Morgunblaðið - 12.05.2000, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Valdabar-
áttan í Iran
AP
Tveir þriðjungar allra Lrana eru undir 25 ára aldri og það er unga fólkið, ekki síst konur, sem vill brjótast
undan kúgun klerkanna. Hér er verið að kjósa í síðari umferð þingkosninganna 5. maí sl.
eftir Birqitte
Granville
©The Project Syndicate
13 ÍRANSKIR gyðingar voru ný-
lega dæmdir fyrir njósnir. Réttar-
höldin yfír þeim er nýjasta dæmið
um andspymu íhaldsaflanna gegn
umbótaöflum í landinu þar sem for-
setinn, Mohammed Khatami, er í
broddi fylkingar. Markmið aftur-
haldsaflanna er ekki eingöngu að
þagga niður í umbótasinnum heldur
einnig að valda árekstrum.
Útgáfa dagblaða, sem hlynnt eru
umbótum, hefur verið stöðvuð og
umbótasinnaðir blaðamenn hafa
verið handteknir. Pessir atburðir
eru skipulagðir í þeim ásetningi að
ýta við umbótasinnum en þeir unnu
meirihluta sæta í fyrstu umferð
þingkosninganna í febrúar síðast-
liðnum. Ef umbótasinnar bregðast
við með mótmælum og einhvers
konar öngþveiti skapast á götum úti
fær öryggislögreglan góða ástæðu
til að grípa til aðgerða. í kjölfarið
yrðu neyðarlög væntanlega sett og
setningu þings yrði frestað.
Leiðtogar umbótasinna gera sér
grein fyrir þessu og hafa hvatt
skoðanasystkini sín til að sýna still-
ingu. Þeir eru vissir um að ná sínu
fram fyrr eða síðar þar sem meiri-
hluti ungs fólks og kvenna eru fylgj-
andi breytingum en 2/3 hinna 65
milljóna írana eru undir 25 ára
aldri. Ungt fólk er ekkert sérlega
þolinmótt og svo er einnig með ungt
fólk í íran. Þar er mest hætta á að
sjóði upp úr.
Spennan sem liggur i loftinu er
landlæg. Ein ástæðan er að þótt
efnahagur landsins sé í rúst eru
engar ráðstafanir gerðar til að reisa
hann við. Baráttumenn fyrir breyt-
ingum sækjast fyrst og fremst eftir
félagslegum umbótum sem og um-
bótum á stjómmálasviðinu. Því hef-
ur Khatami stefnt að í anda sið-
menntaðra samfélaga og
réttarríkja. En forsetinn virðist
sjálfur ekkert sérlega áhugasamur
um efnahagsmálin. Það ætti hann
að vera. Atvinnuleysi er mikið, sér-
staklega hjá ungum írönum. 1,9
milljónir ungs fólks sem lokið hafa
framhaldsnámi eru væntanlegar á
vinnumarkað á næstu 5 árum.
15,2% þeirra geta gert ráð fyrir að
fá enga vinnu. 17,7 milljónir manna
verða á vinnualdri í lok þessara 5
ára og af þeim verða 2,8 milljónir
eða 15,8% atvinnulausar. Meira en
helmingur fólks með háskólapróf
finnur enga vinnu og leitar nú fyrir
sér í öðrum löndum. Þeir sem ekki
komast utan bætast í stóran hóp
menntaðra, atvinnulausra ung-
menna en sagan kennir okkur að
slíkur hópur er líkegur til að valda
óróa í samfélaginu.
Vöxtur er eina raunhæfa leiðin út
úr þessari klemmu. Hann er þó ekki
mögulegur vegna hafta af ríkisins
hálfu og víðtækrar spillingar. Verg
þjóðarframleiðsla eykst líklega ekki
meira en um 1,5% milli ára. Tekjur
eru lágar hjá þeim sem hafa vinnu
og eru hlutfallslega lægstar hjá
menntafólki.
Allir hópar segja að orsaka bágs
efnahags landsins sé að leita í hinu
skaðvænlega stríði við Irák, á ár-
unum 1980-1988, og í viðskipta-
banni sem Bandaríkjamenn settu á
landið. En raunveruleg orsök er að-
gerðaleysi stjómvalda. Hagkerfið
er að 80% í eigu ríkisins (byggir á
stjómarskrá byltingarinnar, grein
44) og verðmyndun á helstu vömm
er miðstýrð. Ríkisfyrirtæki þiggja
mikla fjármuni til hráefniskaupa og
stór hluti olíugróðans (10% þjóðar-
framleiðslunnar) fer til þeirra.
Styrkir samfara ofvaxinni
stjómsýslu (ríkisstarfsmenn em 2
milljónir) viðhalda tekjuhalla í rík-
isbúskapnum. Hann er áætlaður
vera um 5% af þjóðarframleiðsl-
unni. Verra er þó að hallanum er
mætt með prentun peningaseðla en
það ýtir svo aftur undir verðbólgu.
Hún var 24% 1998-1999 og eykst
stöðugt. Verðbólga og atvinnuleysi
munu fara vaxandi þar til ríkis-
„Meira en helmingur
fólks með háskóla-
próf finnur enga
vinnu og leitar nú fyr-
ir sér í öðrum lönd-
um. Þeir sem ekki
komast utan bætast í
stóran hóp mennt-
aðra, atvinnulausra
ungmenna en sagan
kennir okkur að slík-
ur hópur er líklegur
til að valda óróa í
samfélaginu."
stjómin fær vilja og umboð til að
halda áfram með umbætur sínar.
