Morgunblaðið - 01.04.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. APRÍL 1984
Litli liósálfurinn
hefur sannað ágæti sitt á íslandi.
Litll ijósálfurinn gefur þér góða birtu við bóklestur án
þess að trufla aðra, frábær i öll ferðalög og sumarbústað-
inn. Kjörin gjöf.
Utll IJósálfurlnn er léttur og handhægur, getur jafnt
notað rafhlöður og 220 volta rafstraum. Honum fylgir
aukapera, hylki fyrir rafhlöður og straumbreytir. Einnig
fást geymslutöskur.
Lltll IJósálfurlnn fæst í næstu bóka- og gjafavöruverslun
og í Borgartúni 22.
HILDA
Það er hægt
aö kaupa húsgögn og fá þau afhent samdægurs, — fá
uppl. um verö og gæöi og fá sendan myndalista á
meöan Auto ’84 stendur yfir í Húsgagnahöllinni.
Hringdu í þjónustusíma okkar
Afgreiðsla og afhending húsgagnanna fer fram sam-
dægurs, greiðsla ýmist við afhendingu eða í pósti.
HAGSÝNN VELUR ÞAÐ BESTA
HÚSCAGNAHÖLLIN
BfLDSHÖFÐA 20 -110
RPVKJAVÍK « 91-81199 oa B141C
AFTUR
í ALDIR
Þorgerðr upp í hvílugólfit ok lét
loku fyrir hurðina. Lagðist hon
niðr í aðra rekkju er þar var. Þá
mælti Egill: „Vel gerðir þú, dóttir,
er þú vill fylgja feðr þínum. Mikla
ást hefir þú sýnt við mik. Hver
ván er, at ek mun lifa vilja við
harm þenna?" Síðan þögðu þau
um hríð. Þá mælti Egill: „Hvat er
nú, dóttir, tyggr þú nökkur?"
„Tygg ek söl,“ segir hon, „því at ek
ætla at mér muni þá verra en áðr.
Ætla ek ella, at ek muna of lengi
lifa.“
„Er þat illt manni?“ segir Egill.
„Allillt," segir hon, „villtu eta?“
„Hvat mun varða?“ segir hann.
En stundu síðar kallaði hon ok
bað gefa sér drekka. Síðan var
henni gefit vatn at drckka. Þá
mælti Egill: „Slíkt gerir at, er söl-
in etr, þyrstir æ þess at rneir."
„Viltu drekka faðir?“ segir hon.
Hann tók við ok svalg stórum, ok
var þat í dýrshorni. Þá mætli Þor-
gerðr: „Nú erum vit vélt. Þetta er
mjólk.“ Þá beit Egill skarð ór
horninu, allt þat er tennr tóku, ok
kastaði horninu síðan. Þá mælti
Þorgerðr: „Hvat skulum vit nú til
ráðs taka? Lokit er nú þessi ætlan.
Nú vilda ek, faðir, at við lengðim
líf okkar svá at þú mættir yrkja
sem síðan deyjum vit, ef okkr sýn-
ist. Seint ætla ek Þorstein, son
þinn, yrkja kvæðit eftir Böðvar, en
þat hlýðir eigi, at hann sé eigi
erfðr, því at eigi ætla ek okkr sitja
at drykkjunni, at hann er erfiðr."
Egill segir, at þat var þá óvænt, at
hann myndi þá yrkja mega, þótt
hann leitaði við, — „en freista má
ek þess,“ segir hann.
Egill hafði þá átt son, er Gunn-
arr hét, ok hafði sá ok andazt litlu
áðr. Ok er þetta upphaf kvæðis:
„Mjök erum tregt
tungu at hræra ... “ o.s.frv.
„Egill tók at hressast, svá sem
fram leið að yrkja kvæðit, ok er
lokit var kvæðinu, þá færði hann
þat Ásgerði ok Þorgerði ok hjón-
um sínum. Reis hann þá upp ór
rekkju ok settist í öndvegi. Kvæði
þetta kallaði hann Sonatorrek"
(5) .
