Morgunblaðið - 28.02.1988, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1988
Fomleifaraimsóknirtiar
í SkálhoM 1954 - 1958
KAFLAR ÚR NÝÚTKOMINNI BÓK
BÓKAFORLAGIÐ Lögberg hefur gefið út
bókina, Skálholt fornleifarannsóknir 1954 -
1958, í samvinnu við Þjóðminjasafnið og kom
hún út á 125 ára afmæli safnsins. Bókin er
tileinkuð dr. Kristjáni Eldjárn fýrrverandi
f orseta Islands og þjóðminjaverði en hann
stjórnaði f ornleifarannsóknunum í Skálholti.
Hann er jafnframt aðalhöfundur ritsins.
Aðrir höfundar eru Hákon Christie arkitekt
og fornleifafræðingur og Jón Steffensen
prófessor. Hér á eftir fara nokkrir valdir
kaflar úr bókinni ásamt myndum.
Dr. Kristján Eldjárn
DÝRGRIPIR
Um 540 lausir fomgnpir fundust við rannsóknimar. f bókinni em á annað hundrað mynda.
Silfureski Þórðar biskups Þorlákssonar Kristslíkneski af róðukrossi
Táknmynd Markúsar guðspjallamanns
Fingurhringir.
svört strik í moldinni. Hinn 25.
ágúst var rigning nokkur svo að
lítt eða ekki var unnið á þessu
svæði. Seinnipart vikunnar var svo
haldið áfram, en ekki þótti enn
kominn tími til að lyfta lokinu, og
var ekki laust við aðýmsir ættu
erfitt með að hemja forvitni sína
og jafnvel létu í það skína að við
værum úr undarlegu efni gerðir að
geta stillt okkur um að skyggnast
í kistuna. Við létum það ekkert á
okkur fá, en hugsuðum okkur enn
sem fyrr að gera það ekki fyrr en
við hefðum kannað allt hið ytra og
sæta síðan lagi þegar veður væri
sem hagstæðast.
Þar kom þó að menntamálaráð-
herra, sem þá var dr. Bjami Bene-
diktsson, lét þau orð berast til okk-
ar að hann vildi vera viðstaddur
þegar lokinu væri lyft. Sjálfsagt var
að verða við því, og þá var ekki
um annað að gera en ákveða ein-
hvem tiltekinn dag. Vildi nú svo til
að haldin var prestastefna, messað
í Skálholtskirkju og síðan fram
haldið stefnunni daginn eftir,
mánudaginn 30. ágúst. Þótti þá
eðlilegt að prestar fengju að sjá
hvað í kistunni væri, og var nú
ákveðið að lyfta lokinu mánudaginn'
hinn 30. ágúst eftir hádegi. Var
nú allt hreinsað eftir föngum um
helgina og búið sem best undir þá
athöfn sem sýnilegt var að nú yrði
að halda, þótt
ætlun okkar hefði helst verið að
vinna þetta verk í kyrrþey.
Og stundin rann upp. í dagbók
rannsóknanna skrifaði ég að kvöldi
dags það sem hér fer á eftir:
„Skömmu eftir kl. 11 fóm gestir
að koma á vettvang því að eitthvað
hafði það spurzt að við
ætluðum að opna steinkistuna.
Daginn höfðum við valið vegna
þess að prestastefnuna átti að halda
hér með biskup í broddi fylkingar.
Biskup var þá Asmundur Guð-
mundsson. Prestamir komu rétt
upp úr kl. 2. Höfðum við þá gert
allar ráðstafanir tilað hefja lokið
af kistunni. Steinsmiður og flutn-
ingamaður úr Reykjavík vom hér
til að aðstoða. Okkur var hugleikið
að undirbúa allt vel því að nokkrir
fyrirmenn höfðu látið í ljós ósk um
að vera viðstaddir. Þeir fóm svo
að streyma að í bílum frá Reykjavík,
meðal annars menntamálaráðherra,
kirkjumálaráðherra, fjármálaráð-
herra. Til samans vom viðstaddir
Fundarsaga
steinþróar Páls
Jónssonar biskups
HÉR á eftir fer brot úr kafla
dr. Kristjáns Eldjárns um gröf
Páls Jónssonar biskups. Þar er
að finna frásögn hans af fundi
steinþróarinnar, sem hann
byggir á eigin dagbók.
