Morgunblaðið - 01.04.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. APRÍL 1984
iltagit Útgefandi itÞIafeifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Alræði
Isíðasta sunnudagsblaði
Morgunblaðsins var grein
um tímann og þar stóð með-
al annars: „Maður þarf ekki
að vera neinn sálfræðingur
til þess að gera sér ljóst, að
það er álagafjötur tímans,
sem reynist meginuppistað-
an í lífi okkar nú á dögum.
Við látum tímann ráðskast
með okkur. Hann ákveður,
hvenær við hefjum vinnuna
og hvenær störfum okkar
lýkur. Hann ákvarðar manni
stund og stað. Hann mælir
afköst okkar." Undir þessa
skoðun geta flestir tekið. Nú
þegar verulega hefur birt af
degi breyta þó margir um
vinnutíma og hefja störf
fyrr en í svartasta skamm-
tímans
deginu, einmitt í dag, 1. apr-
íl, tekur ný tímaskipan gildi
hjá mörgum launþegum.
Almennt hefur sú þróun
orðið hér á landi að menn
gangi fyrr til vinnu sinnar
við þjónustu- og skrifstofu-
störf en áður, frátafir frá
vinnu í hádeginu eru
skemmri en áður og höfuð-
kapp er á það lagt að komast
sem fyrst heim til sín eða til
tómstundaiðkana. Þessari
þróun ber að fagna. „Morg-
unstund gefur gull í mund“
segir máltækið og það gefur
lífi flestra aukið gildi að
vera ekki bundnir við vinnu
sína frá morgni til kvölds.
Frístundaiðnaður hvers kon-
ar hefur vaxið hin síðari ár
og meiri áhersla er á það
lögð nú en áður að nota
tómstundir til líkamsræktar
og útivistar.
Fáir eru í meira kapp-
hlaupi við tímann en blaða-
menn. Fáir eiga meira undir
fjölmiðlum en stjórnmála-
menn. Með þetta í huga er
einkennilegt hve íslenskir
stjórnmálamenn hafa lítið á
sig lagt til að starfa innan
þeirra tímamarka sem eðli-
legt er að setja störfum
blaðamanna og auðvitað
eiga að taka mið af almennri
þróun í þjóðlífinu. Borgar-
fulltrúa í Reykjavík ætti til
dæmis ekki að undra þótt
illa gangi að koma yfirlýs-
ingum þeirra á borgar-
stjórnarfundum „glóðvolg-
um“ á prent. Borgarstjórn-
arfundir eru haldnir aðra
hverja viku. Þeir hefjast
klukkan 17 á fimmtudögum
og standa yfirleitt fram á
kvöld. Blaðamaður getur
ekki bæði setið við að skrifa
fréttir og hlustað á ræður
um flókin mál. Þess vegna er
lítið um fréttir af þessum
fundum á föstudögum. Ekk-
ert dagblaðanna kemur út á
sunnudögum nema Morgun-
blaðið og helgarblöðin eru
yfirleitt með takmarkað
fréttarými þannig að fyrir
utan Morgunblaðið birta
dagblöðin tiltölulega lítið af
fréttum á laugardögum.
Dragist frásagnir um marga
daga, þótt af tæknilegum
ástæðum sé, lenda þær
óhjákvæmilega í undan-
drætti og þá telja borgar-
fulltrúar að verið sé að gera
lítið úr störfum sínum.
Þetta er lítið dæmi um
vítahring sem myndast
vegna alræðis tímans og
auðveldlega mætti rjúfa með
því að laga fundahöld borg-
arstjórnar að nýjum tímum.
Setja fund klukkan 10 að
morgni og hafa lokið störf-
um klukkan 15. Þá kæmist
allt hið markverðasta til
Sjö þingmenn úr fimm
þingflokkum hafa lagt
fram á Alþingi tillögu til
þingsályktunar um fram-
burðarkennslu í íslenzku og
málvöndun. Tillagan felur í
sér að ríkisfjölmiðlar og
grunnskólar auki kennslu í
framburði móðurmálsins og
málvöndun. Lögð er áherzla
á að grundvöllur tungunnar
raskist ekki, enda varði
hann meginþátt íslenzkrar
menningar.
í greinargerð segir að ís-
lenzk tunga sé svo brengluð
orðin, bæði í rit- og talmáli,
að markvisst og samstillt
átak þurfi til að koma, ef
snúa eigi vörn í sókn. íslenzk
tunga er dýrmætasti fjár-
sjóður okkar og varðveizla
hennar mikilvægt þjóðrækn-
ismál.
Vitnað er til Helga Hálf-
danarsonar, rithöfundar, í
greinargerð. Hann segir tvö
boðorð skipta mestu máli í
málrækt: íhaldssemi og gíf-
urleg íhaldssemi. Ennfrem-
skila um kvöldið eða daginn
eftir. Sama er að segja um
Alþingi. Hvers vegna er
nauðsynlegt að hafa lokaða
nefndafundi á morgnana?
