Morgunblaðið - 09.07.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLl 1975
Aðdragandinn að fjárkröggum
Fyrir tveimur árum ákvað
John B, Warden að láta öryggið
ganga fyrir öllu. Hann hafnaði
freistandi boði stórfyrirtækis
og réðst þess í stað sem gæða-
eftirlitsmaður með gatnagerð í
New York, en það taldi hann
vera bæði rólegt og öruggt
starf, óháð samdrætti og krepp-
um í atvinnulífinu. En nú iðr-
ast hann sárlega þessarar
ákvörðunar. Herra Warden er
meðal þeirra tveggja þúsunda
starfsmanna borgarinnar, sem
hefur verið sagt upp, af því að
New York getur ekki borgað
þeim laun þeirra.
Uppsagnarbröfið kom eins og
þr'uma úr heiðskíru lofti fyrir
John Warden. Að vísu er hann
eins og allir hinir meðal hinna
lausráðnu, sem ekki hafa náð
því að verða fastir borgarstarfs-
menn, og hefur því enga viður-
kennda vernd gegn uppsögn.
En hann segir: „En hverjum
gat dottið í hug, að borgin
myndi hegða sór eins og hver
annar auðhringur?" Fjöldaupp-
sagnir borgarstarfsmanna hafa
ekki átt sór stað í Bandaríkjun-
um frá því í kreppunni miklu á
fjórða áratugnum.
Að vísu ákvað Bandaríkja-
þing á síðastliðnu ári, að opin-
berir starfsmenn skyldu einnig
njóta atvinnuleysistrygginga.
En þeir 95 dollarar, sem John
Warden fær nú á viku, hrökkva
skammt og eru aðeins ætlaðir
til hálfs árs.
Þau hjónin eiga fjögur börn,
og þrjú þeirra eru enn í skóla.
Þar við bætist að frú Warden
hefur verið undir læknis hendi,
og ógreiddir reikningar hlaðast
upp. Með stöðumissinum féllu
sjúkratryggingar nefnilega
-(únnig úr gildi fyrir alla fjiil-
skylduna. Þeir 50 dollarar, sem
einka-sjúkratrygging kostar á
mánuði, verða ekki teknir af
þessum 95 og það þeim mun
síður sem afborganir af lánum,
sem hvíla á litla einbýlishúsinu
þeirra, nema 100 dollurum. Það
er ekki auðvelt fyrir John
Warden, sem er 48 ára gamall,
að finna sér nýtt starf um þess-
ar mundir. Hvað hann ætli að
gera, þegar hann hættir að fá
atvinnuleysisstyrkinn eftir
hálft ár? „Við seljum húsið —
og svo kemur að hinni opinberu
framfærslu", segir hann bitur-
lega.
Warden og hinum 2000 borg-
arstarfsmönnum, sem sagt hef-
ur verið upp, gengur erfiðlega
að skilja það, að ásama tímaog
New York borg sendir út tvö
þúsund uppsagnarbréf, ræður
hún líl sín 20.000 nýja menn í
vinnu. Þetta virðist fráleitt, en
það er kerfi í þessari vitleysu.
Reikningurinn fyrir Iaun þess-
ara nýju starfsmanna fer nefni-
lega til Washington. I árslok
1974 samþykkti Bandaríkja-
þing að leggja fram einn millj-
arð dollara til að skapa 200.000
manns störf á vegum hins opin-
bera. Og til þess að koma í veg
fyrir það, að sveitarfélögin
breyttu þessu atvinnubótafé í
styrk til eigin reksturs með þvf
að senda einfaldlega reikning
fyrir laun starfsmanna sinna tíl
Washington, setti þingið það
skilyrði, að þeir sem nýráðnir
yrðu, þyrftu að minnsta kosti
að hafa verið atvinnulausir í
mánuð. Þeir umsækjendur,
sem hefðu verið lengur án
vinnu, skyldu hafa forgang.
Það er því langt þangað til
kæmi að John Warden í röð-
inni.
