fjórtándu aldar.
Þá eru þarna Andmæli við
doktorsvörn (flutt er Aðalgeir
Kristjánsson varði rit sitt
Brynjólfur Pétursson, ævi
og störf). Andmæli þessi eru
dálítið sér á parti, bæði sem slík
og einnig miðað við annað efni
bókarinnar. Björn getur verið
fyndinn og gagnorður þegar hann
talar almennt en verður að sama
skapi fræðilegur og húmorslaus
þegar hann tekur að fást við sagn-
fræðileg rannsóknarefni. Hér er
hann I essinu sínu. Hann segir að
sér hafi „ verið á hendur falið að
vera hér andmælandi, þótt ég sé
enginn sérfræðingur I sögu 19.
aldar og hafi forðast þetta heill-
andi tímabil ævintýra og umbylt-
inga, allt frá því að ég ákvað fyrir
um það bil 30 árum að vinna
eitthvað I sögu síðmiðalda.“
Þar eð andmælandinn lýsir sig
svona varbúinn að fást við verk-
efnið verður hann að bjarga sér á
annan hátt og það gerir Björn
með því að ræða vítt og breitt um
markmið og leiðir I sagnfræði og
söguritum en einkum og sér I lagi
persónusögu. „Til þess eru sagn-
fræðingar," segir hann, „ að segja
samtlð sinni á hennar máli, hvað
gcrst hefur að fornu og nýju,“ og
eru víst orð að sönnu. „Persónu-
sagan," segir hann ennfremur,
„heldur fyllilega velli sem fræði-
grein, alls staðar þar sem ég þekki
eitthvað til. Henni hefur jafnvel
verið veitt aukið inntak og beitt
sem rannsóknarleið og til aldar-
farslýsingar."
Björn telur að gera þurfi„breyt-
ingar á doktorsprófum eins og
öðru innan fræðslukerfisins, og
herða þar með á ýmsum þeim
kröfum, sem gera ber til doktors-
efnis. Ég fæ ekki skilið, að það sé
mikill mælikvarði á hæfni manns
til vísindalegra ábyrgðarstarfa,
þótt hann geti klúðrað saman
skammlaust staðgóðu fræðiriti
með áratuga puði. Með þessu er
ég ekki að sveigja að þeim ágæta
rannsakanda skjalasafna, sem hér
leggur fram mikið rannsóknarrit,
og auðvitað því síður að sjálfum
mér.“
Þá segir Björn að „á okkar dög-
um vex stöðugt sú hætta, að ein-
stakar kennslustofnanir, einkum
háskólar, hafi ekki mannafla eða
dug til þess að fylgjast með gangi
mála í einstökum fræðigreinum
víða um lönd, en þar með eru
sömu stofnanir að meira eða
minna leyti ófærar að leiðbeina
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
stúdentum sínum og sitja uppi
með dragbíta á fræðilegar rann-
sóknir.“
Þessi síðustu orð Björns voru
holl lexía ef þeir, sem helst þyrftu
á að halda, gerðu sér það ómak að
læra hana. Nú á dögum virðast
flestir álita að íslenskt skólakerfi
sé bæði gott og batnandi og að
skaparar þess hljóti því að vera
hafnir yfir gagnrýni. Gæðastimp-
ill er snarlega settur á „grunn-
skóla“ og fjölbrautaskóla" eða
hvað það nú heitir allt saman áð-
ur en nokkur maður veit hvað I
orðunum kann að felast hvað þá
meir og forsvarsmenn kerfisins
eru óðara komnir út i væmið og
háspekilegt uppeldiskjaftæði
reyni þeir að útlista þessi ósköp
fyrir almenningi sem gleypir um-
svifalaust við öllu saman.
Hvað Háskólann varðar sérstak-
Framhald á bls. 18