Af hverju má ekki byrja
þingfundi fyrir hádegi og
ræðast við í nefndum síðdeg-
is? Sumir sætta sig við al-
ræði tímans aðrir bjóða því
byrginn svona af og til.
ur er vitnað til Matthíasar
Jónassonar, prófessors, sem
segir að „sú rót, sem allar
greinar málsins vaxi af, sé
tungan, hið hljómandi mál.
Málið er hið sama, rétt lesið
af bók og mælt af munni
fram. Þannig numin lýkur
tungan upp fyrir börnum og
unglingum dýrasta andleg-
um auði þjóðarinnar, bók-
menntunum".
Hér er þörfu máli hreyft.
Kennslu og þjálfun í mæltu
máli þarf að auka. Áheyri-
legur lestur og framsögn,
þar sem skýr og hljóðréttur
framburður er notaður, er
einkenni sannmenntaðs
manns.
Tungan er kjölfestan í
menningu okkar og bók-
menntum og megineinkenni
íslenzks þjóðernis. Hana á
að varðveita.
Það er vissulega tímabært
að snúa vörn í sókn. Alþingi
ætti að samþykkja þessa til-
lögu hið fyrsta.
Framburðarkennsla
í íslensku
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
\
Rey kj a víkur bréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 31. marz
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
Sparnadur
Það er enginn vafi á því að hægt
er að endurskipuleggja og hag-
ræða þann veg í stjórn og starfs-
háttum víða í ríkisbúskapnum að
fjármagn nýtist betur; þ.e. að
tryggja sömu — jafnvel betri —
þjónustu með sama — eða minni
— tilkostnaði. Öll viðleitni til
sparnaðar, sem byggist á endur-
skipulagningu og breytingum,
mætir andófi kerfiskarla og
tregðulögmáls. Það er því oftar en
hitt nauðsynlegt að fylgja slíkum
breytingum fram með skjótum
hætti, þó að baki þurfi að búa
vandleg athugun og yfirvegun.
í stefnuyfirlýsingu núverandi
ríkisstjórnar, sem mynduð var 26.
maí 1983, stendur m.a.:
„Til að gera stjórnkerfið virkara
og bæta stjórnarhætti mun ríkis-
stjórnin beita sér fyrir breyting-
um á stjórnkerfinu.
Markmið slíkra stjórnkerfis-
breytinga er að einfalda opinbera
stjórnsýslu, bæta hagstjórn og
samræma ákvarðanir i opinberri
fjárfestingu, draga úr ríkisum-
svifum og efla eftirlit löggjafar-
valds með framkvæmdavaldinu.
M.a. verði:
• 1) Lagt fyrir Alþingi frumvarp
að nýjum lögum um Stjórnarráð
íslands. ,
• 2) Ríkisendurskoðun breytt
þann veg, að hún heyri undir Al-
þingi.
• 3) Rekstrarlegt eftirlit með
ríkisfyrirtækjum eflt, t.d. með
auknu markaðsaðhaldi.
• 4) Stefnt að því að auka útboð
við opinberar framkvæmdir."
Hér er stefnan rétt út stungin,
þó enn skorti nokkuð á fram-
kvæmdina. Starfsferill stjórnar-
innar er ekki langur svo of
snemmt er að staðhæfa um van-
efndir. Hinsvegar er ekki ráð
nema í tíma sé tekið og í tíma
framfylgt.
Það gengur tölvu- og tæknivæð-
ing yfir hinn vestræna heim — og
nauðsynlegt er að ganga í takt við
tímann inn í framtíðina, einnig
þegar horft er til ríkisbúskapar-
ins. Þar mega ekki þrándar
tregðulögmáls standa í götu
nauðsynlegrar framvindu.
Óhjákvæmilegt er að víðtæk
endurskipulagning og hagræðing
fylgi þessari framvindu, til þess að
tryggja það að skattpeningar fólks
nýtist sem bezt.
Það er ólíklegt að æskileg
endurhæfing i ríkisbúskapnum
„komi innan frá“. Skrifræðið, sem
hert hefur tök sín í kerfinu, drekk-
ir, ef að líkum lætur, slíkum
breytingum í skjalabunkum og
skýrsluhaugum. Þessvegna verða
stjórnmálamenn að taka frum-
kvæðið úr hendi embættismanna.
Hér hafa vaxið úr grasi velmet-
in ráðgjafarfyrirtæki sem gagnazt
geta í úttekt á rekstri og ráðgjöf
um hagræðingu, engu síður þegar
opinberar stofnanir eiga í hlut en
einkarekstur. Það fer vel á því að
láta sérhæfðan og utanaðkomandi
starfskraft fara ofan í sauma á
opinberum stofnunum, á faglegan
og heiðarlegan hátt, og gera tillög-
ur um betrumbætur. Fagleg út-
tekt af þessu tagi má gjarnan fara
fram með reglulegum hætti, t.d. á
10 eða 15 ára frelsi, í stofnunum
sem velta stærstu fjárfúlgunum
úr vasa vinnandi fólks.