Af sömu ástæðu var það held-
ur ekki leyft, að fólk, sem ráðið
yrðí á kostnað Washington, yrði
sett í störf, sem fyrir hendi
væru. Afleiðingin er sú, að New
York borg, sem er að kafna í
sorpi og svínaríi, mun af fjár-
hagsástæðum draga úr sorp-
hreinsun og götusópun. A sama
tima brjóta borgaryfirvöld heil-
ann um það, hvað þau eigi yfir-
leitt að láta þessi 20.000 manns
gera.
New York-borgar
Fyrir hvert starf á kostnað
Washington áttu í rauninni hin-
ir opinberu vinnuveitendur að
bæta öðru við á eigin reikning.
Þetta mjög svo óraunhæfa
markmið sótti Bandaríkjaþing
mjög fast í upphafi, en milljarð-
urinn var veittur. En flestar
stórborgir í Bandaríkjunum
eru þegar farnar að hafa öfug-
an hátt á. I staðinn fyrir ný-
ráðningar kemur í fjölmörgum
borgum til uppsagna, sem mið-
að við fólksfjölda eru ennþá
alvarlegri en í New York. 1 De-
troit til dæmis, þar sem þegar
eru um 16 prósent vinnufærra
manna atvinnulausir vegna
samdráttar í bílaiðnaðinum,
ætlar borgin að segja upp
fjórða hverjum starfsmanni.
Fyrri borgarstjórar i New
York, þeir Wagner og Lindsey,
sáu aldrei nema eina leið út úr
fjárkröggununi: Skuldir og aft-
ur skuldir. Núverandi borgar-
stjóra, lærðum bókhaldara, var
frá upphafi ljóst, áður en hann
tók við embætti, að sú leið væri
með öllu ófær eða lokuð. Með
13.7 milljörðum dollara er
skuldafjall New York-borgar
hærra en metfjárlög hennar,
sem nema 12.5 milljörðum.
Greiðslur vegna skulda nema
nú 16 prósentum af útgjöldum
borgarinnar. I stað þess að fjár-
magna aðeins fjárfestingarfyr-
irtæki borgarinnar með lánsfé,
verður nú jafnvel að taka lán til
að greiða laun fastra starfs-
mannaýmissa borgarstofnana.
Hvort yfirleitt fáist nokkrir
kaupendur að nýjum skulda-
bréfum, er allsendis óvíst. Frá-
sagnirnar af öngþveiti New,
York-borgar hafa stórlega
lækkað gengi skuldabréfa borg-
'arinnar, sem eru á föstum vöxt-
um. Bankarnir í New York, sem
aðeins í skuldabréfum eiga þrjá
milljarða dollara hjá borginni,
eru mjög tregir til að veita nein
skammtímalán. En þar sem út-
svörin greiðast ekki samfellt,.
þarf borgin á stórfelldum yfir-
dráttarlánum að halda. Á
næstu þremur mánuðum verð-
ur að útvega 3.6 milljarða að-
eins til laúnagreiðslna, og borg-
aryfirvöldin vita ekki, hvernig
það má gerast. í apríl s.l., þegar
400 milljónir dollara vantaði,
var það ekki fyrr en á síðustu
stund, að bjargvættur birtist:
Ríkisstjórinn í New York-ríki
tók upphæðina að láni á fjár-
festingarmarkaði og lánaði
áfram hinni nauðstöddu borg.
og annarra stórborga
í Bandaríkjunum
Fjárhagsöngþveiti New York-
borgar á sér langan aðdrag-
anda. Á fimmta áratugnum tók
miðstéttarfólk að flytjast til út-
hverfanna út fyrir borgarmörk-
in. Útsvarstekjur minnkuðu af
þeim sökum ár frá ári. Til þess
að ná jöfnuði voru útsvarstaxt-
ar hækkaðir, — og það flýtti
síðan enn fyrjr flutningi mann
út úr borginni. Æ fleiri iðnað-
ar- og verzlunarfyrirtæki fluttu
bækistöðvar sínar „Upp í
sveit". Að vísu hefur þó „hvít-
flibba“-störfum fjölgað á und-
anförnum árum. Hið seiðmagn-
aða andrúmsloft Manhattans,
sambland viðskipta- og menn-
ingarlífs, veitingahúsin,
skemmtiiðnaðurinn og hið auð-
velda samband við önnur fyrir-
tæki og yfirvöldin fyrir rekstur
stórfyrirtækja hafa haft segul-
afl sitt óskert. En aftur á móti
hefur störfum í framleiðslu-
greinum á síðustu tíu árum
fækkað um 250.000. Og með
hinum siðustu ráðstöfunum
missa í einu vetfangi 50.000
manns atvinnu sína. Þetta hlýt-
ur að sjálfsögðu að hafa áhrif á
útsvarstekjurnar.