Frásögn þessi bregður upp svip-
mynd af djúpu þunglyndiskasti
ásamt helstu einkennum þess og
af því tagi sem brýst oft út í sam-
bandi við ástvinamissi. Egill
leggst í rekkju og ætlar bersýni-
lega að svelta sig i hel. Raunar
hefir birst sú skoðun, að Agli hafi
aldrei til hugar komið að „flýja af
hólmi lífsins" með því að svelta sig
j til bana. Hann hafi lokað sig inni í
rekkju sinni og hvorki neytt
svefns né matar til að „magna
anda sinn, heyja glímu við óðinn,
geta ort sér til huglausnar", jafn-
vel heimamenn hans á Borg hafi
ekki skilið hvað hann væri að gera
(6) . Vel má vera að hægt sé að
gæða hátterni Egils Skallagríms-
sonar svo rómantískum skilningi,
þótt sultur hafi yfirleitt ekki þótt
vænleg leið til andagiftar. En þá
væri líka allt framferði Egils
helber leikaraskapur og lítt í sam-
ræmi við hugarstríð hans yfir líki
sonar síns.
Viðbrögð Ásgerðar, konu Egils,
bera þess hins vegar greinileg
merki, að hún hafi talið hér hættu
á ferðum. Hún þekkti betur skap-
lyndi Egils en aðrir og hafði ein-
mitt sjálf valdið honum þunglynd-
iskasti, þegar hún hafnaði umsjá
j hans eftir dauða Þórólfs manns
síns. Þá tók „Egill ógleði mikla,
I sat oft og drap höfðinu niður í feld
I ■ ■■■ (
sinn“. Einmitt þess vegna skynjar
Ásgerður af kvenlegum næmleika,
að hún stendur Agli of nærri til-
finningalega til þess að geta haft
áhrif á hann í þessu sjúklega
ástandi. Á þriðja degi bregður hún
á það ráð að leita ásjár Þorgerðar,
dóttur sinnar, en hún var gift
kona í Hjarðarholti og löngu vaxin
frá Agli, föður sínum. Sendimaður
Ásgerðar „reið sem ákaflegast
vestur í Hjarðarholt", svo að mik-
ið hefir þótt liggja við, og kom
hann þangað „um nónskeið". Jafn-
skjótt og Þorgerður spyr tíðindin,
lætur hún söðla sér hest og ríður
ásamt tveim fylgdarmönnum „um
kvöldið og nóttina" uns hún kemur
til Borgar. Þorgerður undirstrikar
enn frekar f frásögninni hversu
brátt var brugðist við.
Þorgerður hefir engin umsvif
við komuna að Borg, heldur tekur
strax til við meðferð á Agli og
gengur síðan markvisst til verks.
Það er eftirtektarvert að hún
viðhefur sams konar tilburði
gagnvart Agli og nú á tímum
þykja vænlegastir til árangurs í
geðlækningum og eru í reyndinni
forsenda þess að terapeutisk
breyting eigi sér stað, þ.e. að
sjúklingurinn losni við einkenni
sín og verði aftur samur og jafn
fyrir tilverknað meðferðarinnar.
Raunar stefnir hvers konar við-
talsmeðferð að þessu marki og í
því skyni hafa fjölmargar slíkar
aðferðir sprottið upp í seinni tíð.
Höfundar þeirra eiga það allir
sameiginlegt að rökstyðja notkun
aðferðanna með sálfræðilegum
skýringum eða jafnvel kenninga-
kerfum, sem þeir telja að eigi
mesta hlutdeild í hinni terapeut-
isku breytingu, enda státa þeir
flestir af árangri hjá 70—80%
sjúklinga.
Rannsóknir hafa hinsvegar leitt
í ljós, að terapeutisk breyting á
sér ekki stað fyrir tilstuðlan sál-
fræðilegrar skýringar, sem er í
raun réttri goðsaga (7) — heldur
fyrir áhrif ákveðinna tilburða í
samskiptum sjúklings og lækn-
anda, og ræðst þetta samskiptam-
ynstur í meginatriðum af kring-
umstæðum meðferðarinnar og at-
ferlisháttum geðsjúklinga yfir-
leitt. Hér er því umfram allt á fer-
ðinni samskiptalegt atferli
(communicative behavior) (8) og
verður þetta mynstur að uppfylla
ákveðin skilyrði til þess að terape-
utisk breyting eigi sér stað. Mik-
ilvægust þeirra eru þessi:
a) Læknandinn ræður alltaf ferð-
inni, beint eða óbeint, vitandi
eða óafvitandi.
b) Læknandinn gengst inn á ein-
kenni sjúklingsins og lætur
hann halda þeim áfram, en set-
ur honum jafnframt þolraun
(ordeal) að þreyta með sér og
ræðst hún af þeirri mótspyrnu
sem sjúklingurinn veitir. Þegar
sjúklingurinn hefur yfirstigið
raunina, hefir terapeutisk
breyting farið fram og sjúkl-
ingurinn losnað við einkenni
sín (8).