Það er nauðsynlegt að halda
uppi ströngu aðhaldi í ríkisbú-
skapnum. Enn nauðsynlegra er að
skapa hvata til hagræðingar inn-
an hans sjálfs. Ríkisstofnun, sem
t.d. skilar tiltekinni starfsemi og
þjónustu innan þess fjárlaga-
ramma sem hún er sett í, á að fá
ráðstöfunarrétt á a.m.k. hluta
„eftirstöðva", t.d. til að bæta
starfsaðstöðu með nýjum tækjum.
Óbreytt kerfi kemur í vissu tilfelli
út sem refsing í garð góðrar
stjórnunar í ríkisbúskapnum.
Hús sem
aldrei sefur
Sjúkrahús eru tungutöm þeim
sem um sparnað tala í ríkisbú-
skapnum. Vissulega má hagræða
mörgu í þeim rekstri, sem öðrum,
og æskilegt er að fá faglegan og
kostnaðarlegan samanburð mis-
munandi rekstrarforma heilbrigð-
isstofnana. Á hitt skortir að fólk
almennt geri sér næga grein fyrir
því, hve víðfeðm og fjölþætt starf-
semi fer fram á einu og sama
sjúkrahúsinu.
Rúm og hlustunartæki læknis
koma í huga flestra þegar sjúkra-
hús kemur til umræðu, en fátt
annað. En sjúkrahús er í raun
miklu meira; heimur út af fyrir
sig; hús sem aldrei sefur og hýsir
fjölþættara starf en flest önnur
mannvirki.
Landspítali, svo dæmi sé tekið,
er samheiti fjölmargra stofnana:
handlækningadeildar, lyflækn-
ingadeildar, geðdeildar, barna-
spítala, öldrunarlækningadeildar,
gjörgæzludeildar, taugalækninga-
deildar, röntgendeildar, kvenna-
deildar, sængurkvennadeildar,
blóðbanka, eðlisfræði- og tækni-
deildar, sótthreinsunardeildar,
margs konar rannsóknarstarfsemi
— og fjölmargt er enn ótalið.
Starfslið Landspítala er jafn fjöl-
mennt og íbúar fámennari kaup-
staða í landinu.
Rannsóknarstofa Háskólans í
meinafræði, sem er ein deild
Landspítala, annast vefjarann-
sóknir, krufningar, litningarann-
sóknir, réttarlæknisfræði og
frumulíffræði. Hér er um þjón-
ustu að ræða á ýmsum sviðum,
sem hvergi er að hafa annarsstað-
ar hérlendis, og er unnin fyrir
sjúkrastofnanir vítt um land.
Þessi starfsemi er oftlega hluti af
læknismeðferð, sjúkdómsgrein-
ingu, sem haft getur úrslitaþýð-
ingu fyrir sjúkling, hvort hægt er
að koma honum til bata.
Hér verður, til fróðleiks, vikið
lítillega að einum þætti í starf-
semi rannsóknarstofunnar, litn-
ingarannsóknum, sem hófust hér
1967 og hafa alfarið verið á vegum
þessarar stofnunar síðan 1976.
Fyrst í stað var nær eingöngu um
að ræða litningarannsóknir á
blóði, en árið 1978 hófust litn-
ingarannsóknir á legvatni frá
þunguðum konum, sem unnar eru
í samvinnu við kvennadeild
Landspítala. Slíkar rannsóknir
voru 850 á sl. ári. Þær hafa marg-
víslegt gildi og eru notaðar til
sjúkdómsgreininga og unnar að
beiðni lækna á heilbrigðisstofnun-
um landsins. Einn þáttur þeirra er
fósturgreining hjá þunguðum kon-
um, þegar hætta er taiin á því að
um vanskapað fóstur geti verið að
ræða, en hætta á slíku vex eftir
því sem aldur móður er hærri. Það
getur verið ábyrgðarhluti að
draga úr starfsemi — spara —
þegar starfsemi af þessu tagi á í
hlut.
Einn þáttur frumulíffræðinnar
er mæling viðtaka-proteina, sem
er eitt af því nauðsynlegasta sem
gera þarf áður en ákvörðun er tek-
in um meðferð á krabbameini i
brjósti. Hér er dæmi um annan
starfsþátt, sem orðið sparnaður á
illa heima í, ekki sízt þar sem
hann er unninn við þröngan kost.
Á þessu sviði er og eini vísinda-
þáttur stofnunarinnar — og
Landspítalinn á þó að heita há-
skólasjúkrahús. Rannsóknir
tengjast og fyrirbyggjandi aðgerð-
um í heilsugæzlu sem víðast er
lögð á vaxandi áherzla.
Það er erfitt að meta arðsemi
heilbrigðisþjónustu. fslendingar
verða allra karla og kerlinga elzt-
ir, sem er mælikvarði út af fyrir
sig. Lengri starfsævi og færri
veikindadagar skila þjóðarbúinu
meira vinnuframlagi, bæði hugar
og handa. Heilsan er og hverjum