Henni mun mæta andstaða íhalds-
og byltingarafla sem og ákveðinna
hagsmunaaðila, forréttindahóps
sem byltingin skapaði.
Aukið frelsi á vinnumarkaði er
mjög aðkallandi. Núverandi vinnu-
löggjöf (var komið á eftir 1979) er
dýr fyrir atvinnnurekendur sem
þurfa að reiða sig á starfsmenn sem
fá lögbundinn kaupauka og ríflegar
greiðslur við starfslok. Einnig þarf
að taka til athugunar bonyads (góð-
gerðar- og líkanarstofnanir). Þær
em undanþegnar skatti og stjórn-
endur þeirra, skipaðir af ríkinu, em
vellauðugir og fara með mikil völd í
atvinnulífinu. Sams konar spillingu
er að finna hjá bazaaris, hálfopin-
bemm kaupmönnum, sem velta um
10% þjóðarframleiðslunnar. Þeir,
ásamt ýmsum skriffinnum, njóta
sérstakra forréttinda, t.a.m. að-
gengi að gjaldeyri á sérkjömm.
I stað spillingarinnar þurfa að
koma til fjárfestingar, með endur-
heimtum fjármunum sem komið
var úr landi en einnig erlendis frá.
Það ætti að vera hægðarleikur því
landið býr yfir miklum, náttúraleg-
um auðlindum. Fjárfestingar em
þó ekki mögulegar nema að einka-
væðing komi til en hún stangast á
við hugmyndafræði klerkaveldis-
ins.
Sættir við umheiminn myndu
einnig bæta ástandið og þar væm
Bandaríkin í lykilhlutverki. Nokkur
tilslökun hefur orðið í valdatíð
Khatamis en hún gæti verið í hættu
vegna andstöðu innanlands eða
vegna ósveigjanleika Bandaríkj-
anna (þ.e. hvað varðar viðskipta-
bannið). Einnig er hætt við að litið
verði á þátttöku Bandaríkjanna
sem afskipti af innanlandsmálum í
íran. Þar sem umbætur á stjórn-
málasviðinu ganga hægt fyrir sig
ætti Khatami að einbeita sér að því
að blása lífi í efnahag landsins. Það
mun einnig blása lífi í hvað annað
sem Khatami og stjórn hans stefnir
að.
Birgitte Granville veitir forstöðu
alþjóðahagfræðideild Konunglegu
alþjóðastofnunarinnar í London.
Skoðanir þær sem fram koma í
greininni eru höfundar en ekki
stofnunarinnar.
Sasha - kr. 39.800,- Bedford - kr. 24.900,- Kingston - kr. 9.900,-
Uppgcfið verð er staðgreiðsluvcrð
Opið á morgun
iaugardag
írá kl. 11-16
GulBST
Smiðjuvegi 6D
Rauð gata
200 Kópavogur
Sími 554 4544
Lögreglurann-
sókn á rússnesk-
um fjölmiðlum
Moskva. AP.
RANNSÓKNARMENN í fylgd
vopnaðs lögregluliðs gerðu í gær
húsleit í skrifstofum hins rússneska
Media-Most-fjölmiðlarfyrirtækis.
Bæði dagblöð og sjónvarpsstöð í
eigu fyrirtækisins hafa verið gagn-
rýnin á ríkisstjórn Vladimírs Pútíns
Rússlandsforseta og segir Media-
Most húsleitina tengjast þeirri
gagnrýni.
Fyrirtækið fordæmdi leitina, sem
það sagði tilraun til hegningar fyrir
frásagnir af spillingu og vanhæfni
ríkisstjórnarinnar. „NTV- sjón-
varpsstöðin, útvarpsstöðin Bergmál
Moskvu og dagblaðið Segodnya
fjalla stöðugt um spillingu í efri lög-
um ríkisstjórnarinnar," sagði í yfir-
lýsingu Media-Most. „Það leikur
enginn efi á því að tilgangurinn með
aðgerðunum... er að hindra starf-
semi þeirra."
Tengl við grein
í Segodnya
Á sjónvarpsstöðinni NTV, flagg-
skipi Media-Most, vom uppi getgát-
ur um að húsleitin kunni að tengjast
grein sem nýlega birtist í Segodnya
um meintar misgjörðir yfirmanna
rússnesku leyniþjónustunnar FSB,
arftaka KGB. Pútín starfaði sem
njósnari KGB í 15 ár og var yfir-
maður FSB áður en hann var varð
forsætisráðherra á síðasta ári.
Neitar pólitískum
tengslum
Alexander Zdanovítsj, talsmaður
FSB, neitaði hins vegar að ástæður
húsleitarinnar væru pólitískar,
heldur sagði hana tengjast rann-
sókn á sakamáli. Verið væri að
kanna hvort starfsmenn öryggis-
þjónustu Media-Most veittu upplýs-
ingar sem brytu í bága við banka-
leynd og lög um einkalíf. Leitinni
var stjórnað af skrifstofu saksókn-
ara, innanríkisráðuneytinu og
skattalögreglunni.
í yfirlýsingu sem skrifstofa sak-
sóknara sendi frá sér í gær var leit-
in sögð tengjast sakamáli sem rann-
sókn hefði hafist á 26. apríl sl.
Saksóknarar hefðu þar komið niður
á upplýsingar um starfsmenn
Media-Most þegar verið var að
rannsaka fjárdrátt á ríkisfjármun-
um.
Líkt og aðrir rússneskir fjölmiðl-
ar em fyrirtæki í eigu Media-Most
undir miklum áhrifum eiganda síns,
Vladimírs Gusinský, eins gagnrýn-
enda Pútíns.