Morgunblaðið - 09.07.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLl 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Ríkisstjórnin hefur sigrazt
á byrjunarerfiðleikum
Velferð íslenzkrar
þjóðar í nútíð og
framtíð er samanslungin
úr mörgum hagsmuna- og
hugsjönaþáttum, sem
flokkast undir samheitin
þjóðmál eða stjórnmál.
Flestir stjórnmálaflokkar
eru í raun sammála um þau
meginmarkmið, sem að er
stefnt í þessu efni; full-
veldi þjóðarinnar út á við,
frelsi þegnanna inn á við,
félagslegt réttlæti, skyn-
samlcga nýtingu auðlinda
þjöðarinnar, áfallalausa
verðmætasköpun í þjóðar-
búinu og afkomu- og
atvinnuöryggi almennings
í landinu IJm leiðir að
þessuin markmiðum eru
hinsvegar skiptar skoð-
anir, sem eðlilegt er í lýð-
frjálsu landi, og skoðana-
skipti á heilbrigðum og
málefnalcgum grund-
velli tryggja nauðsynlega
athugun á málavöxtum og
undirbúning að ákvarðana-
tökum á stjórnmálavett-
vangi. Um það eru flestir
sammála, utan öfgahópar,
yzt til vinstri og hægri, sem
virða einskis mannréttindi
hins almenna borgara.
Núverandi ríkisstjórn,
samstjórn Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokks, sem
setið hefur að völdum
rúma 10 mánuði, biðst ekki
undan málefnalegum um-
ræðum um störf sín og
stefnu. Hún tók við erfiðu
búi, bæði inn á við og út á
við og hefur mætt marg-
háttuðum erfiðleikum,
einkum varðandi viðskipta-
kjör þjóðarinnar, þ.e. verð-
lækkun á útflutningsfram-
leiðslu okkar samhliða stór
felldum verðhækkunum
innfluttra nauðsynja, sem
einfaldlega þýddu skertan
hag heildar og einstak-
linga. Verðbólguflóð hafði
skollið á undirstöðum af-
komu okkar. Rekstrarstaða
atvinnuvega og afkomu-
öryggi heimilanna var
komið á yztu nöf og stór-
felld átök á vinnumarkaði í
augsýn.
Meó hliðsjón af ríkjandi
aðstæðum verður varla á
móti því mælt, að rikis-
stjórnin hefur farsællega
staðið af sér byrjunarerfið-
leika. Vinnufriður er
tryggður næsta misserið—
Atvinnuöryggi fólks hvar-
vetna um landið er traust.
Stefnt er að útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar í 200
mílur á þessu ári og skyn-
samlegri nýtingu fiski-
stofna á Islandsmiðum,
sem fléstir eru full- eða of-
nýttir í dag að dómi fiski-
fræðinga.
Nýting innlendra orku-
gjafa, bæði raforku og
jarðvarma, hefur forgang
um framkvæmdir á vegum
ríkis og sveitarfélaga, og
unnið er aó veigamiklum
verkáföngum á þeim vett-
vangi. Alþingi hefur mótað
athyglisverða stefnu í land-
og gróðurvernd. Félagslegt
réttlæti, valddreifingar-
sjónarmið, byggðaþróun og
aukið launajafnrétti, m.a. í
formi skattívilnunar, hafa
mótað löggjöf síðasta
þings. Og síðast en ekki sízt
hefur öryggi þjóðarinnar
verið tryggt með traustara
samstarfi við og innan
Atlantshafsbandalagsins, í
samræmi við óumdeilan-
legan meirihlutavilja þjóð-
arinnar, sem var rækilega
undirstrikaður bæöi í
undirskriftasöfnun Varins
lands og úrslitum síöustu
þingkosninga.
Þrátt fyrir þennan
árangur eru mörg vanda-
mál óleyst. Viðskiptakjör
þjóðarinnar út á við
eru enn mjög óhag-
stæð, þótt verulega
hafi dregið úr inn-
flutningi. í júlí-skýrslu
Seðlabankans segir: ,,Sú
litla aukning, sem átt hefur
sér stað í tekjum af að-
flutningsgjöldum, þrátt
fyrir stórfelldar lækkanir á
gengi krónunnar, á rætur
að rekja til mikillar magn-
minnkunar almenns inn-
flutnings, einkum hátt toll-
aðra vara.“ — Nýgerðir
kjarasamningar, hækkanir
á niðurgreiðslum neyzlu-
vara, hækkun á elli- og ör-
orkubótum og skatteftir-
gjafar, sem metnar eru á
2000 milljóna tekjutap
ríkissjóðs, gera stöðu hans
mjög erfióa og knýja á um
nýtingu heimildarlaga um
niðurskurð ríkisútgjalda
um 3.500 milljónir, sem
raunar var talinn nauðsyn-
legur, áöur en hinn nýi
útgjaldaauki kom til.