Utgjöld vegna félagslegrar
aðstoðar eru á sama tíma meiri
en nokkru sinni. Með atvinnu-
leysi, sem nemur 10.6 prósent,
er New York talsvert fyrir ofan
meðaltalið í Bandaríkjunum,
sem er 8.7 prósent. Fyrir fram-
an hin hrörlegu hús í Harlem, í
gyðingahverfunum í Bedford-
Stuveysant í Brooklyn og i suð-
urhluta Bronx má sjá atvinnu-
leysingjana ráfa um og bíða eft-
ir því, að dagurinn liði. 1 þess-
um borgarhverfum er atvinnu-
leysið yfir 25 prósent. Meðal
unglinga er það þó enn meira.
Flestir þeirra eru upp á þá tvo
dollara komnir, sem þeir fá sér
til framfærslu af hinu opin-
bera. Tveir milljarðar dollara
fara á þessu fjárhagsári til fá-
tækrahjálpar í New York. Þrír
fjórðu hlutar þeirrar upphæðar
falla á stjórnvöldin í Washing-
ton, en einn fjórða verður borg-
arsjóður að greiða.
Hinar fjárhagslegu byrðar,
sem borgin hefur lengi rogazt
með, hafa nú skyndilega þyngzt
um helming. Á móts við aðrar
sambærilegar stórborgir í
Bandaríkjunum innir New
York af hendi feikimikla þjón-
ustu við borgarbúa. Til dæmis
er aðeins eitt borgarsjúkrahús í
Chicago — en í New York nítj-
án. New York hefur sinn eigin
risastóra háskóla, eigið dóm-
stólakerfi og víðgreint kerfi
bókasafna. Þó að íbúafjöldinn
hafi minnkað, hefur fjöldi
starfsmanna á vegum borgar-
innar aukizt um 38 prósent á
síðustu tíu árum. Svipuð þróun
hefur átt sér stað í flestum
amerískum stórborgum með lít-
illi aukningu atvinnulífsins, þó
að íbúafjöldinn standi í stað.
En í borgum, sem hafa vaxið og
blómgazt, hefur hlutur hins op-
inbera haldizt nær óbreyttur.
Skýringin á þessari mótsögn
er að verulegu leyti fólgin í því,
að fjölgun starfsmanna á veg-
um borganna hefur verið dul-
búin atvinnuleysishjálp í raun
og veru. En hin skammvinna
bót á atvinnuleysinu leiðir til
lengdar til opinbers gjaldþrots
og eykur útgjöld borgarinnar
fram úr öllu hófi: Kostnaður
borgarinnar af þvi að láta fjar-
lægja tonn af sorpi er áætlaður
fjórum sinnum meiri en einka-
fyrirtæki taka fyrir þá þjón-
ustu.
Vikulaun starfsmanna á veg-
um borgarinnar hafa á síðustu
fimm árum hækkað meira en
tekjur i hinu almenna atvinnu-
lífi. Fyrir þvi er einnig ástæða.
1 sjónvarpsþætti var þannig
komizt að orði nýlega með
nöpru háði: „A tímum Lindsey
(borgarstjóra) hafði New York
þrjá borgarstjóra: Albert
Shanker frá kennarasamtökun-
um, Ken McFeely frá samtök-
um lögreglustarfsmanna og Vict
or Gotbaum frá starfsmannafé-
lagi borgarinnar." En stað-
reyndin er sú, að hin 180 starfs-
greinasamtök, sem borgin verð-
ur að semja við, hafa náð
óvenjulega hagstæðum samn-
ingum fyrir félagsmenn sina.
Götusóparar fá í grunnlaun eft-
ir þriggja ára starf 14.800 doll-
ara — eða jafngildi um 230.0Ö0
ísl. kr. á mánuði. Lögreglu-
þjónn getur þegar eftir tuttugu
ára starf farið á eftirlaun, sem
nema hálfum fastalaunum.
