Morgunblaðið - 01.04.1984, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. APRÍL 1984 37
Hún Sigwiín Siguröardóttir á Hnausum hafnar öllum myndatökum. Myndin
sem einu sinni var tekin af henni í Reykjavík verður að duga út ævina — og
þá líka fyrir Morgunblaðið.
Að hafa fyrir
migogmuia
og geta hjálp-
að svotítið
- Það segir hún Sigurlín á Hnausum í þessu
viðtali að hafi verið sitt markmið í lífinu
Hún Sigurlín
Sigurðardóttir
frá Hnausum
er á tíræðis-
aldri. Þegar
við förum að
spjalla saman
vestur á Elli-
heimili, þar sem hún er nú, kemur í
Ijós að hún hefur frá ýmsu að segja
og viðhorf hennar sem ungrar
stúlku austur í Skaftafellssýslu um
aldamótin eru býsna framandi ung-
um konum nú á dögum. Að fá ofur-
lítið að gægjast inn í líf aldamóta-
kynslóðarinnar er fróðlegt átta-
villtu nútímafólki. Því var samtali
okkar einkum beint að lifnaðar-
háttum og lífi hennar í uppvextin-'
um.
Upphaflega erindið við Sigurlín
var þó annað. Franskur sjómaður
frá Bretagne-skaga, Yves Le Roux,
hafði í ævisögu sinni og í lítilli
kvikmynd heima hjá sér sagt frá
því er hann varð skipreika á suður-
strönd Islands og fluttur með
skipsfélögum sínum á hestum sveit
úr sveit til Reykjavíkur. Að kvöldi
var skipbrotsmönnunum skipt á
bæina á þessari löngu leið. Á einum
stað gerðist ævintýri, sem hann
gleymir aldrei. Mæðgur á bæ völdu
hann úr hópnum, fóru með hann
heim til gistingar og færðu honum
hans fyrsta súkkuiaðibolla. Frá
þessu segir hann sem merki um fá-
tæktina heima hjá honum á Bret-
agne. Ungur drengur gat ekki feng-
ið súkkulaðibolla þótt súkkulaðið
kæmi frá nýlendu Frakka, Kam-
erún. Hann þurfti að verða skip-
reika á íslenzkri strönd til að vera
boðið upp á slíkt góðgæti á sveita-
bæ. Þegar hann kom hér fyrir 2 ár-
um, hafði hann farið fram á að við
hefðum upp á ungu fallegu stúlk-
unni, sem var dálítið erfitt eftir 70
ár. Einkum þar sem ekki var nú
ljóst hvaða bær þetta var. En ein-
hver stakk því svo að undirritaðri
hvort þetta hefði ekki verið hún
Sigurlín á Hnausum og móðir henn-
ar. Og Vilhjálmur sonur hennar
upplýsti að mikið hefði komið af
erlendum hröktum skipbrotsmönn-
um á æskuheimili hennar.
— Spurðu bara hana mömmu,
hún er á Elliheimilinu í Reykjavík,
sagði hann.
Er sótt á skipinu?
Ekki mundi Sigurlín eftir þessum
atburði, enda kom svo mikið af
strandmönnum á Rofabæ, þar sem
hún fæddist árið 1891 og alin upp
með móður sinni. En Ingimundur
Eiríksson afi hennar var hrepp-
stjóri þar. Tilkynna átti hreppstjór-
unum um strand. Þótt afi hennar
gæti ekki talað við skipbrotsmenn-
ina, sem voru enskir, franskir eða
þýzkir, þá hafði hann í fórum sínum
bréf með spurningum á ensku og
frönsku. Og fyrsta spurningin sem
hann átti að spyrja var: Er sótt á
skipinu? Ekki kom það fyrir í hans
tíð. En eftir að Ingimundur dó 1903
barst vond inflúensa í sveitina með
skipreika sjómönnum. Þá var þetta
bréf ekki tiltækt til að spyrja um
veikindi um borð. Segir Sigurlín að
allt upp í 20 útlendir sjómenn hafi
komið sjóhraktir eftir strand að
Rofabæ. Húsið var ekki stórt, hæð
og geymsluloft uppi. Þar var lágt
undir loft, en súðin innréttuð með
timbri, enda nægur viður á þeim
slóðum úr ströndum. Þarna gistu
undirmennirnir, nema hvað hún
man eftir einum veikum manni sem
var hafður í baðstofunni. Yfirmenn
voru jafnan hjá sr. Gísla Jónssyni í
Langholti, meðan hann var þarna
prestur, enda talaði hann frönsku.
