Morgunblaðið - 12.05.2000, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
• LESIÐ f MÁLVERK
SKJALDBREIÐUR 1929
JON STEFANSSON (1881-1962)
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Skjaldbreiður 1929, olía á léreft, 100 x 130 sm.
ALDARFJÓRÐUNGI eftir að Ás-
grímur málaði fyrstu Þing'valla-
mynd sína verður Skjaldbreiður
Jóni Stefánssyni að myndefni en
hér eru efnistökin allt önnur. Mál-
verkið er mjög einkennandi fyrir
stílbrögð Jóns á þessum árum, er
hann lagði líf og sál í myndbygg-
inguna og var hér jafnvel kominn
enn lengra í strangri formskipan
en áhrifavaldurinn, meistarinn
frá Aix, Paul Cézanne. Minnir
fyrir sumt á Skúlaskeið, sem Jón
málaði 1920-21, en litirnir ekki
jafn þungbúnir og sýnu blæ-
brigðaríkari. Þrátt fyrir að mynd-
byggingin sé samhverfari og öll
formskipanin strangari ber hún
yfír sér meiri mýkt, þakkað veri
ljölþættari forgrunni sem mál-
arinn stílfærir eftir þörfum. Ekki
tel ég að fyrirmyndin að þessari
ströngu og óvægu burðargrind sé
einvörðungu sótt til fræðikenn-
inga Cézannes. Að hér hafi mönn-
um sést yfir einhver áhrif frá
danska málaranum Georg Jacob-
sen (1887-1976), sem einnig leit-
aði í smiðju Cézannes og var
mjög upptekinn af byggingar-
fræðilegum iögmálum myndflat-
arins, full mikið að margra áliti.
Á Parísarárum sínum 1919-24
vann hann náið með mexíkóska
málaranum Diego Rivera og hef-
ur samstarf þeirra gengið inn í
listasöguna. Jacobsen lagði allt í
hinn byggingarfræðilega, kon-
struktfva, þátt heildarinnar, sem
vék þó um sumt fyrir sértækari
formunum. Hann var prófessor í
Ósló 1934-40 og hafði mikil áhrif
á Jean Heiberg, skólabróður Jóns
Stefánssonar í skóla Matisse í Pa-
rís 1908-10, en þeir, ásamt félag-
anum Axel Revold, áttu eftir að
halda sambandi alla ævi. Hve
mikið Jón hefur þekkt til Jacob-
sens veit ég ekki fullkomlega, en
man ekki betur en að hann hafi
lagt sérstaka áherslu á að Jacob-
sen hefði haft slæm áhrif á Hei-
berg, sem var mun mýkri og ynd-
isþokkafyllri málari að upplagi.
Jafn óvægur og gagnrýninn Jón
var á eigin myndir, hefur honum
kannski fundist hann sjálfur hafa
fallið í sömu gryfju á tímabili og
það angrað hann, en hann hafði
þá löngu losað sig úr þeim meintu
viðjum. Var hér sammála Jóni á
þeim tfma, en viðhorfin breyst
með annarri sýn á fortíðina,
Jacobsen hefur verið endur-
reistur, ekki aðeins sem málari
heldur merkilegur hugmynda-
fræðingur í byggingar- og um-
hverfislist. Hóf upprunalega listn-
ám f arkitektaskóla listakad-
emíunnar í Kaupmannahöfn, en
var áður í læri í múraraiðn svo að
stutt var í hinn byggingarfræði-
lega grunn. Myndir Heibergs sem
hann málaði undir áhrifum
Jacobsens, þykja sumar með lyk-
ilverkum hans er svo er komið og
hvað Jón Stefánsson snertir verð-
ur að telja þessi ströngu bygging-
arfræðilegu málverk frá þriðja
áratugnum eitt merkasta framlag
til íslenzkrar málaralistar á 20.