Beame, borgarstjóri, hefur
aftur á móti látið menn skilja
það greinilega, að nú sé aðeins
einn borgarstjóri í New York —
hinn kjörni. Án þess að taka
upp neinar viðræður boðaði
hann í lok siðasta árs, að koma
myndi til fjöldauppsagna og lét
starfsmannafélögin um það að
benda á önnur ráð til að spara
útgjöld vegna 12.700 starfs-
manna borgarinnar fyrir
júnílok. Þegar forkóflar stétta-
félaganna fóru eitthvað að
tauta um „allsherjarverkfall",
svaraði Beame aðeins því, að
það væri bezta aðferðin til að
draga úr hallanum. Hvert stétt-
arfélagið á fætur öðru bauð síð-
an tilhliðranir til að koma i veg
fyrir uppsagnir.
Lögregluþjónar, sem Lindsey
hafði veitt 15 greidda frídaga i
viðbót við orlofið, afsöluðu sér
5 dögum og björguðu þannig
atvinnu fyrir 500 samstarfs-
menn. Götusópararnir hlífa
borginni við hluta af tillagi
hennar til félagssjóða þeirra og
slökkviliðsmennirnir neita sér
um ofanálag á yfirvinnu. Sá
sparnaður, sem þannig hefur
náðst, jafngildir átta þúsund
uppsögnum og kemur því í veg
fyrir þær. En þar sem það er
eigi að síður undir settu marki,
varð Beame, þótt honum væri
þungt um hjartarætur, að gera
alvöru úr hótun sinni og segja
upp 2000 starfsmönnum. Aðöðr
um kosti hefði hann staðið eftir
sem pappírstígrisdýr. Með þvi
að endurráða ekki í þær stöður,
sem losna — en venjulega segja
um 10 prósent borgarstarfs-
manna upp störfum á ári —-
ætlaði Beame að spara þau
2.700 störf, sem á vantaði í áætl-
uninni. En vegna öryggisleysis-
ins á vinnumarkaðinum er of-
angreind talg nánast núll. Stétt-
arfélögin standa því enn and-
spænis þeim valkostum að
stuðla að sparnaði i útgjöldum
borgarinnar með þvi að afsala
sér þeim hlunnindum, sem
fengizt hafa með ójöfnuði —
eða verða að þola uppsagnir.
En jafnvel hin djarfasta
sparnaðaráætlun hefði ekki
getað komið fjárhag borgarinn-
ar á réttan kjöl. Það er þegar
ákveðið að hækka fasteigna-
skattana enn frekar, sem þó eru
hærri en í nokkurri annarri am-
erískri borg'sem og ýmsa aðra
skatta og gjöld. Carey, ríkis-
stjóri, ráðgerir einnig skatta-
hækkanir. Þær skattalækkanir,
sem Bandarikjaþing hefur sam-
þykkt til að örva atvinnulífið,
tekur hið opinbera þannig aft-
ur á lægri sviðum. „Af hverju
sendir ekki fjármálaráðuneytið
ávísanirnar fyrir skattalækkun-
unum beint til Beame, borgar-
stjóra, og Carey, rikisstjóra?"
spyr atvinnurekandi í New
York.
En skattahækkanirnar munu
heldur ekki jafna hallann á
fjárlögum New York-borgar.
Þótt Beame, borgarstjóra, sé
það þvert um geð, verður hann
að leita nýrra lána. Innan borg-
arstjórnarinnar hugleiða menn
nú, hvernig hægt sé að fara i
kringum hina andsnúnu banka
og miklu vaxtakröfur þeirra og
selja skuldabréfin almenningi
beint. Meðal annars hefur það
verið rætt í þessu sambandi að
pota miðasölustaði vegna hesta-
veðhlaupa borgarinnar til sölu
á þessum bréfum. t samanburði
við veðmálaseðlana ættu þó
skuldabréf borgarinnar alla
vega að vera samkeppnisfær. 1
hestaveðmálunum eru líkurnar
á því, að maður fái peningana
til baka, eitthvað um einn á
móti þúsund.
— svá —
þýddi úr „Die Zeit“