Meðallandsbugtin var alræmd og
mikið um strönd og strandmenn á
þeim slóðum. Sigurlín segir það vel
hugsanlegt að hún hafi getað gefið
súkkulaðibolla, þó hún muni það
ekki, því Stefán móðurbróðir henn-
ar hafi oft stungið góðgæti að henni
þegar hann kom úr kaupstað. En
ekki taldi hún samt líklegt að
skipbrotsmenn á leið austan úr
Öræfasveit hefðu komið til þeirra.
Leiðin lá ekki þar um. En hún man
t.d. vel eftir því þegar spítalaskipið
stóra St. Paul strandaði 1899 á
Meðallandsfjöru. þetta var nýtt
stórt seglskip, og Frakkar höfðu
ekkert til sparað að gera það vel úr
garði. Því var ætlað að sinna hinum
mikla skútuflota Frakka við Island.
Það var því tignarlegt skip sem
þarna lagðist á hliðina í óveðri um
nóttina og hvarf seinna í sandinn.
Fara enn sögur af uppboðinu á Kot-
eyrarfjöru, sem stóð í tvo daga, þar
sem allskonar strandgóss var selt.
Þetta var feikilega glæsilegt skip,
segir Sigurlín mér. Hún man eftir
silfurborðbúnaöi úr skipinu.
Eitthvað af honum lenti m.a. heima
hjá henni. Stefán Ingimundarson,
sem varð hreppstjóri á eftir föður
sínum, borðaði með einni af þessum
silfurskeiðum úr St. Paul. Lengi
átti hún sjálf tvær skeiðar, en gaffl-
arnir voru ekki hentugir til að veiða
með upp úr pottunum. Þeir voru svo
þykkir, segir hún.
Sigurlín segir að strandmennirn-
ir hafi oft verið upp undir viku á
bænum, en fólkið hafði lítil sam-
skipti við þá. — Fólk var hikandi
við að koma nálægt fötunum þeirra
og rúmfötunum nema rétt til að búa
um vegna „fransósunnar", sem hún
segir að fólk hafi verið varað við.
Hvaðan sú hugmynd kom vissi eng-
inn. Líklega hefur nafnið á sjúk-
dóminum bara verið sett i samband
við Fransara. Menn létu sig nú
samt hafa það að kaupa fötin á upp-
boðunum, en þau voru mikið þvegin.
Frakkarnir þóttu ekkert hreinlegir
með sig og sama var að segja um
Englendingana. Þurfti að halda
mikið að þeim vatninu. Þeir þvoðu
sér ekki um hendurnar þegar þeir
komu að borða, eftir að hafa verið
niðri í fjöru og hlógu bara að slíku.
Það var annað með Þjóðverjana,
sem alltaf þvoðu sér um hendur og
fóru úr óhreinum fötum, segir Sig-
urlin.
Sigurlín átti nikku
Sigurlín var heima í Rofabæ þar
til hún gifti sig og flutti með manni
sínum Eyjólfi Eyjólfssyni í bú for-
eldra hans í Botnum. — Ég æddi nú
ekkert út í hjónabandið, segir hún.
Það hefur alltaf verið ofarlega í
mér að hafa fyrir mig og mína,
enda hafði ég lengi vitað hvað var
að vera fátækur. Piltarnir sem
maður var nú svolítið hrifin af, þeir
áttu ekkert til. Og hvað höfðu þeir
þá að gera með kvenmann? Líklega
hefi ég bara verið ágjörn, bætir Sig-
urlín við. En ef einhver þurfti á því
að halda, þá var ég vön því heiman
frá Rofabæ að láta af hendi rakna.
Þar sáust frændur mínir lítt fyrir.
Ef til dæmis kom selur, þá var
selkjötið aldrei saltað þar á bæ.
Bara borðað meðan það entist og
gefið í allar áttir. Allir þurftu að fá
af því. Þannig var móðurfólkið
mitt. Mátti ekkert aumt sjá. Svo fór
ég smám saman að skilja að ekki
dygði slíkt fyrirhyggjuleysi. Þegar
ég fór að búa, þá fannst mér ég bera
ábyrgð á því að sjá fyrir vinnufólk-
inu á bænum og að láta því líða vel,
og sá að það yrði ekki gert nema
með nýtni. Það var mín hugsun að
hafa fyrir mig og mína og geta svo
hjálpað svolítið. Ekki kynntist ég
honum Eyjólfi heldur á böllunum.