öld. Rétt er að minna á að hér er
einungis verið að fjalla um áhrif,
eitt atriði á langri þróunarbraut,
en þessir þrír málarar voru ann-
ars gjörólíkir að upplagi, allir
með sfn mörkuðu auðkenni á
myndfletinum
Hvað sem öllum vangaveltum
líður er það óhrekjanleg stað-
reynd að Jón Stefánsson er bygg-
ingarmeistari fslenzks landslags-
málverks. Meiri og minni áhrifa
frá honum gætir í myndum
flestra samtíðarmanna hans, jafnt
Ásgríms sem Kjarvals, Kristínar
Jónsdóttur, Muggs og Sigurðar
Sigurðssonar. Jón var jafnframt
mestur rökfræðingur samtíðar-
manna sinna í íslenzkri myndlist,
allir lögðu opinminntir við hlustir
er hann talaði um málverk, og
fyrir miðbik aldarinnar leituðust
ýmsir málarar við að temja sér
framkomu Jóns og raddbrigði lfkt
og ungir rithöfundar Laxness. Og
rithöfundurinn Poul Uttenreitter
skrifaði: „Ef Jón Stefánsson gæti
ritað endurminningar sfnar af
sama ímyndunaríjöri og brigð-
næmi og hann getur sagt frá
þeim, mundi hann vera mikið
skáld. Nú skrifar hann f litum
það, sem fyrir hann hefur verið
borið og oft þarf hann ekki minni
sínu til stuðnings annað en smá-
krass á pappfrslappa. Á þann hátt
er m.a. orðin mynd af Skjald-
breiði, sem íslendingar gáfu Al-
exandrínu drottningu árið 1929 -
frumdrög hennar voru riss á um-
slagi...“
Þótt hlutvakið sé, er málverkið
Herðubreið strangflatarlist í
orðsins fyllstu merkingu, hlut-
fallaandstæðurnar afar sterkar
þó svo myndbyggingin sé sam-
hverf, brún fjallsins rekst svo til á
skýjaslæðu sem gengur þvert og
þráðbeint yfir myndflötinn, sem
minna ský og ávalar formanir er
enduróma lögun fjallsins mýkja,
þá sker toppurinn myndina í
jafna helminga svo kominn er þrí-
hyrningur, fjalliö hér um bil píra-
míði, myndar jafnframt nær
áþreifanlegan og þó ósýnilegan
fallbaug. Þessi óvægu frumform
mýkir málarinn með mjúkum lá-
réttum formunum um miðbik
myndarinnar, en í forgrunninum
marka nokkrir formsterkir gijót-
hnullungar rýmisdýptina og fjar-
lægðimar ásamt því að dökk
tunga skerst inn í myndina frá
hægri, myndar mótvægi við hið
bylgjuformaða landslag, eflir og
styrkir það ásamt því að halda
skuggaformunum þess í skefjum.
Á líkan hátt og brún fjallsins sker
URKLÆÐNING
Traust fslensk múrefni
síðan 1973
Kynntu þér ELGO múrklæðningu
áður en þú ákveður annað
ELGO múrklæðning er létt og sterk, sem fegrar, ver og einangrar.
J\ uzr'ú] yjí3 hJJjj3j jjid/j
ajJÍHJJ íl n)J U£J nJlljJJ JJÍJDJJll!
L/ujjjid±: uxíjjjJjJijj"jxjujj
Leitið tilboða!
_
TiSÉii .,.-3 • «« 8 Wxi 'í\ -A. •' /
Heiðarskóli Reykjanesbæ 4.400 fm
S steinprýði
Stangarhyl 7 — Pósthólf 10058 — 130 Reykjavík
Sími 5B7 2777 — Fax 567 2718
ELGO MÚRKLÆÐNINGIIU hefur verið undir eftirliti
RB síðastliðin 9 ár og hefur farið í gegnum
ýmsar prófanir, svo sem NORDEST IVIT Build
GG, og staðist þær allar. ELGO
MURKLÆÐNINGIN var tekin út af
Birni Marteinssyni, verkfræðingi
hjá RB, ÁN ATHUGASEMDA.
Flest ELGO efnin hafa
verið prófuð hjá RB.
Sýningum
lýkur
Listasafn Reykjavíkur,
Hafnarhúsið
Sýningu hins kunna franska
listamanns Fabrice Hybert lýkur á
sunnudag. Viðfangsefni Hyberts í
innsetningu hans er blóma- og
trjárækt í hinum ýmsu myndum.
I Hafnarhúsinu standa líka yfir
sýningar á úrvali af listaverkum úr
eigu safnsins auk samsýningarinn-
ar Lífið við hafið.
Ásmundarsafn v. Sigtún
Sýningu Steinunnar Þórarins-
dóttur, Maður um mann, lýkur á
sunnudag. Líkt og Ásmundur hef-
ur Steinunn lengi fengist við sam-
spil mannsins og umhverfisins í
einföldum formum líkamans og
lagt mikla áherslu á vægi þeirra
efna sem hún kýs helst að vinna
með.
Ásmundarsafn er opið alla daga
frá 10-16.
Listasetrið Kirkjuhvoli
Sýningu á verkum leikskóla-
barna á Akranesi í Listasetrinu
Kirkjuhvoli lýkur á sunnudag.
Listasetrið er opið alla daga
nema mánudaga frá kl. 15-18.
Eden, Hveragerði
Sýningu Hannesar Scheving á
42 akrílverkum lýkur á sunnudag.