Ríkisstjórnin hefur tví-
mælalaust staðið af sér
byrjunarerfiðleika. Hún
hefur, þrátt fyrir erfiðar
aðstæður, skilað umtals-
verðum árangri. Fram-
haldið veltur á einaröri
stjórnarforystu og því, að
þegnarnir slái skjaldborg
um stefnu stjórnarinnar og
tryggi þann veg framtíðar-
velferð sína sem þjóðar og
einstaklinga.
Slyrkir
draga úr sjálfstæði
Á sl. ári kom út þriðja bindi
ritverks Hakon Stangerups,
„Saga dagblaðanna". Áður
hefur Lesbók Morgunblaðsins
birt kafla úr fyrri bindum
þessa merka verks, og fjölluðu
þeir um blaðakóngana
Thomson og Springer. I
norska vikuritinu ,,Farmand“
16. nóv. 1974 ræðir ritstjórinn
um lokabindið, sem hefur við-
bótartitilinn: Frá þriðja ára-
tugnum til sjónvarpstímabils-
ins, og fer grein hans hér á eftir
nokkuð stytt:
— Höfundur þriggja binda
ritverksins „Saga dagblaðanna"
Hakon Stangerup, er bæði
doktor í heimspeki og háskóla-
kennari og gegnir auk þess hin-
um æðstu stöðum á menningar-
legum vettvangi. Það hljómar
hátiðlega, en engu að síður er
hann sérlega skemmtilegur höf
undur og ritfær svo af ber. Að
ýmsu Ieyti eru þeir líkir
Stangerup og Alistair Cooke,
sem hann dáir. Báðir eru
fágaðir og glæsilegir á ritvelli,
og þeir hafa aflað sér feikilegr-
ar þekkingar á þeim efnum,
sem þeir fjalla um.
Þriðja bindi ritverksins
byrjar nokkuð óvænt á heilsiðu
mynd af útvarpstæki og tveim-
ur síðurn um „Heimsstyrjöldina
og Hitler", en síðan gagntekur
bókin mann brátt. Tilviljun
hefur ráðið því, heppni eða
óheppni, að um leið og bók
Stangerups var að koma út,
birtist greinaflokkur í New
Statesman undir heitinu:
„Blaðaeigendur". Þær eru
heldur illviljaðar. New States-
man er sósíalistiskt.
Roy Thomson
— Hagsýni
í rekstri
En samanburður er athyglis-
verður. Stangerup er mildari.
Það sýnir kaflinn um Thomson,
lávarð af Fleet. Stangerup
segir: „Faðirinn var rakari og
móðirin var húsbóndinn á
heimilinu." En í New States-
man stendur: „Faðir hans var
drykkfelldur rakari, en móðir
hans hótelþerna,“ en á þessu er
allnokkur blæbrigðamunur.
Báðir höfundarnir segja frá
gömlu fötunum hans Thomsons
og löngun hans til að kaupa
blöð. Það er gömul reynsla í
blaðaheiminum, að það borgi
sig ekki að sameina blöð. En sé
það rétt, hvað olli þvi þá, að hin
stöðugu blaðakaup Thomsons
gerðu hann að ríkasta og
voldugasta blaðaeiganda i
heimi?
Stangerup bendir á atriði,
sem bæði varpa ljósi á árangur
Thomsons — og dauða annarra
blaða. 1 fyrsta lagi varð
Thomson ekki ríkur einungis af
blöðum sinum, heldur aðallega
af þvi að kaupa útvarpsstöðvar.
1957 komst hann svo að orði, að
„sjónvarpsstöð á viðskipta-
grundvelli væri eins og að geta
prentað sína eigin peninga-
seðla.“
Önnur skýring er þó veiga-
meiri. Thomson var ekki aðeins
aðsjáll, hvað klæðnaði viðkom,
heldur hvað varðaði öll út-
gjöld. „Hin ótrúlega kryppluðu
föt hans voru úttroðin af
pappírsrenningum, sem voru
þaktir tölum,“ segir Stangerup.
Kosturinn við það að eiga mörg
blöð, er sá, að með því fékkst
grundvöllur til samanburðar,
— útreikningsgrundvöllur
Alltaf var hann skipta sér af
því, ef eitthvert blaða hans not-
aði meira af bréfaklemmum
eða ritvélarborðum en annað.