Þolraunin ber í sér þversögn í
meðferðinni (therapeutic paradox)
því að þar er jafnframt stefnt að
aflétti einkennanna og bættri líð-
an sjúklingsins. Hins vegar er
auðvelt að skoða þetta mynstur að
verki í dáleiðslu, þar sem inn-
leiðslan í transinn byggist að
miklu leyti á þversögnum, mót-
staða sjúklingsins er nýtt i hans
eigi þágu og hægt er að framkalla
terapeutiska breytingu á nokkrum
mínútum. Allar geðlækningarað-
ferðir hafa í rauninni dáleiðsluna
að fyrirmynd um samskipti lækn-
anda og sjúklings (8).
Þorgerður hefur meðferð sína
með því að gangast inn á þau ein-
kenni Egils að svelta sig til bana
og gefur þar með í skyn að hún
ætli að láta hann halda þeim ein-
kennum áfram (paradox). Hún
gengur meira að segja sjálf inn í
einkenni hans og segist ætla að
fara sömu leið og hann. Við þessa
yfirlýsingu verður Agli svo hverft,
að hann sprettir frá lokunni svo
að Þorgerður kemst upp f hvílu-
gólfið og leggst þar í aðra rekkju
við hliðina. Með þessari athöfn
kemst hún f beint og náið sam-
band við hann og þar með er fsinn
brotinn til frekari aðgerða. Því
næst beitir hún Egil brögðum svo
að hann megi nærast, en næring
er vitaskuld fyrsta skilyrðið til að
koma sveltandi sjúklingi úr bráðri
lífshættu. I bragði Þorgerðar felst
jafnfram útsmogin terapeutisk
erting því að bragðið reitir Egil til
reiði, hann „beit skarð úr horninu
allt er tennur tóku“ og kastaði síð-
an. En slík reiðiviðbrögð eru jafn-
an fyrstu merki um breytingu til
batnaðar hjá þunglyndissjúkling-
um (9).
Þegar Þorgerður hefur bjargað
Agli úr bráðri lífshættu og fengið
hann til að bregðast við tilfinn-
ingalega, leggur hún fyrir hann
raun með því að hvetja hann til að
yrkja kvæði og notfærir sér þar
með óbeint þá mótstöðu sem felst
í athafnaleysi hans og einangrun.
Samtímis lætur hún hann halda
einkennum sinum með því að gefa
í skyn að á eftir muni þau bæði
deyja „ef okkur sýnist“ og býðst til
að rista kvæðið jafnóðum á keflið
til að halda honum þar með örugg-
lega við efnið.
Egill maldar fyrst í móinn og
ber við getuleysi að hætti þung-
lyndissjúklinga, en þegar Þorgerð-
ur skírskotar til siðferðisskyldu
hans gagnvart Böðvari, þá lætur
hann til leiðast að „freista þess“
og yrkir þá Sonatorrek.
Sonatorrek er talið eitt merki-
legasta kvæði f bókmenntum nor-
rænna þjóða á miðöldum, því að
þar er í fyrsta skipti gert að yrkis-
efni persónulegt tilfinningalff höf-
undarins sjálfs (6). Kvæðið er ein-
ungis varðveitt í pappírshandriti
frá 17. öld og samkvæmt sagn-
festukenningunni fslensku á það
að hafa gengið í munnmælum í
300 ár áður en það var upphaflega
fært í letur á öndverðri 13. öld,
þegar Egils saga var sett á bók.
„Lætur þó að líkum að margt hafi
brenglast, er kvæðið geymdist
fyrst í manna minni um þriggja
alda skeið og síðan selflutt í upp-
skriftum í fjórar aldir" (10).
Kvæðið er samansett af 25 vísum,
ortum undir kviðuhætti, og lætur
nærri að önnur hver þeirra hafi
afbakast svo mjög í meðförum að
torvelt er að ráða í merkingu
heilla vísuorða, einkanlega heita
og kenninga. Fræðimenn hafa að
vísu reynt að lagfæra textann,
hver eftir sinni hugkvæmni, en
slíkur samsetningur hlýtur að
orka tvímælis, þar sem uppruna-
legi textinn verður auðvitað aldrei
leiðréttur með tilgátum. Þegar á
hinn bóginn öllum torskildum orð-
um og kenningum er sleppt og ein-
ungis látin standa þau vísuorð
sem nútímamenn fá skilið án frek-