Eins og nærri má geta
vom mönnum frá upp-
hafi rannsóknanna rík í
huga hin alþekktu orð
í Páls biskups sögu:
„Hann lét ok steinþró höggva
ágæta hagliga, þá er hann var í
lagðr eptir andlát sitt.“ Þessi orð
var engin ástæða til að rengja, og
því gat verið nokkur von til að stein-
þró þessi fyndist einhvers staðar í
dómkirkjugrunninum ellegar ein-
hver merki til hennar, en þó hiaut
sú von að vera veik eftir allt það
umrót sem búið er að gera í Skál-
holti síðan Páll
biskup dó árið 1211. Hér fór þó
betur en nokkum óraði fyrir.
Hinn 14. ágúst fór Hákon
Christie til Færeyja um stundar
sakir, og stjómaði ég rannsóknun-
um á meðan. Var haldið áfram
greftri á ýmsum stöðum í kirkju-
gmnninum eftir þeim meginlínum
sem Christie hafði fyrir sagt. Meðal
annars var víkkaður út gröfturinn
í austurenda gmnnsins og einkum
leitað eftir kross-
stúkum báðum. Var meðal annars
grafínn reynsluskurður suður eftir
suðurstúku, og þar.varð Jökull Jak-
obsson fyrstur manna var við annað
vesturhomið á tilhöggvinni stein-
kistu hinn 21. ágúst. Þeim sem við-
staddir vom datt þegar í stað Páll
biskup í hugJÞetta var laugardag-
ur, og ég hafði farið til Reykjavíkur
um morguninn. Þegar ég kom aust-
ur á mánudag hinn 23. ágúst vom
menn íbyggnir mjög, og kom þó
fljótt upp að þeir töldu margum-
ræddan sarkofag Páls biskups
fundinn. Beið ég ekki boðanna að
líta á verksummerki og sá þá að-
eins á hom kistunnar, en ekki var
lengi gert að átta sig á að hér vom
mikil tíðindi að gerast. Hreinsuðum
við í skyndi mold af nokkmm hluta
kistunnar, og var þá sýnt hvers
kjms var. Ræddum við um það okk- _
ar í milli að nú skyldum við fara
sem hægast og gætilegast að öllu
og rannsaka kistuna og allt sem
henni kom við með þeirri nákvæmni
og varúð sem með nokkm móti
yrði við komið.
Ákváðum við að hreinsa sem best
til í kringum kistuna áður en við
leyfðum okkur að lyfta lokinu, enda
væri best að gera það ekki nema í
úrvalsgóðu veðri. Væri þá tryggt
að ekkert færi f handaskolum vegna
óheppilegra ytri aðstæðna og eins
yrði hægt að mynda allt sem best,
hvað sem vera kynni. Ennfremur
var ákveðið að vakað skyldi yfir
kistunni til þess að fyrirbyggja með
öllu að einhver óboðinn gestur ijál-
aði við hana í skjóli náttmyrkurs.
Vöktu tveir menn í kirkjunni í
nokkrar nætur og höfðu heldur
dauflega og skuggalega vist.
Þennan dag, mánudaginn 23.
ágúst, og svo á þriðjudag, hinn 24.
ágúst, spurðust tíðindin og frétta-
menn höfðu sig á kreik. Þann dag
skrifaði ég í dagbók: „í dag höfum
við grafið niður á lokið á kistu
Páls Jónssonar. Hún er mjög falleg,
2 m á lengd. Það er fullkomlega
egypzk stemning yfir henni."
Prófessor Sigurbjöm Einarsson
kom austur, og Magnús Már Láms-
son sendi svohljóðandi skeyti:
„Húrra, húrra, húrra, kveðjur,
Magnús Már.“ Var þessa daga unn-
ið að því með gætni að hreinsa til
kringum kistuna og kom hún smátt
og smátt í ljós í öllum sínum stór-
fengleik. Það var seinlegt verk,
ekki sist vegna þess að allt í kring-
um kistuna vom leifar af miðalda-
gröfum sem gefa þurfti fullan
gaum, en þar vom kistur allar gjör-
fúnar og sáust yfírleitt aðeins sem