Það hagaði nú svo til að hann hafði
skömm á dansleikjum. En ekki hún
Sigurlín.
— Svo þú varst dansfífl, eins og
það er kallað?
Ég átti harmoniku og kom til að
spila. Eignaðist harmoníku þannig
að frændi minn dró hana á tombólu
I Álftaverinu. Og hann var fljótur
að gefa mér hana, þegar hann kom
heim. Ég kunni auðvitað ekkert að
spila. En hann Jóhannes á Söndum
kunni það og skrifaði nótur handa
mér. Ég hafði það af að spila. Svo
fór maður að læra danslög. Nei, það
var ekkert útvarp. En strákarnir
sem fóru í útverið lærðu þar lög og
kenndu manni. Og svo spilaði mað-
ur ættjarðarlög. Elín fóstursystir
mín spilaði svo á móti mér og var
ekkert síðri en ég. Það var ómögu-
legt að þurfa alltaf að vera að spila
og fá ekkert að dansa við strákana.
Auk þess sem það var erfitt að spila
einn klukkustundum saman. Svo
við spiluðum á víxl á harmonikuna.
— En þú giftist samt ekki strák-
unum, sem þér þótti gaman að
dansa við? Hvað hafði Eyjólfur
fram yfir þá?
— Éyjólfur kom á mannamót ef
þurfti að segja eitthvað eða þegar
sungið var. Hann var svo lagviss að
ekki skeikaði. Hann þurfti ekki að
dansa. Það sem ég sá við hann, var
að hann var gáfaður og heiðarlegur.
Og hann var líka grinsamur. Ég fór
semsagt með Eyjólfi að Botnum
1918. Og við unnum þar í búi for-
eldra hans, sem þar bjuggu. Hann
hafði kennt og farið 3 vetur í
Flensborg. Ég vildi að hann yrði
kennari. Én hann vildi ekki yfirgefa
foreldra sína. Raunar var hann líka
mikill fjármaður. Það þurfti að
ganga svo mikið við féð á hrauninu.
Ég var komin að Botnum um haust-
ið þegar Kötlugosið hófst. Þess-
vegna er ég svo ófróð um gosið. Það
sást ekki.
Féö féll í Kötlugosinu
— Urðuð þið þess ekki vör?
— Jú, öskufall varð. Þetta var
gjafajörð og féð drapst, því það var
svo óhollt sem það hafði látið ofan í
sig. Bústofninn fór svo að segja hjá
okkur, enda var hann ekki stór.
Mínar fimm kindur lifðu þó af. En á
næsta bæ, Leiðvelli, féll allt féð. Og
þótt þau væru sæmilega efnuð, urðu
þau nú að hrekjast burt með stóran
barnahóp og fá sér jörð þar sem
hægara var að heyja með börnun-
um. Mér er það mjög minnisstætt
þegar slátrað var um haustið og ég
var að þvo innyflin, að það voru
smáhnyklar í allri lifrinni.
— Þið fóruð svo að búa sjálf.
Hvernig búnaðist ykkur?
— Eyjólfur keypti Hnausana
1923. Bóndinn vildi láta hann hafa
jörðina. Mér hefur aldrei fundist ég
eiga heima á Hnausum, þótt mér
þætti vitanlega vænt um heimilið
af því að við höfðum það af að berj-
ast í efni, sjá vel um fólkið og geta
svo gefið þeim sem maður vissi að
bjó við skort. Það var nú markmiðið
í lífinu. Kannski hefði maður þó
getað gefið meira.
— Við höfðum alltaf mat fyrir
okkar fólk, heldur Sigurlín áfram.
Þarna var silungsveiði og munaði
um það. Og sérstaklega hafði mað-
ur nóg eftir að fór að fást eitthvað
fyrir féð. Þangað til var ekki hægt |
að selja neitt kjöt af þvi. Eina leiðin
til að geta eignast pening var að
eiga tryppi og selja fyrir peninga.
Annars sáust þeir ekki. Það var
alltaf gert í Rofabæ.
Tamdi þá blesóttu sjálf
— En þú áttir hross sjálf, hvern-
ig stóð á því?
— Hann pabbi minn, Sigurður
Pétursson póstur, var góður maður.