Þetta má kalla smámuni, en
margt smátt gerir eitt stórt, og
þeir sem hafa mikið umleikis,
vita, hvaða upphæðir smámun-
ir geta skapað.
Roy Thomson hefur sýnt
mikla hagsýni við endurbætur
á rekstri fyrirtækja sinna, en
einnig hann finnur nágust
blaðadauðans. í ársskýrslu
sinni fyrir 1971 sagði hann:
„Við verðum að varðveita trú
okkar á framtið hins prentaða
orðs, en við erum nógu raun-
sæir til að vita, að á tímum
efnahagsörðugleika verður að
tryggja framtíð þess með hjálp
arðs af öðrum fyrirtækjum."
Og 1 ár tilkynnti hann starfs-
fólki tækni- og stjórnardeilda
The Times, að það yrði að flytja
úr hinu fræga Printing House
Square og starfsliðinu yrði að
fækka verulega.
,.NÚ á ég
blað — Nú
hef ég áhrif"
I þessu bindi er sagt frá til-
raunum margra iðnaðarjöfra til
að verða blaðakóngar. Einn
þeirra var ilmvatnskóngurinn
Francois Coty, sem varði 300
milljónum nýfranka (um 9000
millj. fsl. kr.) til þess að sigra
Hachette. En það mistókst.
1 sama kafla segir Stangerup
frá Hugo Stinnes, sem varð
einn af rikustu mönnum Þýzka-
lands í óðaverðbólgunni eftir
heimsstyrjöldina fyrri. Frá
1918 til dauðadags 1924 keypti
hann bókstaflega alla skapaða
hluti: Stórhótel, stórjarðir, stór-
verzlanir og verksmiðjur. Hann
hafði 600.000 manns i vinnu og
Roy Thomson, síðar
lávarður, útgefandi The
Times og Sunday Times.
var talinn milljarðamæringur i
gullmörkum. Hann var
kallaður spákaupmaður, og að
lokum fór illa, en af hverju er
ekki nægilega ljóst. I verð-
bólgu, þegar allt verðlag fer
hækkandi, ætti að vera tryggast
að eiga fasteignir, svo að ég hef
I rauninni aldrei skilið, af
hverju svo illa fór fyrir
Stinnes. Var það af því að svo
æðisgengin verðbólga sem í
Þýzkalandi hlyti að enda i
hreinu öngþveiti? Eða er
ástæðan dauði hans fyrir aldur
fram? Hann varð aðeins 54 ára
gamall. Ástæðan getur einnig
verið sú, að hann fórinn ábraut
„lóðréttrar fjárfestingar".
Hann átti mikla skóga og varð
þvi að selja timbur. Hverjir
kaupa timbur? Sellúlósaverk-
smiðjurnar. Þess vegna keypti
hann sellúlósaverksmiðjur.
Helztu viðskiptavinir þeirra
eru dagblöðin. Þess vegna
keypti hann blöð og varð blaða-
kóngur. Þetta minnir á stór-
mennskubrjálæðið hjá Simon
Harford í „Höll á höll ofan“.
Það er ánægjulegt, að
Stangerup skuli i þessu síðasta
bindi fara svolitið út fyrir hug-
takið ,,dagblað“ og fjalla einnig
um The New Yorker, hið merka
og áhrifamikla timarit.
Athyglisvert er einnig það, sem
hann segir um N.Y. Times og
útgefanda þess, Arthur Hays
Sulzberger, Það var hann, sem
svaraði svo ógleymanlega, þeg-
ar hann var spurður, hvort
hann skrifaði mikið í blaðið
sjálfur: „Ef ég á að koma ein-
hverju inn í Times, verð ég að
skrifa i dálkinn Bréf til ritstjór-
ans.“ Stangerup vitnar i önnur
skemmtileg ummæli hans: „Ef
þið viljið vita, hvernig maður
verður útgefandi stórblaðs, þá
er min aðferð þessi: Að rísa
árla úr rekkju, vinna baki
brotnu og giftast svo dóttur for-
stjórans."
Það var það, sem Sulzberger
hafði gert. Hann kvæntist dótt-
ur stofnanda Times, Adolph
Ochs. Tengdasonur Sulzberg-
ers, Orvie Dryfoss, tók við af
honum. Kona hans, Iphigenia,
er mjög gáfuð og heillandi
kona. Hún vitnaði oft í sögu af
vegfaianda, sem mætti þremur
Arthur
Hays
Sulzberger,
um langt
skeið
útgefandi
The New
York Times.