Hann var aldrei á okkar heimili,
það var þannig lagað. En þegar
hann flutti frá Hörgslandi, þá
spurði einhver eftir að búið var að
járna hestana til flutninganna, af
hverju hann léti ekki járna hana
Blesu. Og hann svaraði: Ég ætla að
senda henni Línu hana. Og okkar
hross voru öll út af Blesu. Ég átti
orðið þó nokkur hross þegar við fór-
um frá Botnum. En ég gat auðvitað
ekki farið fram á að láta öll mín
hross lifa.
— Þér hefur þótt vænt um hest-
ana. Áttirðu reiðhest?
— Já, ég átti alltaf reiðhest. Mósi
var lengi reiðhesturinn minn. Hann
var vakur en ekki mikill hlaupa-
hestur. Og þægur. Ég tamdi hann
ekki. En ég tamdi merina. Þótti
karlmennirnir seinir til þess. Þá
var ég heima í Rofabæ. Merin var
sem betur fer þæg. Ég beislaði öll
hrossin og batt þau öll saman.
Hafði fengið Elínu fóstursystur
mína með mér til að ríða á fremsta
hrossinu. Svo beislaði ég trippið og
hnýtti því í aftasta hrossið. Éór svo
á bak. Hryssan hoppaði eitthvað, en
gat ekki mikið gert svona aftan í
lestinni. Hún tók svo að róast. Þeg-
ar við fórum að nálgast bæinn
heima, leiddist mér að vera svona
bundin aftan í, svo ég ákvað að vita
hvort hryssan elti ekki þótt hún
væri laus. Og ekki datt ég af baki.
Hún hélt sig alltaf við lendina á
aftasta hestinum. Þannig fikraði ég
mig áfram. En þegar við fórum að
smala kvíánum, þá hélt sú blesótta
áfram að elta hestinn sem Elín var
á. Mér þótti ekkert skemmtilegt að
að geta ekkert annað gert en fylgja
henni eftir. Það gerði nú kannski
ekki svo mikið til, því enginn sá til
okkar og það var enginn vandi að
smala kvíánum á sléttlendinu.
— Hélstu áfram að koma á bak
eftir að þú fórst að búa á Hnaus-
um?
— Já, ég skrapp á bak. Maður
þurfti að færa fólkinu mat á engjar
og fór þá ríðandi. Eyjólfur var ekki
eins mikið fyrir hesta og ég. Honum
þótti þó vænt um hestana og þeim
leið vel hjá honum eins og öllum
öðrum skepnum. Við vorum auðvit-
að með kýr og kindur.
Vorið sem þau Eyjólfur og Sigur-
lín komu að Hnausum fæddist
einkasonurinn Vilhjálmur, sem nú
býr á Hnausum. — Já, hann var
alltaf að hugsa um okkur, segir Sig-
urlin. Það er vandi eitt barn upp að
ala. Og auðvitað máttum við ekki af
honum sjá. Hann fór ekki að heim-
an nema rétt til að læra og þá feng-
inn maður að búinu á meðan. Það er
ekki gott að sjá fyrir hvað er best.
Þeir sem áttu 10 börn sitja nú víða
einir eftir.
Þegar heilsan tók að bila, þurftu
þau Eyjólfur og Sigurlín að komast
til læknis í Reykjavík. Eyjólfur
veiktist, fór á sjúkrahús og síðan í
Hátúnið. — Svo varð ég veik og var
send til læknisins á Klaustri, segir
Sigurlín. Ég held að lasleiki minn
hafi nú stafað af því að hann
Eyjólfur var farinn og ég vissi að
hann mundi ekki koma aftur. Svo
ég fór á eftir honum og líka í Há-
tún. Okkur leið þar mjög vel, en þar
má fólk ekki vera lengi. Svo við
komum hingað á Elliheimilið þar
sem okkur leið vel saman þar til
hann dó.
— Maður hefur nú lifað tímana
tvenna, segir Sigurlín, sem orðin er
93ja ára gömul. Hún er mjög ákveð-
in á meiningunni, mótmælir því
harðlega að hún sé dugleg og harð-
neitar að láta taka af sér mynd. Það
er raunar ekkert nýtt. Þegar ljós-
myndari frá Mbl. kom að Hnausum
til að taka mynd af honum Eyjólfi
með viðtali sem Matthías átti við
hann, segist hún hafa þverneitað að
vera með honum á myndinni. Fór
bara inn í bæ og lokaði. Það sama
gildi enn. Þessi mynd sem tekin var
af henni í Reykjavík fyrr á árum
verði að duga út ævina. Og þá verð-
ur hún líka að duga í Morgunblaðið.
E.Pá.